Λίγα μέτρα πιο κάτω από το μετρό του Κεραμεικού και την Τεχνόπολη, στο κόκκινο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη υπάρχει πολύ περισσότερος κόσμος απ' ό,τι ένα τυπικό βράδυ Δευτέρας. Αφορμή, τα εγκαίνια της πρώτης μεγάλης ομαδικής έκθεσης της ομάδας Depression Era, μιας κολεκτίβας που γεννήθηκε το 2011 μέσα από την ανάγκη άρθρωσης ενός συλλογικού λόγου που να τοποθετείται σε σχέση με την οικονομική, πολιτική και κοινωνική συγκυρία των τελευταίων ετών. «Αφορμή για τη δημιουργία της κολεκτίβας ή, μάλλον, αιτία για να ξεκινήσει αυτή η συλλογική προσπάθεια ήταν η κατάσταση που βιώναμε, και ακόμα βιώνουμε, γύρω μας. Η πολύπλευρη κρίση στην Ελλάδα, στην Ευρώπη αλλά και στον δυτικό κόσμο γενικότερα. Κρίση όχι μόνο οικονομική αλλά και κοινωνική, πολιτική, αισθητική, ηθική, μια δύσκολη συνθήκη κι ένα βαρύ κλίμα που μας επηρεάζει όλους τελικά. Υπήρχε η ανάγκη να αρθρωθεί ένας συλλογικός λόγος απέναντι σε όλα αυτά, που να διαφοροποιείται από τα ΜΜΕ και τον κυρίαρχο οικονομικίστικο λόγο» μας εξηγεί η Πάσκουα Βοργιά, μέλος της κολεκτίβας και μία εκ των επιμελητών της έκθεσης.
Στα τρία χρόνια ύπαρξης αυτής της κολεκτίβας, τα μέλη της, που αποτελούνται από 36 ανθρώπους διαφορετικών ειδικοτήτων (φωτογράφοι, κινηματογραφιστές, ερευνητές, συγγραφείς, αρχιτέκτονες, δημοσιογράφοι και θεωρητικοί), βρίσκονται σε έναν συνεχή δημιουργικό, πολιτικό, κοινωνικό και αισθητικό διάλογο μεταξύ τους, γύρω από όσα συμβαίνουν σήμερα στην Ελλάδα.Τα αποτελέσματα αυτού του διαλόγου παρουσιάζονται στην ομώνυμη έκθεση που φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη και περιλαμβάνει περίπου 250 φωτογραφίες και βίντεο, κείμενα, αποσπάσματα από συζητήσεις, ηχογραφημένα ή γραπτά κείμενα που καταλαμβάνουν ολόκληρο τον ισόγειο εκθεσιακό του χώρο.
Όλοι βιώνουμε την κρίση. Ο καθένας με τον τρόπο του. Ίσως η δική μου δουλειά να μην αφορά το ευρύ κοινό. Φωτογραφίζω την οικογένειά μου, τον πατέρα μου, γιατί στα σαράντα, στην ηλικία μου, λόγω κρίσης ζω με τους δικούς μου. Αν δεν ζούσα μαζί τους, δεν θα υπήρχε και αυτή η δουλειά. Επομένως, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κρίση
Όπως γίνεται φανερό μετά από μια πρώτη βόλτα, τα φωτογραφικά πρότζεκτ που εκτίθενται πραγματεύονται διαφορετικά ζητήματα και εστιάζουν σε διάφορα επίπεδα της κρίσης. Υπάρχουν έργα που αφηγούνται πολύ προσωπικές, αυτοβιογραφικές ιστορίες, άλλα αποτυπώνουν φαινόμενα και πραγματικότητες που δημιούργησε η κρίση, και κάποια που επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν μια πιο συμβολική γλώσσα. Όπως, για παράδειγμα, τα έργα του φωτογράφου Σπύρου Στάβερη, όπου απεικονίζονται πολιτικά πρόσωπα και εκπρόσωποι του αθηναϊκού lifestyle, όπως αυτό διαμορφώθηκε την εποχή της ανόδου του Χρηματιστηρίου και όλης εκείνης της επίπλαστης ευημερίας. Όταν τον ρωτάω γιατί επέλεξε να παρουσιάσει τα συγκεκριμένα πρόσωπα, απαντάει με νόημα: «Όταν αποφασίσαμε με τον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο να παρακολουθήσουμε κι εμείς με το δικό μας τηλεσκόπιο στο περιοδικό "Symbol" τον μαγικό κόσμο των κοσμικών κύκλων της εποχής, ήταν ξεκάθαρο ότι μας ενδιέφερε πολύ να καταγράψουμε το savoir-vivre και το savoir-faire τόσο της πολιτικο-οικονομικής ελίτ όσο και του σμήνους των εφήμερων πεταλούδων που τράβηξε η δυσθεώρητη λάμψη της». Όσο για το τι του άφησε η κρίση σε προσωπικό επίπεδο, είναι λακωνικός: «Έναν υπολογιστή που μου αγόρασαν οι γονείς μου. Κοντά σ' αυτό το κεκτημένο υπήρξαν, όπως και για τους περισσότερους, διαφόρων ειδών απώλειες».
Δύο από τα πιο προσωπικά, αυτοβιογραφικά φωτογραφικά πρότζεκτ της έκθεσης στέκονται αντικριστά, το ένα απέναντι από το άλλο, λίγο πριν από το τέλος της έκθεσης. Στο ένα, ο φωτογράφος Λουκάς Βασιλικός παρουσιάζει μεγάλες ασπρόμαυρες φωτογραφίες που αποτυπώνουν την ελληνική οικογένεια. Δύο από τις φωτογραφίες παρουσιάζουν τη δική του οικογένεια. «Το συγκεκριμένο αφορά παιδιά, νέους στην ηλικία σου και στην ηλικία μου που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να φύγουν από το σπίτι. Έτσι, γυρίζουν στο πατρικό τους και οι γονείς επωμίζονται τα βάρη τους. Γιατί το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο νέος που γυρνάει αλλά και το πώς νιώθουν ο μπαμπάς και η μαμά που γυρνάει. Νιώθουν ότι απέτυχαν» μου λέει ο κ. Βασιλικός. Το θέμα του πρότζεκτ είναι και ένας τρόπος για να πει πως η ελληνική κρίση έχει και μια προέκταση βαθιά προσωπική; «Η αδερφή μου βρίσκεται σε αυτήν τη φάση, από εκεί ξεκίνησε η ιδέα και γι' αυτό τη βίωσα και πιο έντονα. Μετά, όλοι αυτοί που είδες είναι φίλοι μου. Και πολλοί βρίσκονται εδώ σήμερα. Συμβαίνει παντού γύρω μας» μου λέει. Ακριβώς απέναντι εκτίθεται το πρότζεκτ του φωτογράφου Χρήστου Καπάτου. Μια πολύ προσωπική δουλειά που λειτουργεί ως καταγραφή της ζωής του πατέρα του, του Αντώνη, από τη μέρα που υπέστη μια σειρά από εγκεφαλικά επεισόδια. Αυτά τα επεισόδια τον άφησαν με μικρές κινητικές δυσλειτουργίες και κάποιες σοβαρότερες στην ομιλία. Δεν μιλά καθαρά, γι' αυτό και επικοινωνεί μέσα από τα γραπτά του, που κάποιες φορές δεν βγάζουν νόημα. Ο Χρήστος Καπάτος ξεκίνησε να καταγράφει με τον φακό του τη ζωή του πατέρα του και τη ζωή της οικογένειάς του, δημιουργώντας ένα προσωπικό ημερολόγιο που ονόμασε «Η φωνή του Αντώνη». Τον βρίσκω έξω, στον υπαίθριο χώρο του μουσείου, και τον ρωτάω για το δικό του πρότζεκτ και τη σχέση που έχει με την κρίση. «Όλοι βιώνουμε την κρίση. Ο καθένας με τον τρόπο του. Ίσως η δική μου δουλειά να μην αφορά το ευρύ κοινό. Φωτογραφίζω την οικογένειά μου, τον πατέρα μου, γιατί στα σαράντα, στην ηλικία μου, λόγω κρίσης ζω με τους δικούς μου. Αν δεν ζούσα μαζί τους, δεν θα υπήρχε και αυτή η δουλειά. Επομένως, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κρίση».
Το βασικό είναι ότι αυτό το έργο μας παίρνει πέρα από την εποχή όπου τα πράγματα είχαν αίσιο τέλος. Όλες οι ιστορίες μέχρι τα μέσα του 2000 τελείωναν με τον πρίγκηπα να παντρεύεται την πριγκήπισσα. Αυτό τελείωσε. Δεν είναι ότι τα πράγματα έχουν κακό τέλος τώρα, ίσως δεν έχουν τέλος, ίσως είναι άλλες οι ιστορίες. Αυτές προσπαθούμε ν' ανακαλύψουμε.
Μπορεί ο βασικός πυρήνας της ομάδας ν' αποτελείται από φωτογράφους, αλλά δεν είναι λίγοι και αυτοί που πρόερχονται από διαφορετικούς χώρους. Όπως ο αρχιτέκτονας Πέτρος Μπαμπασίκας, που εκτός από την επιμέλεια της έκθεσης, υπογράφει και τη σχεδίασή της (μαζί με την κ. Χρυσούλα Βούλγαρη). Βρίσκει λίγο χρόνο να συνομιλήσουμε και η πρώτη ερώτηση αφορά στο ποια είναι η σχέση της κρίσης με την αρχιτεκτονική. «Η αρχιτεκτονική βρίσκεται πάντα σε κρίση. Η πόλη είναι σε κρίση. Ζούμε σε μία πόλη που χτίστηκε πριν από 70 χρόνια και σιγα σιγά καταρρέει. Κάπως όμως καταφέρνουμε και φτιάχνουμε το σπίτι μας εκεί μέσα» λέει ο κ. Μπαμπασίκας και συμπληρώνει: «Aρχιτεκτονική πολλές φορές είναι να κάνεις κάτι από το μηδέν. Να έχεις ένα καθαρό επίπεδο και να χτίζεις εκεί πάνω. Αυτό που μαθαίνουμε τώρα είναι ότι δεν υπάρχει χώρος και χρόνος να κάνεις κάτι από το μηδέν». Ως μέλος της κολλεκτίβας ο κ. Μπαμπασίκας έχει συμμετάσχει στις συζητήσεις και στη συγγραφή μερικών από των βασικών κειμένων της. Του ζητάω να μου αναφέρει ένα ενδιαφέρον συμπέρασμα που έβγαλε ο ίδιος από αυτή την τριβή με τους συνομιλητές του. «Το βασικό είναι ότι αυτό το έργο μας παίρνει πέρα από την εποχή όπου τα πράγματα είχαν αίσιο τέλος. Όλες οι ιστορίες μέχρι τα μέσα του 2000 τελείωναν με τον πρίγκηπα να παντρεύεται την πριγκήπισσα. Αυτό τελείωσε. Δεν είναι ότι τα πράγματα έχουν κακό τέλος τώρα, ίσως δεν έχουν τέλος, ίσως είναι άλλες οι ιστορίες. Αυτές προσπαθούμε ν' ανακαλύψουμε. Αυτό είναι συμπέρασμα που προέκυψε μέσα από την ομάδα και το έγραψα κιόλας σ' ένα από τα βασικά κείμενα. Το άλλο είναι πως η θέση που είχες πριν την κρίση, το πως αντιμετωπίζεις τα πράγματα, το πως βλέπεις τον εαυτό σου ως πολιτικό ον, αρχίζει να μετατοπίζεται μερικές μοίρες».
Όλη η έκθεση στήθηκε κομμάτι-κομμάτι από τα μέλη της κολεκτίβας. Μοίρασαν δουλειές, έβαψαν τοίχους, κόλλησαν και κάρφωσαν μόνοι τους τα έργα στους τοίχους σε μια κουραστική προσπάθεια που τους πήρε αρκετές ημέρες. Αυτή την κούραση διακρίνω στα μάτια του αρχικού εμπνευστή της ιδέας για τη δημιουργία του Depression Era, του φωτογράφου Παύλου Φυσάκη, με τον οποίο βρίσκω την ευκαιρία να πω δυο κουβέντες, ενώ οι φύλακες του μουσείου έχουν αρχίσει να ενημερώνουν τους επισκέπτες για το κλείσιμο της αίθουσας. Τον ρωτάω για τη δική του κρίση: «Βίωσα την κρίση πολύ έντονα, από την αρχή. Έχω δουλέψει σε περιοδικά και εφημερίδες. Τα ΜΜΕ ήταν από τα πρώτα που χτυπήθηκαν. Πριν οι άλλοι καταλάβουν την κρίση, εμείς είχαμε ήδη απολύσεις. Μέσα από την κολεκτίβα βρήκα το θάρρος να μιλήσω γι' αυτό και να βρω και άλλους που θέλουν να μιλήσουν». «Δεν έχουν, όμως, μιλήσει όλοι για την κρίση;» αντιλέγω. «Συνήθως, όταν μιλάμε για την κρίση, μιλάμε για την κρίση των άλλων. Λέει κάποιος "κάνω μια έκθεση για την κρίση". Τον ρωτάς "ποια κρίση;". Σου λέει "γενικά, πάω να βρω τους αστέγους". Σαν να μην είναι για σένα, σαν να μην σ' έχει αγγίξει η κρίση. Ειδικά εδώ στην Ελλάδα, και πέρα από τους καλλιτέχνες, η κρίση και το πόσο μας έχει αγγίξει έχει δημιουργήσει και ένα αίσθημα ντροπής. Σαν να μη θέλει κανείς να ανήκει σε αυτήν. Η κολεκτίβα ήταν και μια προσπάθεια απενοχοποίησης, μια προσπάθεια κάθαρσης από όλο αυτό. Eγώ μιλάω για τη δική μου κρίση».
σχόλια