Επειδή οι δυσκολίες μας κάνουν εφευρετικούς

Ρέμπραντ, Ντύρερ, Ντελακρουά, Πικάσο, Μοντριάν, Λύτρας, Βολανάκης, Γύζης, Παρθένης, Γκίκας, Τσαρούχης, Μόραλης, Αλταμούρας, Μαλέας, Στέρης, Εγγονόπουλος, Βασιλείου, Καπράλος, Μαθιόπουλος, Γαλάνης, Τέτσης, είναι μερικά από το ονόματα καλλιτεχνών των οπίων τα έργα κοσμούν την έκθεση «Στα άδυτα της Εθνικής Πινακοθήκης» που έχουν την ευκαιρία να δουν οι Αθηναίοι αυτήν την περίοδο. Μια υπερπαραγωγή που όμοιά της έχουμε καιρό απολαύσουμε στα ελληνικά μουσεία και κυρίως ένα πολύ ενδιαφέρον εγχείρημα, το οποίο αποκτά μια επιπλέον γοητεία για το κοινό, αφού πρόκειται ουσιαστικά για μία «ανασκαφή» στη συλλογή ενός μεγάλου ιδρύματος. Δίνει, δηλαδή, κατά κάποιο τρόπο το σήμα της επανεφεύρεσης, ή ακόμα και της αναθεώρησης της ανανέωσης, κάτι που όλοι επιζητούμε έντονα τον τελευταίο καιρό. Η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης κ. Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα ορίζει την κεντρική ιδέα αυτής της εντυπωσιακής έκθεσης και τονίζει πως: «Τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση με τους “άγνωστους θησαυρούς” διεκδικούν μια θέση στο φως, όχι μόνο λόγω της υψηλής ποιότητάς τους αλλά κυρίως γιατί εμπλουτίζουν με νέα νοήματα την αφήγηση της ιστορίας της νεότερης ελληνικής τέχνης». Τ’ αριστουργήματα αυτά ζούσαν κυριολεκτικά στο σκοτάδι, αφού οι υφιστάμενοι χώροι της πινακοθήκης δεν επαρκούν και για τη δική τους προβολή. Η συγκεκριμένη έκθεση λειτουργεί και ως ένα «προσεχώς» για όλα όσα θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε όταν αποπερατωθούν τα έργα επέκτασης των κτιριακών εγκαταστάσεων της Εθνικής Πινακοθήκης, τα οποία θα ξεκινήσουν μετά το τέλος της έκθεσης.

Oκτώ διαφορετικές επιμελήτριες ανέλαβαν η καθεμιά μια ξεχωριστή ενότητα και παρέδωσαν οχτώ διαφορετικές εκθέσεις, όλες υπό τη σκέπη του γενικού τίτλου αλλά και την ιδέα της διευθύντριάς τους. Πρωτότυπη και ασυνήθιστη μέθοδος που φαίνεται πως λειτούργησε εξαιρετικά, τόσο για το κοινό όσο και για την ομάδα της Πινακοθήκης, που κατόρθωσε να βγάλει προς τα έξω το θετικό πνεύμα μέσα στο οποίο εργάζεται αθόρυβα, θετικά και κυρίως αποδοτικά τα τελευταία χρόνια. Η κ. Λαμπράκη-Πλάκα εξηγεί, όσον αφορά τη συγκεκριμένη απόφαση: «Θελήσαμε ν’ αναδείξουμε τη δυναμική του επιστημονικού μας προσωπικού και να επωφεληθούμε εμείς, ως μουσείο, αλλά και το κοινό, από τις διαφορετικές αναγνώσεις των έργων που οδήγησαν τις επιμελήτριες να κάνουν πρωτότυπες επιλογές».

Η προετοιμασία της έκθεσης ήταν ένα γιγαντιαίο έργο που χρειάστηκε τεράστια προετοιμασία. «Η διαδικασία προετοιμασίας διήρκησε περισσότερο από δυο χρόνια, γιατί, μετά την επιλογή των 500 και πλέον έργων, χρειάστηκε να δουλέψει το εργαστήριο συντήρησης υπό τη διεύθυνση του κ. Μιχάλη Δουλγερίδη, για να τα συντηρήσει και να τα φρεσκάρει. Επίσης, ο κατάλογος της έκθεσης απαίτησε πάρα πολλές ώρες εργασίας από τις επιμελήτριες του μουσείου μας».

Οι μεγάλες ουρές έξω απ’ το κτίριο της πινακοθήκης αλλά και τα καλά λόγια που μεταδίδονται από στόμα σε στόμα είναι η απόδειξη πως το εγχείρημα πέτυχε. Τα «Άδυτα της Εθνικής Πινακοθήκης» είναι σαφέστατα μια από τις μπεστ σέλερ εκθέσεις της χρονιάς και είναι πολύ γοητευτικό που το αθηναϊκό κοινό ξέρει ν’ ανταμείβει τη σκληρή δουλειά αλλά και την εμμονή στην υψηλή τέχνη αυτήν την περίοδο. Η κ. Λαμπράκη Πλάκα, πάντως, αποδίδει την επιτυχία της έκθεσης στο ένστικτο του κοινού: «Το κοινό καταλαβαίνει, ακόμα και από τον τίτλο, ότι θ’ ανακαλύψει καινούργια έργα, άγνωστα, των καλλιτεχνών που γνωρίζει και αγαπά». Για το κατά πόσο το ευρηματικό θέμα επηρεάζει θετικά την έκβαση ενός τέτοιου εγχειρήματος, η κ. Λαμπράκη-Πλάκα σημειώνει πως: «Η έκπληξη, το καινούργιο, η νέα ευρηματική παρουσίαση, αποτελούν μέρος της μουσειογραφικής και μουσειολογικής μας πολιτικής».

Στην απαίτησή μας να μας διαλέξει τα’ αγαπημένα της έργα από την έκθεση, η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης παραθέτει τις πιο κάτω επιλογές:

«Η μνημειακή προσωπογραφία της κυρίας Κλεμάνς Σερπιέρη (1869), έργο του Νικηφόρου Λύτρα, κλέβει ασφαλώς την παράσταση. Από τον 19^ο αιώνα θα επέλεγα δυο πορτρέτα γυναικών του Νικόλαου Κουνελάκη, αντάξια ενός Ingres, και δυο μικρές θαλασσογραφίες του Αλταμούρα, που είναι απ’ τα πιο αυθεντικά ιμπρεσιονιστικά έργα, και μάλιστα τόσο πρώιμα όσο και το Γαλλικό Κίνημα (1874 και 1875). Από τις αρχές του 20^ού αιώνα επιλέγω το άγνωστο υπέροχο “Δάσος στην Ιταλία’ του Παύλου Ροδοκανάκη, έργο του 1913, και το εκπληκτικό minimal “Χωράφι με στάχυα” (πριν από το 1920) του πιο μοντέρνου Έλληνα ζωγράφου των αρχών του 20^ού, του Νίκου Λύτρα, γιου του Νικηφόρου. Ένα μικρό έργο του Τσαρούχη, “Ανατολή από το λιμάνι της Χίου” (1965), ζευγαρώνει από πλευράς ευαισθησίας με τα έργα του Αλταμούρα. Από τα δυτικοευρωπαϊκά θα επιλέξω ένα μοντέρνο έργο, το “Σεληνιακό Τοπίο” του Λούτσιο Φοντάνα (1964-66), ένα απ’ τα ωραιότερα έργα του Ιταλού καλλιτέχνη. Από τα έργα που βρίσκονται στη Γλυπτοθήκη επιλέγω έναν πρώιμο Γαΐτη του 1948, εντελώς απροσδόκητο, τη μεγάλη σύνθεση “Μουσική”, και το υποβλητικό καμένο ξύλο του Τάσου Χριστάκη “Χωρίς τίτλο, no 1, 1990”. Aπό τα σχέδια και τα χαρακτικά τα αριστουργήματα είναι τόσο πολλά, που δυσκολεύομαι. Επιλέγω τη διάσημη “Μελαγχολία” του Ντύρερ. Από τα γλυπτά, ένα μεγάλο αριστούργημα είναι η Μάνα του Χρήστου Καπράλου, “Μάνα Καθιστή, Καρτερία” (1952), όπου το μάθημα του Μπουρντέλ σμίγει με το μάθημα της αρχαϊκής γλυπτικής.