«Πάντα αγαπούσα και με ενδιέφερε η material culture, διότι εμπεριέχει τόσο πολλά για τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής στην οποία δημιουργήθηκε» μου απαντάει, και σηκώνει ένα τασάκι με το σήμα γνωστού ούζου από το τραπέζι που καθόμαστε.
Ο Πάολο Κολόμπο έχει πεταχτεί στα Πετράλωνα από το Μπενάκη στην Πειραιώς, όπου τελειώνει το στήσιμο της έκθεσης «Ύμνος στη σκιά», προκειμένου να τα πούμε κατά τη διάρκεια ενός ιδιαίτερα τυπικού ελληνικού μεσημεριανού. «Το branding αυτού του ούζου εμπεριέχει τη σεξουαλική επανάσταση του ‘70. Και αυτό είναι το σημαντικό, το Μίνι δεν έχει ουσιαστική σχέση με το ποτό αλλά με το πνεύμα της εποχής στην οποία κυκλοφόρησε...». Έτσι περνάμε και στο Θέατρο Σκιών. Τον ρωτώ εάν το ενδιαφέρον του είναι περισσότερο μορφολογικό, φορμαλιστικό ή εννοιολογικό. Μου εξηγεί τα διαφορετικά επίπεδα της έκθεσης που πρόκειται να δούμε .«Ο "Ύμνος στη σκιά"δεν είναι με τίποτα ένα ευρετήριο καλλιτεχνών, οι οποίοι ασχολούνται με τη σκιά... Εάν ήταν έτσι, τότε πολλοί καλλιτέχνες λείπουν από την έκθεση ως έχει - δεν είναι κάτι που με ενδιέφερε και ιδιαίτερα. Στην έκθεση οι καλλιτέχνες δεν είναι πολλοί και αυτό που ήθελα περισσότερο να δείξω ήταν ένα σχήμα, μια κατάσταση πιο χαλαρών σχέσεων και κοινών αναφορών μεταξύ της κάθε ατομικής δουλειάς και του γενικότερου πνεύματος της αφήγησης του Θεάτρου Σκιών, αλλά και τις σχέσεις μεταξύ των διαφορετικών έργων...». Και η αυτού μεγαλειότης ο Καραγκιόζης; «Ο ήρωας αυτός είναι μια μεταφορά, η οποία αναφέρεται στον αντικατοπτρισμό της κοινωνίας, τόσο της υψηλής όσο και της κατώτερης, με την έννοια της πιο καθημερινής και λαϊκής δημιουργίας και κουλτούρας. Ο Καραγκιόζης αντιπροσωπεύει τον απλό άνθρωπο, και την ίδια ώρα τον αναρχικό, τον ανένταχτο! Δεν έχει κοινωνική δύναμη ως χαρακτήρας, είναι ο ορισμός του λούμπεν, αλλά βρίσκει όλη τη δόξα μέσα από την επικοινωνία με το κοινό. Ο Καραγκιόζης δεν συμμορφώνεται, μπορεί και κάνει ακριβώς αυτό που θέλει, όπως όταν ήμασταν παιδιά, και αυτή η αγαλλίαση της παρατεταμένης παιδικότητας είναι μια διέξοδος μεγάλη, μια απόδραση από τη δύσκολη καθημερινότητα για το κοινό, που ταυτίζεται με τον Καραγκιόζη! Επίσης, η αφήγηση προσφέρει μια κριτική άποψη και κυνική ματιά γύρω από την καθημερινότητα και τα εφήμερα της εποχής. Νομίζω πως τέτοιες ποιότητες και τέτοιες αρετές έχει και η σύγχρονη τέχνη! Πολλές αλήθειες για την εξέλιξη του πολιτισμού βρίσκονται στη λαϊκή ιστορία-ιστοριογράφηση και το ίδιο και στη σύγχρονη τέχνη...».
Ο ιστός μιας σχέσης ιστορικής
Τον ρωτώ για τις μη προφανείς σχέσεις των συγκεκριμένων έργων και του Καραγκιόζη. «Οι σχέσεις είναι πολλών και διαφορετικών βαθμών. Παραδείγματος χάριν, η Kara Walker ασχολείται με την τεχνική της σιλουέτας (μαύρες σκιές σε άσπρο φόντο) για να αποδώσει την ιστορία των μαύρων στον αμερικανικό Νότο και, κυρίως, τον τρόπο με τον οποίο υπέφεραν οι μαύρες γυναίκες. Επηρεασμένη από την ψυχαγωγική χειροτεχνία των γυναικών εκείνης της εποχής του Antebellum South, στην Αμερική, η Walker συνεχίζει την παράδοση, λέγοντας την ιστορία των προγόνων της μ' ένα πολύ πιο αντιπαραθετικό τρόπο, εάν συγκρίνουμε τη δουλειά της με το λαϊκό χόμπι της εποχής. Όταν ξεκίνησε την καριέρα της η Κara Walker δεν γνώριζε τη Γερμανίδα σκηνοθέτιδα ταινιών και κινούμενων σχεδίων Lotte Reiniger, την «εφευρέτρια» των κινούμενων σχεδίων με silhouettes, η οποία ξεκίνησε να δουλεύει γύρω στο 1918. Και αυτό είναι φυσικό ίσως για κάποιο άτομο στα είκοσί του χρόνια, παρόλη τη συγγένεια των έργων τους. Η Walker έχει αντλήσει την έμπνευση από ένα λαϊκό μέσο για πορτρέτα στην Αμερική, ενώ η Reiniger επίσης επηρεάζεται από τη λαϊκή κουλτούρα και, προφανώς, γνωρίζει και τον πρόγονο των κινούμενων σχεδίων, τον Καραγκιόζη, από τις επισκέψεις της στην Κωνσταντινούπολη και τη γνωριμία της με νεότερούς της διανοούμενους που ασχολούνται με το Θέατρο Σκιών. Η ιδέα σε αυτή την έκθεση και οι σχέσεις λειτουργούν σαν το μπιλιάρδο. Δύο μπάλες συναντιούνται και χτυπούν μια Τρίτη, η οποία πέφτει εύστοχα μέσα στην τρύπα. Η μια σχέση γεννάει την άλλη, η μία αναφορά την άλλη, και πάει λέγοντας... Επίσης, ανάμεσα στα διαφορετικά έργα βλέπουμε επιρροές από το χορογράφο Oscar Schlemmer και τον καλλιτέχνη, σκηνογράφο, θεατρικό σκηνοθέτη Tadeusz Kantor, αναφορές στο δοκίμιοOn the Marionette Theater του συγραφέα Heinrich von Kleist, το οποίο η καλλιτέχνις Χριστιάνα Σούλου μοιάζει πως ξέρει καλά, αφού οι φιγούρες στα σχέδιά της, παρόλο που είναι στατικές, μοιάζει να αναπαριστούν όλες τις φιλοσοφικές ιδέες του Kleist με αφορμή τις μαριονέτες».
Η αναζήτηση του συγκλονιστικού
Ακούω τον Πάολο Κολόμπο να μου εξηγεί σε αγγλικά γαλλικά και ελληνικά, με έναν τρόπο δηλαδή που έχουμε συνηθίσει να μιλάμε, ανάλογα με το τι λέξη και γλώσσα ταιριάζει καλύτερα σε κάθε νόημα. Σε γενικές γραμμές, εξηγεί τη σχέση με το Θέατρο Σκιών και τη μουσική μέσα από το έργο του καλλιτέχνη και επισημαίνει πόσο σημαντικό ήταν γι' αυτόν τα έργα να μην είναι υπερπαραγωγές, με την έννοια να είναι φτιαγμένα «οικιακά» από τον ίδιο τον καλλιτέχνη ή το άμεσο περιβάλλον του, ακόμη και στην περίπτωση των βίντεο. Και αυτό αποδεικνύεται τρανταχτά από τις καλλιτεχνικές επιλογές του. Μου μένει η ιστορία για τον καλλιτέχνη Haluk Akakçe, ο οποίος δέχτηκε να δείξει τη μηχανή των σκιών, αλλά, όταν του έγινε η πρόταση, ομολόγησε ότι είναι συγκινημένος, διότι ο πατέρας του ήταν καραγκιοζοπαίχτης στην Τουρκία! Ο Κολόμπο μιλά πυκνά και ζωηρά και μέσα στο περιορισμένο χρονικό διάστημα της συζήτησης έχει απλώσει εικόνες, ιδέες και εποχές πάνω στο τραπέζι. Φαίνεται η σοβαρή έρευνα που έχει κάνει. Η τέχνη δεν υπάρχει και δεν εξελίσσεται σε έναν κενό χώρο. Μαζί με την πιο λαϊκή κουλτούρα επηρεάζονται το πάθος και το ήθος μιας κοινωνίας και τέτοιου είδους συσχετισμοί έχουν μεγάλη σημασία γι' αυτή την έκθεση.
Ο Κολόμπο κατοικεί αυτήν τη στιγμή μεταξύ Ρώμης (όπου έχει κάνει, μεταξύ άλλων, την παραγωγή στο φιλμ του Φατιχ Ακίν, στην Άκρη του Ουρανού), Κωνσταντινούπολης (όπου είναι σύμβουλος καλλιτεχνικός του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Κωνσταντινούπολης) και της Αθήνας, όπου βλέπει φίλους και ετοιμάζει εκθέσεις. Ετοιμάζει μια μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε δύο χρόνια από τώρα περίπου. Τον ρωτώ πώς αποφάσισε να αφήσει τη Ρώμη, όπου διέμενε μόνιμα, και να μετοικήσει νοτιοανατολικά, προς Κωνσταντινούπολη, ας πούμε. Μου απαντά:
«Αν το σκεφτείς καλά, ποια είναι τα καυτά ζητήματα που απασχολούν αυτήν τη στιγμή την παγκόσμια κοινωνία; Η έννοια και οι συγκρούσεις γύρω από τη δημοκρατία, την κινητικότητα, τις διαφορετικές θρησκείες, την εθνική ταυτότητα, την παράδοση και τη νεωτερικότητα... Η Κωνσταντινούπολη είναι μια μητρόπολη σε διαρκή άνθιση, όπου όλα αυτά τα ζητήματα δεν είναι θεωρίες σε μια σχετική εγγύτητα αλλά η καθημερινότητα. Και αυτό είναι εξαιρετικά συγκλονιστικό».
σχόλια