Ο Πίτερ Γκρίναγουέϊ ξέρει τα πάντα για τον Αϊζενστάϊν
...ακόμη κι αυτά που δεν λέγονται.
O Αϊζενστάϊν στο Μεξικό είναι το θέμα της νέας του ταινίας
Ο Πίτερ Γκρίναγουέϊ μιλάει για την ταινία του Que Viva Eisenstein ! (πηγή : Aurélien Ferenczi, Télérama, 10.07.2015) :
"Ανακάλυψα τον Αϊζενστάϊν στην ηλικία των 17. Στο λύκειό μου, όπως και σε κάθε τάξη, υπήρχε ένα παιδί πολύ χοντρό, που το κορόϊδευαν και το είχαν σε απόσταση οι συμμαθητές του, αλλά σιωπηρό και κάπως πονηρό, ακριβώς επειδή ήταν αποδιωγμένο .... Με ενθάρρυνε να πηγαίνω σε ένα κινηματογράφο στο East End του Λονδίνου, που έπαιζε ερωτικές ταινίες, αλλά όχι μόνο. Κάναμε κοπάνα στο μάθημα της γυμναστικής, και μια Τετάρτη απόγευμα, του 1959 σίγουρα, βρέθηκα μπροστά στην Απεργία. 'Ηξερα περίπου πριν μπω πως επρόκειτο για σοβιετική ταινία, αλλά αυτό ήταν μόνο. 'Εμεινα κατάπληκτος. Και πιο κατάπληκτος ακόμη όταν έμαθα πως η ταινία αυτή γυρίστηκε από ένα αγόρι 26 ετών. Εντυπωσιάστηκα από τη βία και την ταχυτητά της : ήταν πιο βίαιη κι από αμερικανική ταινία, και όλα πήγαιναν τόσο γρήγορα, μέσα σε δύο ή τρία λεπτά μπορούσαν να χωρέσουν πενήντα πλάνα."
"Συμπλήρωσα τη σινεφίλ μου μόρφωση, πράγμα όχι πολύ εύκολο την εποχή εκείνη. Είδα τις ταινίες των άλλων Ρώσων : του Πουντόβκιν, που είναι αρκετά βαρύς, του Ντοβζένκο, ωραίος αλλά συχνά και πολύ πληκτικός - τα ατελείωτα πλάνα του με τα μήλα πάνω στις μηλιές ! - του Βερτόφ -περισσότερο Γερμανός παρά Ρώσος. Ο Αϊζενστάϊν παρέμενε πάντα στην κορυφή. Δεν σχεδίαζα να γίνω σκηνοθέτης, δεν είχα καμιά οικογενειακή διασύνδεση με τον κινηματογράφο. Τελείωσα μια σχολή καλών τεχνών, άρχισα να ζωγραφίζω. Ο Αϊζενστάϊν ήταν την εποχή εκείνη για μένα μία εικαστική επιρροή : ζωγράφισα κάποια δικά του πορτρέτα, συνήθως τρίπτυχα πολύ Σινεμασκόπ όπου αναπαρήγαγα από τη μια το κόκκινο της μπολσεβίκικης σημαίας, κι από την άλλη ένα πλάνο από μια ταινία - για παράδειγμα το αγοράκι που κουνάει το μαντήλι του πάνω στο θρόνο του Νικόλαου Β' στην ταινία Οκτώβρης. Μία από τι εκθέσεις μου είχε μάλιστα ονομαστεί : " Ο Αϊζενστάϊν στο χειμερινό ανάκτορο". 'Ολα αναμειγνύονταν : ο θαυμασμός μου για τον σκηνοθέτη, η πολιτική μου στράτευση, μία κομμουνίστρια φιλενάδα με έσερνε τότε σε κάτι πορείες έναντια στα πηρυνικά-, η επιρροή της Pop Art. Πούλησα αρκετούς απ' αυτούς τους πίνακες. 'Εχασα και κάποιους. 'Οταν έβρεχε, όλα σάπιζαν στο εργαστήρι μου!"
"Ο Αϊζενστάϊν δεν με άφησε. Στο πέρασμα όλων αυτών των χρόνων, διάβασα ό, τι μπορούσε να διαβαστεί πάνω σ' αυτόν. 'Απειρες βιογραφίες φυσικά : της αγγλίδας κριτικού Μαίρη Στέτον, η οποία τον συνάντησε, και που θεωρήθηκε για πολύ καιρό η πλέον έγκυρη, αλλά δεν τη βρίσκω εγώ τουλάχιστον πολύ αξιόπιστη. Κείμενα του ίδιου του Αϊζενστάϊν, πολύ αποσπασματικά όμως πάνω στη ζωή του. Επισκέφτηκα τη βιβλιοθήκη του, που είναι πολύ αινιγματική : πάνω από 20.000 τόμοι, με πολλές σημειώσεις, και μια ταξινόμηση μυστηριώδη, ένα κόμικ με τον Ντόναλντ δίπλα στην Αγία Γραφή! Κι έπειτα, κατά σύμπτωση, βρέθηκα στο Γκουαναχουάτο, 300 χμ. μακριά από την πόλη του Μεξικού, όπου παρουσίασα εκεί μια όπερα, Εκατό συν ένα αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν τον κόσμο. Το να βρίσκομαι στο μέρος όπου ο Αϊζενστάϊν είχε βιώσει την "επικίνδυνη σχέση" του με τον ξεναγό του ... 'Εχω σκεφτεί πολλές φορές πως οι ταινίες πάνω στον κινηματογράφο υπήρξαν πάντα λίγο αιμομικτικές - η καλύτερη για μένα παραμένει το 8½. Σιγά σιγά όμως αποδέχτηκα την ιδέα του να διηγηθώ τη ζωή ενός από τους ηρωές μου, του Γκόλτσιους, του χαράκτη του 16ου αι., του Ρέμπραντ. Γιατί όχι κι ο Αϊζενστάϊν ...; Συν ότι ταυτίστηκα : ένας σκηνοθέτης που δυσκολεύεται να κάνει την ταινία του, αυτό κάτι λέει και για τους άλλους σκηνοθέτες! Έγραψα το σενάριο πολύ γρήγορα. Το Γκουαναχουάτο, όπου κάναμε τα γυρίσματα, προσφέρει ένα καταπληκτικό σκηνικό : η πόλη είναι χτισμένη πάνω από ορυχεία ασημιού. Για τον Αϊζενστάϊν μου, οι στοές που τη διαπερνούν είναι σαν τους κύκλους της Κόλασης του Δάντη ..."
"Μου λένε πως αυτά που διηγούμαι δεν υπάρχουν σε καμία βιογραφία του Αϊζενστάϊν. 'Εχω την αίσθηση ότι υπάρχουν σε όλες ! Κανείς στη Ρωσία δεν θέλει να παραδεχτεί πως ο Αϊζενστάϊν ήταν ομοφυλόφιλος, αλλά η αλληλογραφία του με την Πέρα [τη γυναίκα του, Σ.Σ.], που επέλεξα να αποδώσω με τη μορφή τηλεφωνημάτων, είναι αρκετά συγκεκριμένη σε σχέση με αυτά που διαδραματίστηκαν στο Γκουαναχουάτο. Στον Αϊζενστάϊν δεν άρεσε το σώμα του. Θεωρούσε πως ήταν πολύ χοντρός, πολύ άσχημος, και δεν περίμενε πως κάποιος θα μπορούσε να τον αγαπήσει για το σώμα του. 'Εβλεπε τον εαυτό σαν κλόουν και έλεγε πως θα τον καταλάβαιναν πιο εύκολα αν έβαζε μια κόκκινη μύτη. Φορούσε παντελόνια του γκολφ, συχνά δε και ροζ πουλόβερ από ανγκορά, με τα μανίκια πάντα να περισσεύουν, κι όσο για τα μαλλιά του, δεν πρέπει να ήταν το φυσικό τους : τα βούρτσιζε μάλλον κάθε μέρα! Κι έπειτα ήρθε το Γκουαναχουάτο."
"Εν πάση περιπτώσει, η θέση μου είναι ευρύτερη : αυτό που συνέβη το φθνόπωρο του 1931 στο Μεξικό έμπλεξε τον 'Ερωτα με το Θάνατο - o Αϊζενστάϊν επισκέπτεται το Γκουαναχουάτο για τη γιορτή των νεκρών. Αυτό του θα ζήσει εκεί τον αλλάζει για πάντα. Οι τρεις πρώτες του ταινίες (Η Απεργία, Το Θωρηκτό Ποτέμκιν, Ο Οκτώβρης) μιλούν για ιδέες, για ομάδες, σχεδόν ποτέ για προσωπικά αισθήματα. Οι τελευταίες (Αλέξανδρος Νιέφσκι και Ιβάν ο Τρομερός) αφορούν πρόσωπα. Ο θεατής μπορεί μάλιστα να ταυτιστεί με την ερωτευμένη πριγκίπισα, πράγμα αδύνατο στις πρώτες του ταινίες. Αναρωτήθηκα : πως ένας άνθρωπος που ενδιαφέρθηκε για την κοινοκτημοσύνη και την προπαγάνδα μπόρεσε στο τέλος να ενδιαφερθεί και για προσωπικά ζητήματα. Υποθέτω πως είναι το αποτέλεσμα των τριών χρόνων που πέρασε μακριά από τη Μόσχα, μακριά από το σιδερένιο χέρι του Στάλιν, που βάραινε πάνω στον ώμο του. Ο Στάλιν προσκαλούσε συχνά τον Αϊζενστάϊν για πρωϊνό στο Κρεμλίνο, εκεί μιλούσαν για σινεμά, του οποίου η δύναμη ήταν γνωστή ήδη από τον Λένιν. Ο Στάλιν του επέτρεψε να γυρίσει ταινίες, αλλά κάτω από ένα στενό έλεγχο. Η σχέση τους είναι ξεχωριστή : ο Μαγιακόφσκι αυτοκτόνησε, ο Μέγιερχολντ σκοτώθηκε στη φυλακή, ο Σοστακόβιτς κυνηγήθηκε και η μουσική του απαγορεύτηκε. Ο Αϊζενστάϊν απειλήθηκε αλλά δεν φυλακίστηκε ποτέ, δεν είδε τη ζωή του να τελειώνει στη Σιβηρία..."
"Μετά από την πρώτη αυτή ταινία, σχεδιάζω μια τριλογία : ο Αϊζενστάϊν στο εξωτερικό. Το επόμενο μέρος θα είναι η ελβετική περιπέτεια : όταν ο Αϊζενστάϊν αφήνει την ΕΣΣΔ το 1928, το κάνει για να επισκεφτεί την Ευρώπη και να παρακολουθήσει το πρώτο συνέδριο του Ανεξάρτητου Κινηματογράφου στο Λα Σαρράζ. Ήταν κανονικά προσκαλεσμένος ο Βερτόφ, αλλά είχε ένα γύρισμα τότε, στο Μινσκ θαρρώ, και έδωσε την πρόσκληση στον Αϊζενστάϊν. Εκείνος φεύγει με τον Αλεξάντροφ και τον Τισέ, είναι αχώριστοι, είναι οι Τρεις Σωματοφύλακες! Kοιμόταν o Αϊζενστάϊν με τον Αλεξάντροφ; Φαντάζομαι πως ήταν μια σχέση τύπου Φελίνι-Μαστρογιάννη, έστελνε τον Αλεξάντροφ να ζήσει τις περιπέτειες για τις οποίες δεν αισθανόταν ικανός. Στην Ελβετία, η αστυνομία κυνηγάει τους τρεις σωματοφύλακες, επειδή η χώρα δεν αναγνωρίζει την ΕΣΣΔ, αλλά τους κρύβει και τους προσφέρει καταφύγιο ένας βιομήχανος που οραματίζεται την ίδρυση μιας κινηματογραφικής βιομηχανίας γύρω από τη λίμνη Λεμάν : γι ' αυτόν, ο Αϊζενστάϊν, και κυρίως ο Αλεξάντροφ, θα γυρίσουν μια ταινία για την έκτρωση. Υπάρχει και ο θρύλος της μυθικής αυτής ταινίας, της Καταιγίδας πάνω στο Λα Σαρράζ, που φημολογείται πως μπορεί να γύρισε ο Αϊζενστάϊν μαζί με άλλους σκηνοθέτες του συνεδρίου, αλλά έχει χαθεί κάθε ίχνος της."
"Το τρίτο μέρος θα αναφέρεται στον Αϊζενστάϊν στο Χόλιγουντ. Εγκαταλείπει την Ευρώπη για την Αμερική : έχει ένα συμβόλαιο με την Παραμάουντ, και δουλεύει πάνω σε καμιά δεκαριά ιδέες : μια διασκευή του L' Or [ο Χρυσός] του Σεντράρς, μία φουτουριστική ταινία που εμπνεύστηκε μετά το σοκ που υπέστη όταν είδε το Μετρόπολις - ονειρεύεται μία πόλη της οποίας τα διαφανή κτήρια θα αποκάλυπταν τις ταξικές διαφορές. Σκέφτεται να διασκευάσει τον Χ.Τζ. Γουέλς, τον Κίπλιγκ, τον Ντρέιζερ, έχει επίσης κατά νου να γυρίσει Το Κεφάλαιο, αλλά η Παραμάουντ δεν πολυπείθεται. Ο Αϊζενστάϊν δεν ήταν και πολύ πειθαρχημένος, εξαφανιζόταν ξαφνικά ενώ τον περίμεναν στα συμβούλια. Και συν τοις άλλοις, κάποιοι γερουσιαστές άρχισαν να συνομωτούν εναντίον του, κατηγορώντας την εταιρεία ότι γινόταν πράκτορας των κομμουνιστών. Τελικά, με τη βοήθεια του Τσάπλιν, ο Αϊζενστάϊν συναντήθηκε με τον αριστερό συγγραφέα 'Απτον Σίνκλαιρ, ο οποίος του πρότεινε να γυρίσει μια ταινία στο Μεξικό. Το Μεξικό ήταν το μέρος όπου έκαναν τις διακοπές και τις ακολασίες τους οι άνθρωποι του Χόλιγουντ ... Ο Αϊζενστάϊν θα σκέφτηκε πως δεν μπορούσε να επιστρέψει στην ΕΣΣΔ χωρίς να έχει γυρίσει τίποτα. Ξέρουμε πως όταν ολοκληρώθηκαν τα ατελείωτα γυρίσματα - 70 ώρες αμοντάριστου υλικού - αναγκάστηκε να επιστρέψει στην ΕΣΣΔ χωρίς να καταφέρει να ολοκληρώσει το Que Viva Mexico !"
[μετάφραση Σ.Σ.]
σχόλια