«Το να συνεχίζει κανείς να εργάζεται έχοντας κατάθλιψη είναι αυτό που τον κάνει πραγματικό επαγγελματία»
"Γιατί άραγε οι Ιάπωνες δουλεύουν τόσο πολύ; Η αιτία της κατάθλιψής μου είναι σίγουρα η υπερκόπωση" έγραφε πριν μερικά χρόνια στο blog του ο 27χρονος μηχανικός Naiya Nishigaki. "Δεν έχω όρεξη να κάνω τίποτα, νιώθω απλά εξαντλημένος και αηδιασμένος απ' όλα. Προσπαθώ να πολεμήσω αυτά τα συναισθήματα με φάρμακα αλλά τελευταία η επίδρασή τους μειώνεται όλο και περισσότερο. Ανησυχώ τόσο πολύ. Τι πρέπει να κάνω;"
Το 2006 ο Naoya αυτοκτόνησε καταπίνοντας υπερβολική δόση από τα ίδια του τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Η μητέρα του ανακάλυψε αργότερα ότι οι μισοί σχεδόν από τους συναδέλφους του γιου της είχαν είτε παραιτηθεί είτε ζητήσει άδεια άνευ αποδοχών. Όταν απευθύνθηκε στο αφεντικό του για την υπερκόπωση που οδήγησε τον γιο της σε κατάθλιψη τον άκουσε έκπληκτη να λέει: "Όλοι πάσχουμε από κατάθλιψη. Πρέπει να το ξεπερνάει κανείς με τη βοήθεια ειδικών φαρμάκων. Το να μάθεις να συνεχίζεις τη δουλειά έχοντας κατάθλιψη είναι αυτό που δείχνει πραγματικό επαγγελματισμό."
H αποσβολωτική σειρά multimedia ντοκιμαντέρ της Shiho Fukada με τίτλο "Japan's Disposable Workers" που πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Pulitzer Center, εξετάζει για πρώτη φορά εκτενώς το ιαπωνικό φαινόμενο της εργασιακής υπερκόπωσης και την σύνδεσή του με χιλιάδες περιστατικά αυτοκτονιών κάθε χρόνο.
Το πρώτο μέρος του ντοκιμαντέρ ξεκινά με την μαρτυρία του 32χρονου προγραμματιστή Syota Nakahara : "Δούλευα για μία μεγάλη εταιρεία πληροφορικής από τις 08:40 κάθε πρωί μέχρι τις 3 τα ξημερώματα. Το τυπικό ωράριο τελείωνε στις 17:30 πράγμα που σημαίνει ότι αναγκαζόμασταν να δουλέψουμε για τουλάχιστον οκτώ επιπλέον ώρες δωρεάν, καθημερινά. Το να δουλεύουμε όλη νύχτα χωρίς να κοιμόμαστε θεωρούνταν κάτι το φυσιολογικό στην εταιρεία. Άντεξα ενάμιση χρόνο πριν αρρωστήσω. Κρατούσα την κατάθλιψή μου κρυφή φοβούμενος την απόλυση. Είχα πειστεί ότι αν χάσω την δουλειά μου η ζωή μου θα καταστρεφόταν."
Αυτοκτονία λόγω υπερκόπωσης
Μία πραγματική εθνική κρίση στην Ιαπωνία
Σύμφωνα με επίσημες δημοσιεύσεις των ερευνητών Δρ. Steven D. Targum και Δρ. Junko Kitanaka, στην Ιαπωνία καταγράφονται 30.000 θάνατοι που σχετίζονται με την υπερκόπωση ετησίως, κατά την τελευταία δεκαετία.
Ο αριθμός κορυφώθηκε τα τελευταία επτά χρόνια της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης. Η ανεργία αυξήθηκε και στην Ιαπωνία, οι μεγάλες εταιρείες έγιναν ακόμα πιο απαιτητικές, οι υπερωρίες εκτινάχθηκαν, το άγχος και η κατάθλιψη σάρωσαν μία ολόκληρη γενιά.
Πλέον οι ειδικοί μιλούν για μία επείγουσα εθνική κρίση, μία "επιδημία" της οποία την ευθύνη μοιράζονται οι μεγάλες εταιρείες, αλλά και η κυβέρνηση. Οι συνθήκες εργασίας στον corporate κόσμος της Ιαπωνίας, κυρίως οι ψυχολογικές πιέσεις των αφεντικών, δημιουργούν ένα στρεσογόνο πλαίσιο αδιεξόδου που στη δύση αδυνατούμε να καταλάβουμε.
Πρόκειται για ένα ψυχολογικό "κουρέλιασμα" που πείθει τον εργαζόμενο ότι αυτός φταίει για την έξτρα δουλειά και τον έξτρα κόπο του.
Η φιλοσοφία είναι ότι δεν είναι η δουλειά πολλή, αλλά ο εργαζόμενος αργός – οπότε πρέπει να μείνει παραπάνω για να την τελειώσει- ή ότι ο εργαζόμενος δε παράγει αρκετή δουλειά για τα χρήματα που παίρνει (πάλι από δική του ανικανότητα) οπότε πρέπει να δουλέψει παραπάνω, και ακόμα περισσότερο.
Τελικά το μέτρο στα ωράρια εργασίας χάνεται παντελώς, οι απαιτήσεις γιγαντώνονται, και σταδιακά ο εργαζόμενος δεν έχει καμία συναίσθηση αν τελικά είναι καλός σε αυτό που κάνει ή όχι. Όσο και να δουλεύει έχει πάντα το συναίσθημα ότι δεν είναι αρκετό. Το άγχος συσσωρεύεται λόγω της απογοήτευσης του να μην ανταποκρίνεται στους στόχους της εταιρείας και η ψυχολογική επιβάρυνση οδηγεί σε μη αναστρέψιμη πολλές φορές ψυχολογική κατάπτωση.
Πρόκειται για την παλαιότερη μορφή εργασιακού bullying, η οποία όμως αναχαιτίζεται σε κοινωνίες όπου ο νόμος προστατεύει τους εργαζομένους και τα δικαιώματά τους, και σωματεία επαγρυπνούν.
Τα τελευταία χρόνια, με επιχειρήσεις κολοσσούς όπως η Toyota ή η Mitsubishi να προβαίνουν σε ξαφνικές μαζικές απολύσεις χιλιάδων εργαζομένων, η απόφαση της παραίτησης γίνεται ακόμα πιο δύσκολη.
"Πίστευα ότι αν αφήσω την δουλειά μου δεν θα βρω πουθενά αλλού καλύτερα, και ότι θα καταλήξω στον πάτο της κοινωνίας", λέει ο Nakahara που τελικά παραιτήθηκε πάσχοντας από βαριά κατάθλιψη αλλά ενάμιση χρόνο μετά δεν νιώθει ακόμα έτοιμος να μπει πάλι στην αγορά εργασίας.
«Karoshi»
Στην Ιαπωνία υπάρχει ειδικός όρος που περιγράφει την παραπάνω κατάσταση. Karoshi σημαίνει κυριολεκτικά θάνατος από υπερκόπωση και αναφέρεται σε ξαφνικούς θανάτους (καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό, κ.α.) ανθρώπων που δεν παρουσίαζαν κανένα ιατρικό πρόβλημα.
Ένας 34χρονος εργαζόμενος σε μεγάλη εταιρεία ταχυφαγείων υπέστη καρδιακή προσβολή αφού δούλευε για 110 ώρες την εβδομάδα, μία 24χρονη νοσοκόμα έπαθε ακριβώς το ίδιο εν ώρα εργασίας αφού πέντε φορές το μήνα αναγκαζόταν να κάνει μία συνεχόμενη 34ωρη βάρδια.
Τα περιστατικά είναι εκατοντάδες. Το ίδιο το Υπουργείο Εργασίας της Ιαπωνίας τα καταγράφει συστηματικά ήδη από το 1987.
Ο συγγενής όρος Karojishi αναφέρεται στην αυτοκτονία στην οποία προβαίνει ένας εργαζόμενος από εργασιακό στρες και κατάθλιψη.
Οι όροι αυτοί άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως από την δεκαετία του '90 και έπειτα, όταν πολλά υψηλόβαθμα στελέχη επιχειρήσεων που ήταν ακόμη στην ακμή τους πέθαιναν ξαφνικά χωρίς προηγούμενες ανησυχητικές ιατρικές ενδείξεις, και το φαινόμενο άρχισε να προκαλεί το ενδιαφέρον εγχώριων αλλά και διεθνών media.
Στη συνέχεια του παραπάνω ντοκιμαντέρ η Fukada συνομιλεί με γυναίκες (χήρες και μητέρες) που έχασαν τους αγαπημένους τους από υπερκόπωση που τους οδήγησε σε αυτοκτονία. "Για τις τεράστιες εταιρείες της χώρας ένας μόνο εργαζόμενος δεν σημαίνει τίποτα. Είναι αναλώσιμοι", ακούγεται να λέει μία απ' αυτές.
Σήμερα, η κυβέρνηση της Ιαπωνίας έχει θεσπίσει ειδικές αποζημιώσεις σους συγγενείς όσων χάνουν τους δικούς τους από εργασιακή υπερκόπωση αλλά συχνά ο τρόπος να αποδειχθεί κάτι τέτοιο και τα παραθυράκια της γραφειοκρατίας στα οποία καταφεύγουν οι επιχειρήσεις κάνουν την διαδικασία της διεκδίκησης μία πραγματικά δύσκολη υπόθεση για την οικογένεια του θανόντος. Ωστόσο, αρκετές φορές οι οικογένειες κερδίζουν την μάχη.
Το 2010 ένας 24χρονος υπεύθυνος εστιατορίου στο Τόκιο αφαίρεσε την ζωή του μετά από μία μάχη με την κατάθλιψη. Αργότερα έγινε γνωστό ότι ο νεαρός άντρας έκανε παραπάνω από 190 ώρες υπερωρίες τον μήνα(!) και δεχόταν ψυχολογική και λεκτική κακοποίηση από τον ανώτερό του. Τελικά το εστιατόριο αναγκάστηκε να πληρώσει αποζημίωση ύψους 500.000 δολαρίων στην οικογένεια του.
Ζώντας μέσα σε ίντερνετ καφέ
Η άλλη όψη του νομίσματος είναι όλοι εκείνοι που επιλέγουν συνειδητά να μην διεκδικήσουν μία full time εργασία, δουλεύοντας με τα μισά λεφτά και με πολύ πιο ανθρώπινους ρυθμούς ως part time υπάλληλοι.
Βέβαια αυτό έρχεται με ένα τίμημα. Σχεδόν κανένας part time υπάλληλος δεν μπορεί να νοικιάσει ένα σπίτι ή να συντηρήσει μόνος του ένα νοικοκυριό στα μεγάλα αστικά κέντρα. Το φαινόμενο των ανθρώπων που ζουν, κυριολεκτικά, μέσα σε 24ωρα ίντερνετ καφέ συνδέεται άμεσα με αυτή την κατηγορία εργαζομένων.
Πληρώνοντας ένα ποσό που αντιστοιχεί σε 750 δολάρια τον μήνα, με όλα πληρωμένα -ακόμα και τα σνακ και τα ποτά από το μηχάνημα του αυτόματου πωλητή πολλοί άντρες επιλέγουν να ζουν μέσα σε μικρούς θαλάμους σε ειδικά ίντερνετ καφέ που έκαναν την εμφάνισή τους την τελευταία δεκαετία.
Ένας από τους ένοικους που συνάντησε η σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ δούλευε επί είκοσι χρόνια ως προγραμματιστής σε μεγάλη ιαπωνική εταιρεία πριν παραιτηθεί λόγω βαριάς κατάθλιψης. Σήμερα ο 42χρονος μπορεί να ζει σε έναν "κοιτώνα" ενός ίντερνετ καφέ αλλά τουλάχιστον γλίτωσε την αυτοκτονία.
Η μαρτυρία του είναι συγκλονιστική:
"Έκανα υπερωρίες που ξεπερνούσαν τις 200 ώρες τον μήνα. Το στρες μου είχε φτάσει σε οριακά σημεία. Ο γιατρός μού διέγνωσε κατάθλιψη και αποφάσισα να πάρω άδεια για να ακολουθήσω ειδική αγωγή. Σύμφωνα με το αφεντικό μου όμως ήμουν αδύναμος και η συμπεριφορά αντιεπαγγελματική. Πίσω στη δουλειά με σχολίαζαν ως ψυχοπαθή.
Είναι χαρακτηριστικό της ιαπωνικής κουλτούρας η αφοσίωση σε υπερβολικό βαθμό στη εταιρεία σου. Αν θες να είναι ένας επιτυχημένος υπάλληλος πρέπει να ανέχεσαι ακόμα και κακομεταχείριση στον χώρο εργασίας. Λόγου χάρη είναι πολύ κοινό ο προϊστάμενός σου να σου φωνάζει ή ακόμα και να σε χτυπάει στο κεφάλι. Τελικά δεν άντεξα άλλο και μετά από είκοσι χρόνια παραιτήθηκα. Με είχαν πείσει ότι μάλλον δεν έκανα γι' αυτή τη δουλειά. Όταν κατέθεσα την παραίτησή μου ήταν η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής μου. Η καρδιά μου τραγουδούσε. Έκανα και πάλι όνειρα."
Japan's Disposable Workers: Net Cafe Refugees from MediaStorm on Vimeo.
σχόλια