ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Χανς Σνηρ εγκαταλείπει το πατρικό του σπίτι, για να απομακρυνθεί από την ψευτιά και την υποκρισία των δικών του και των "ισχυρών" που τους περιστοιχίζουν.
Γίνεται κλόουν και δίνει παραστάσεις από πόλη σε πόλη, έχοντας μαζί του τη Μαρί, την πρώτη και μοναδική του αγάπη.
Έπειτα από έξι χρόνια δύσκολης συμβίωσης, η Μαρί τον εγκαταλείπει για να παντρευτεί έναν σπουδαίο παράγοντα του γερμανικού καθολικισμού, κι ο Χανς, που δεν καταφέρνει να την ξεπεράσει, κατρακυλάει σταθερά.
Ζητιάνος πια, θα καταλήξει στα σκαλιά του σιδηροδρομικού σταθμού της Βόννης, περιμένοντας τη Μαρί να επιστρέψει από το γαμήλιο ταξίδι της.
Το 1963, ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της μεταπολεμικής γενιάς και οξυδερκέστερους παρατηρητές της γερμανικής κοινωνίας, ο Χάινριχ Μπελ, γράφει το μυθιστόρημα «Οι απόψεις ενός κλόουν».
Το βιβλίο ξεσηκώνει θύελλα. Ο Μπελ ασκεί ανελέητη κριτική στο μεταπολεμικό κατεστημένο της Γερμανίας.
Σε μια χώρα όπου «ελάχιστα πρόσωπα δείχνουν σε θέση να αισθανθούν θλίψη ή μοιάζουν να διαθέτουν αναμνήσεις», όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, ένας κλόουν εναντιώνεται απέναντι σε μια ολόκληρη κοινωνία.
Γεμάτος χιούμορ και πίκρα, διατυπώνει μια σειρά από βαθιές αλήθειες για την τυπολαγνεία της θρησκείας, τη σκληρότητα των ανθρώπων, την εμμονή του φαίνεσθαι, τα χαμένα όνειρα.
Η διασκευή του έργου «Οι απόψεις ενός κλόουν», κένει πρεμιέρα στο Εθνικό Θέατρο, στις 15 Φεβρουαρίου, σε σκηνοθεσία Αργύρη Ξάφη, με τους Γιώργο Γάλλο, Δέσποινα Κούρτη, Θανάση Λέκκα, Δημήτρη Παπανικολάου και Κορνήλιο Σελαμσή.
Στις γενικές δοκιμές του έργου συναντήσαμε τον σκηνοθέτη Αργύρη Ξάφη και μιλήσαμε για τον Κλόουν και τη ζωή σήμερα στο θέατρο.
Σε ποια εποχή βρισκόμαστε με τον Κλόουν;
Είμαστε στη Γερμανία κάποια χρόνια μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, μια σκοτεινή εποχή, μια εποχή πείνας πολύ δύσκολη. Είναι η εποχή που η Γερμανία πρέπει να διαγράψει, να σβήσει το ναζιστικό της παρελθόν και να κάνει ένα τεράστιο άλμα, να ορίσει ξανά τη δημοκρατία και να πάρει το δρόμο της.
Μέσα από την ιστορία αυτή τι μαθαίνουμε για αυτή την εποχή;
Μαθαίνουμε για την υποκρισία της. Μαθαίνουμε για τους ναζιστές που μετά από λίγα χρόνια θεωρούνταν σωτήρες. Αυτό ξεμπροστιάζει ο κλόουν. Είναι αυτό που κάνουν πάντα οι γελωτοποιοί. Καυτηριάζει την θρησκευτική «εμμονή», την κακώς εννοούμενη πίστη, τη σαθρή κοινωνία που την υποθάλπτει.
Ο κλόουν πιστεύει;
Λέει ότι είναι άθεος αλλά δεν υπάρχει πιο σοβαρός πιστός. Απλώς δεν τον ενδιαφέρει το περιβάλλον της θρησκείας. Όλο αυτό το κάνει με χιούμορ. Είναι ένας τραγικός ήρωας και αντίθετα από ότι συνήθως βλέπουμε, δεν αναζητά τη σύγκρουση, αλλά τις στιγμές που θα μπορούσαν να γίνουν ιστορίες με γέλιο και μέσω του γέλιου να ανατρέψουν κάποια πράγματα.
Γιαυτό το λόγο ο κλόουν είναι ιδιαίτερος. Αυτός είναι ένας ήρωας εκ γενετής ανένταχτος. Ό, τι συμβαίνει γύρω του το θεωρεί γελοίο, αστείο, αλλά όχι απερίσκεπτα.
Είναι ένας ήρωας που υπάρχει γύρω μας;
Γιαυτό κάνουμε έργα. Για να μιλήσουμε για τους ήρωες που δε βλέπουμε γύρω μας, δεν είναι καθημερινοί. Εμένα μου θυμίζει περισσότερο όλη την Ελλάδα, παρά έναν-έναν Έλληνα μόνο του. Αναρωτιέσαι κάνοντας χιούμορ με την καινούργια σου κατάσταση.
Επίσης, εμένα αυτό δε μου μοιάζει για γερμανικό έργο. Έχει μια τρυφερότητα που δύσκολα συναντάς σε Γερμανούς συγγραφείς. Τη λογική την χρησιμοποιεί με έναν τρόπο εντελώς διαστρεβλωμένο, την ευτυχία την ορίζει με εντελώς διαφορετικούς όρους. Είναι ένας άνθρωπος στη μέση του πουθενά, χωρίς πρόγραμμα, χωρίς αυτοματισμό.
Πως θα μπορούσες να περιγράψεις τον κόσμο του κλόουν;
Σε αυτό το έργο μου αρέσουν οι δυο κόσμοι που περιέχει. Τον κόσμο του κλόουν πάνω στη σκηνή, ο οποίος είναι ένας μαγικός παράλογος τρελός κόσμος, ένας θεατρικός κόσμος και ο άλλος που είναι η ωμή πραγματικότητα.
Στο μυαλό μου, η ιδανική εικόνα ενός κλόουν είναι ακριβώς τη στιγμή που έχει τελειώσει τη δουλειά και καπνίζει ένα τσιγάρο στο καμαρίνι. Αυτό που σκέφτεσαι: είναι ένα σκετσάκι ή είναι η αληθινή ζωή;
Πλάθουμε έναν κόσμο δικό μας για να επιβιώσουμε;
Δεν ξέρω αν μας συντηρεί σε επίπεδο προσωπικό, αλλά αυτός για μένα είναι ένας από τους βασικούς λόγους ύπαρξης του θεάτρου. Το θέατρο δεν είναι εδώ για να καταγράψει την πραγματικότητα, αλλά πάνω σε αυτή να μας δώσει μια προοπτική.
Κι εμένα δε με ενδιαφέρει να συντηρηθώ απλώς, αυτό δε με ενδιαφέρει καθόλου, δεν έχει νόημα η συντήρηση, αν δεν έχεις την τάση να δημιουργείς μια προοπτική. Την αίσθηση ότι υπάρχει μια ελπίδα, ότι υπάρχει μια φωτεινή έξοδος. Η καταγραφή της πραγματικότητας είναι δουλειά των δημοσιογράφων, η δική μου είναι να δημιουργώ ανοίγματα.
Ο καλλιτέχνης όντας μέσα στην πραγματικότητα πρέπει να φτιάχνει έναν κόσμο για να μπορεί να δει ο θεατής μια προοπτική σε σχέση με αυτά που ζει.
Μου το αναφέρεις σαν μια γενική θέση της τέχνης ή και σαν μια προσωπική τοποθέτηση;
Πιστεύω ότι όλη η τέχνη έχει αυτή την κατεύθυνση. Ένα βιβλίο, μια ταινία, αλλά και μια δημιουργική συζήτηση δυο φίλων. Η οποία να μην αναλωθεί σε διαπιστώσεις του τι σκατά είναι αυτό ή τι σκατά είναι εκείνο. Για μένα μια συζήτηση τέτοιου τύπου σε ένα μόνο πράγμα μπορεί να σε οδηγήσει: Να ψηφίσεις Χρυσή Αυγή.
Δεν είμαι αισιόδοξος, απλώς έχω τοποθετήσει τον εαυτό μου σε μια τέτοια θέση στην κοινωνία ώστε να πιστεύω ότι όποια και αν είναι η κατάσταση εγώ είμαι υποχρεωμένος σαν άνθρωπος να βρω τον τρόπο να δημιουργήσω αυτή την προοπτική, αυτή είναι η δουλειά μου. Είναι και η βασική αρχή του θεάτρου. Όσο περισσότερα εμπόδια, τόσο πιο δημιουργικός θα γίνεις.
Χρειαζόμαστε τους ήρωες των έργων;
Οι μεγαλύτερες πράξεις στην ιστορία του θεάτρου έχουν γίνει όταν δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Να κάνεις άλμα πέραν του συνηθισμένου. Γιαυτό χρειαζόμαστε τους ήρωες των έργων. Από τον Οιδίποδα μέχρι τον κλόουν. Γιατί σου δίνουν την αίσθηση, σου δημιουργούν την απορία: πως το έκαναν αυτό; Θα μπορούσα και εγώ. Γιαυτό και το θέατρο το κάνουν άνθρωποι και δεν είναι σκέτες εικόνες.
Έχεις έναν τέτοιο ήρωα;
Ο Ηλίθιος είναι ένας ήρωας που ευτυχώς υπήρξε στη λογοτεχνία. Στη ζωή επειδή χρησιμοποιείται κατά κόρον, και λαϊκά πολλές φορές, λαϊκίστικα, δεν ξέρω, δε τους ξέρω, αλλά πιστεύω ότι υπάρχουν. Είναι ακόμα και ο γείτονας που κάνει κάτι πέρα από τη νόρμα, ναι, και αυτός έχει DNA ήρωα.
Το θέατρο κάνει σήμερα μια σοβαρή προσπάθεια να μας οδηγήσει κάπου;
Όχι. Πιστεύω ότι προσπαθούμε πιο σοβαρά από όσο πριν από δυο χρόνια, ότι κοπιάζουμε, ότι δουλεύουμε δέκα φορές περισσότερο από όσο θα έπρεπε αλλά παρ΄ όλα αυτά έχουν διαβρωθεί όλοι οι κανόνες. Ακόμα και της ίδιας της τέχνης του θεάτρου, δεν εννοώ μόνο εμάς. Δηλαδή πάσχει το θέμα από παντού. Ακόμα και στη σχέση ηθοποιού θεατή. Κάπως υπήρχαν. Τώρα δεν υπάρχει τίποτα από όλα αυτά. Το δέντρο μπορεί να ονομαστεί σκηνή, το ταμείο να γίνει παγκάρι.
Οι θεατές αφού τελειώνει η παράσταση καταλαβαίνουν ότι δεν έχουν δει τηλεόραση. Εγώ επειδή κάνω παιδικό η κλασική ερώτηση είναι «που είναι η ταινία». Δεν έχουν δει θέατρο τα παιδιά και το χειρότερο: κανείς δε τους έχει βάλει σε αυτή τη σκέψη.
Υπάρχει προοπτική;
Χρειάζονται πολύ σοβαρές αποφάσεις. Πρέπει να κάνουμε ένα ηρωϊκό άλμα. Και δε μπορεί να γίνει προς την κατεύθυνση που πάμε τώρα.
Το κάνουμε πιο συγκεκριμένο;
Ειδικά στο θέατρο, για να μιλήσουμε γιαυτό που ξέρω καλύτερα, πρέπει να σταματήσει αυτό το μπάτε σκύλοι αλέστε και όλος ο χαμός που γίνεται.
Δε μπορεί να είμαστε οι μόνοι στον κόσμο που βγάζουμε 400 ηθοποιούς το χρόνο ή 800. Δε γίνεται. Δε μπορεί να υπάρχουν σαράντα δραματικές σχολές και ούτε μια σχολή σκηνοθεσίας, ή μια ακαδημία.
Πρέπει όλα αυτά τα παραμύθια να τελειώσουν, είναι θέμα απόφασης δεν είναι τίποτα συγκλονιστικό.
Μετά την πτώση του τείχους όλος ο κόσμος εισήγαγε καλλιτέχνες από τη Ρωσία και εμείς μόνο πουτάνες. Δε γίνεται να συνεχίσουμε έτσι. Πρέπει να βγάλουμε 40 ή 50 ή έστω 80 ηθοποιούς το χρόνο, επειδή πιστεύουμε ότι είμαστε όλοι καλλιτέχνες, αλλά το 80 από το 800 τα χωρίζει άβυσσος.
Για να μπορείς δηλαδή σαν καλλιτέχνης όχι μόνο να υπηρετείς την τέχνη σου, αλλά να μπορείς να κάνεις και ανατροπές.
Μπορούμε, έχουμε το εφόδιο να κάνουμε ανατροπές;
Το σίγουρο είναι ότι για να ανατρέψεις κάτι πρέπει να ξέρεις καλά περί τίνος πρόκειται. Δε μπορεί να παριστάνεις τον ανατροπέα επειδή έχεις δει σε κασέτα μια παράσταση. Νομίζω ότι το βασικό ζητούμενο της τέχνης σήμερα είναι με ποιο τρόπο θα κάνει το επόμενο βήμα.
Από το in yer face theatre μέχρι σήμερα δεν έχει προκύψει άλλο σοβαρό «κίνημα». Από το 90 δηλαδή. Και εννοώ και όλο το περιβάλλον, μουσική χορός κλπ. Εχουμε μια βασική ανάγκη διαφοροποίησης για να υπάρξουμε χωρίς αυτό όμως να είναι αντίδραση σε μια προηγούμενη δράση. Εκεί σκαλώνουμε.
Για να μη θεωρητικολογούμε: Είναι δυνατόν να κάνεις μια καινούργια συνταγή χωρίς να ξέρεις τον βασικό κανόνα για τη ζάχαρη και το αλάτι;
σχόλια