Όλοι όσοι διασχίσαμε τις προηγούμενες δεκαετίες –και δεν γεννηθήκαμε χθες, όπως λένε– γνωρίσαμε τον αντιαμερικανισμό ως κυρίαρχη στάση στην Αριστερά και στην Κεντροαριστερά. Μετά όμως την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία και τις επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή, ο αντιαμερικανισμός επεκτάθηκε και σε κόσμο της Δεξιάς. Δεν ήταν ακριβώς ο ίδιος, ούτε προερχόταν από παρόμοιες αναλύσεις ο αριστερός και ο δεξιός αντιαμερικανισμός. Παρ' όλα αυτά, έφτιαξε αντανακλαστικά αποδοκιμασίας, ήθος καχυποψίας και ηχηρή εναντίωση. Ανακατεύοντας τις τραυματικές ιστορικές εμπειρίες της χώρας με μια ηθική της αντίστασης στον Ισχυρό, ο αντιαμερικανισμός διαπότισε την κοινωνία και ένα μεγάλο μέρος των ελίτ.
Με τον καιρό, όμως, ο αντιαμερικανισμός εξασθένισε. Περιορίστηκε στους χώρους της ιδεολογικής αδιαλλαξίας, ενώ στο μεγάλο κοινό έμεινε απλώς μια ευρύχωρη ρητορική της συνωμοσίας, έντονα επηρεασμένη από το σινεμά των σπέσιαλ εφέ και κάποιες ιστοσελίδες αφιερωμένες στην «ανατροπή των επίσημων ψεμάτων».
Πέρα, λοιπόν, από την πολιτική αποτίμηση του ταξιδιού του Έλληνα πρωθυπουργού στις Ηνωμένες Πολιτείες και τα σχόλια για την αμήχανη εικόνα του απέναντι στον Κλίντον, θα άξιζε να ξανασκεφτούμε την πορεία του αντιαμερικανισμού.
Το πέρασμα από την εποχή Μπους στον Ομπάμα και στη Μισέλ, οι διεθνείς ήττες της υπερδύναμης και η τρομακτική παρουσία του τζιχαντισμού, όλα αυτά στέρησαν από τον αντιαμερικανισμό τη μαχητικότητά του.
Και έπειτα ήλθαν η κρίση και τα «γερμανικά» Μνημόνια. Στην εκλαϊκευμένη εκδοχή του, το νέο εθνικό συναίσθημα ανακάλυπτε μια Αμερική περισσότερο λογική και καλή, μια Αμερική που μπορεί να «κόβει χρήμα». Η Γερμανία της καταθλιπτικής λιτότητας είχε απέναντί της διάφορους Αμερικανούς πολιτικούς και δημόσιους διανοούμενους που πίεζαν για χαλάρωση, ανάπτυξη, δουλειές.
Ήταν αυτή η Αμερική που θα μπορούσε να βρισκόταν πιο κοντά σε μια κυβέρνηση της Αριστεράς: η Αμερική, όπως την κατασκεύαζε η γραφίδα οικονομολόγων σαν τον Γιάνη Βαρουφάκη, πιο νεοκεϋνσιανή και λιγότερο νεοφιλελεύθερη, περισσότερο ευέλικτη και λιγότερο δογματική από Γερμανούς, Ολλανδούς και άλλους κατηχητές της λιτότητας...
Φυσικά και αυτή η νέα εικόνα διαθέτει τα ελαττώματα των παλιότερων, αρνητικών στερεοτύπων. Είναι περισσότερο τόπος επιθυμίας παρά καρπός μιας μελετημένης στάσης. Αλλά είναι μια τέτοια θετική προδιάθεση που κυριάρχησε αυτές τις μέρες στη Νέα Υόρκη. Η τρίλεπτη συνάντηση στα όρθια με τον Ομπάμα και, βέβαια, το πολυσυζητημένο τετ α τετ με τον Κλίντον δείχνουν ότι η Ιστορία κινείται και οι μεταστροφές της είναι εντυπωσιακές.
Με μια λέξη: ο αντιαμερικανισμός ως θερμός πολιτικός και συναισθηματικός τόπος έχει σχεδόν αποσυντεθεί. Ακόμα και στο ΚΚΕ αναφέρονται περισσότερο σε διεθνή καπιταλιστικά κέντρα και δεν απομονώνουν πια την Αμερική ως αυτοκρατορία του κακού.
Παρά το κάψιμο σημαιών στις διαδηλώσεις, ο μεγάλος εχθρός πέταξε από την αστερόεσσα των ΗΠΑ στα άστρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Και μοιάζει απέραντα μακρινή η εποχή όπου ο αντιαμερικανισμός υπαγόρευε πολιτική για τα προσωπικά γούστα, τα μουσικά ακούσματα ή το φαγητό. Εκείνος, άλλωστε, ο αντιαμερικανισμός του «τρόπου ζωής» έχασε κάθε αξιοπιστία όταν η ελληνική κοινωνία μεταμορφώθηκε τις προηγούμενες δεκαετίες σε μία από τις πιο καταναλωτικές και «αμερικανικές» κοινωνίες της Ευρώπης.
Πέρα, λοιπόν, από την πολιτική αποτίμηση του ταξιδιού του Έλληνα πρωθυπουργού στις Ηνωμένες Πολιτείες και τα σχόλια για την αμήχανη εικόνα του απέναντι στον Κλίντον, θα άξιζε να ξανασκεφτούμε την πορεία του αντιαμερικανισμού. Το πώς λειτούργησε συχνά ως ρηχό υποκατάστατο μιας ριζοσπαστικής κριτικής, για να γίνει κουραστικό στερεότυπο ηθικής καταγγελίας σε όλα τα παγκόσμια δεινά.
Μέχρι που ήλθε η απογύμνωση και το μαράζι της οικονομικής χρεοκοπίας. Με ένα διεθνές περιβάλλον χαοτικό και δυσερμήνευτο, όπου το μίσος για τη Δύση και την Αμερική γίνεται σημαία των ολοκληρωτικών πολιτικοθρησκευτικών κινημάτων.
Ήδη αραιωμένος μέσα στον χρόνο, ο ελληνικός αντιαμερικανισμός δεν θα μπορούσε να συνεχίσει όπως παλιά. Θα τον συναντούμε ακμαίο μόνο στους χώρους της ριζοσπαστικής άρνησης, όπου, ως συνήθως, το Δόγμα αλλάζει ελάχιστα και η αλλαγή στάσης αποκηρύσσεται ως προδοσία.
σχόλια