Η αξία της ομιλίας του Γιάννη Θεοχάρη στο τελευταίο TEDxAthens φάνηκε από το γεγονός ότι προσέχθηκε περισσότερο απ' όσο «πρόδιδε» το χαμηλό, αλλά με εσωτερική δύναμη προφίλ του -νέου στην ηλικία- Έλληνα ερευνητή (στη Γερμανία): δεν έδωσε παράσταση, δεν παρουσίασε φοβερές ιδέες, δε μίλησε για 2-3 «ατάκες» που θα αλλάξουν τη ζωή μας. Τα στοιχεία που αναφέρει είναι απλά και αποκαλυπτικά. Δε δίνει «συνταγές» επιτυχίας, αλλά οδηγεί σε ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα: η ανάταξη της χώρας περνάει μέσα από την ενίσχυση του βαθμού εμπιστοσύνης. Πρώτον, από τους πολίτες προς τους θεσμούς. Δεύτερον, από τους πολίτες προς τις συλλογικές δράσεις. Τρίτον, από τους Έλληνες μεταξύ τους. Αν δεν αποκατασταθεί κλίμα εμπιστοσύνης, ούτε τα δις της Γερμανίας θα δώσουν λύση, ούτε η επίκληση στον γενικόλογο όρο «ανάπτυξη». Στη συνέχεια ο Γιάννης Θεοχάρης αναλύει τις διαφάνειες της ομιλίας του που αναφέρονται στην Ελλάδα.
... Πολλές από τις διαστάσεις κοινωνικής αποσάθρωσης και διάλυσης του κοινωνικού ιστού που παρατηρούμε καθημερινά έχουν πολύ βαθιές ρίζες σε καθημερινές και ευρύτερες κοινωνικές αντιλήψεις και συμπεριφορές, και ιδιαίτερα στις σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτών και κοινωνικοπολιτικών θεσμών. Οι κοινωνικές αυτές παθογένειες προϋπήρχαν της οικονομικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα τα τελευταία 4 χρόνια και μπορούν να συνοψιστούν σε μια πρόταση: απώλεια κοινωνικού κεφαλαίου. Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι ένα όρος που περιγράφει (και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μετρήσει κανείς) τις άτυπες σχέσεις και κανόνες εμπιστοσύνης, αμοιβαιότητας και αλληλεγγύης που αναπτύσσονται μεταξύ των πολιτών όταν κοινωνικοποιούνται.
(slide 27) Έρευνες ετών, σε πολύ διαφορετικά μεταξύ τους κράτη, δείχνουν ότι το υψηλό κοινωνικό κεφάλαιο οδηγεί σε πιο στενές σχέσεις στήριξης μεταξύ ανθρώπων, σε μεγαλύτερη δέσμευση προς την κοινότητα και σε αύξηση συμμετοχής σε συλλογικές κινητοποιήσεις - οποιουδήποτε τύπου, όχι μόνο διαμαρτυρίας. Αντιθέτως, το χαμηλό κοινωνικό κεφάλαιο εκφράζεται με δυσπιστία προς τους συμπολίτες και προς τους κοινωνικούς και δημοκρατικούς θεσμούς, μειωμένη συμμετοχή σε συλλογικές και ιδιαίτερα εθελοντικές δράσεις και, συχνά, κοινωνική αναταραχή.
Έλληνες κοινωνιολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες έχουν εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες προειδοποιήσει για τις καταστροφικές συνέπειες της απώλειας κοινωνικού κεφαλαίου για την κοινωνία των πολιτών. Οι λόγοι δεν είναι πολύπλοκοι: ο εθελοντισμός, η εμπιστοσύνη στον συμπολίτη, η αλληλοβοήθεια αλλά και η συνεργασία για συλλογική επίλυση κοινών προβλημάτων, χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας με υψηλό κοινωνικό κεφάλαιο, βρίσκονται στο επίκεντρο μιας υγιούς κοινωνίας πολιτών. Λειτουργούν θα έλεγε κανείς σαν «κοινωνική κόλλα» που ενώνει τους πολίτες μεταξύ τους. Σχέσεις συνεργασίας όμως δεν αναπτύσσονται εύκολα όταν οι πολίτες δεν εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο και διεθνούς κύρους στατιστικές έρευνες έχουν εντοπίσει ένα τεράστιο χάσμα εμπιστοσύνης στην Ελληνική κοινωνία, και μεταξύ των πολιτών μεταξύ τους, αλλά και μεταξύ πολιτών και κοινωνικών και πολιτικών θεσμών.
(slide 28) Η Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα, μια από τις πιο αξιόπιστες κοινωνικές έρευνες στην Ευρώπη, ρωτά κάθε 2 χρόνια ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα Ευρωπαίων κατά πόσο πιστεύουν ότι μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη στους περισσότερους ανθρώπους (slide 29). Οι ερωτώμενοι χρησιμοποιούν μια κλίμακα όπου 0 σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε πάντα επιφυλακτικοί και 10 ότι μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη. Το 2010, 80% των ερωτώμενων στην Ελλάδα απάντησε από 0 μέχρι 5 ενώ σε βάθος χρόνου, τα πράγματα δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα καλά για την Ελλάδα (slide30). Την τελευταία δεκαετία η χώρα μας ήταν πάντα τελευταία και κάτω από το μέσο όρο των 20 ευρωπαϊκών χωρών που συμπεριλαμβάνονται στην έρευνα. Το ίδιο ποσοστό επέλεξε από 0 μέχρι 5 στην ερώτηση εάν οι περισσότεροι άνθρωποι θα προσπαθούσαν να τους εκμεταλλευτούν (slide31), ή αν θα ήταν δίκαιοι απέναντί τους, ενώ 85% απάντησε από 0 έως 5 και στην ερώτηση εάν οι άνθρωποι νοιάζονται κυρίως για τον εαυτό τους ή ότι προσπαθούν να βοηθάνε τον άλλον (slide32). Σε βάθος χρόνου και στις δύο αυτές ερωτήσεις τα πράγματα είναι εξίσου αρνητικά (slide33-34). Είναι προφανές, ότι στην Ελλάδα υπάρχει τεράστιο πρόβλημα εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών, τουλάχιστον συγκριτικά με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Το πρόβλημα επίσης δεν είναι αποτέλεσμα της παρούσας οικονομικής κρίσης καθώς παρόμοια αποτελέσματα αναφέρονται και παλιότερα σε έρευνες όπως η Παγκόσμια Έρευνα Αξιών (World Values Survey) αλλά και το Ευρωβαρόμετρο.
Οι σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτών δεν είναι βέβαια ο μόνος τρόπος να εξετάσει κανείς το κοινωνικό κεφάλαιο (slide35). Η εμπιστοσύνη στους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς παίζει εξίσου μεγάλο ρόλο και αυτό γιατί η ποιότητα λειτουργίας τους μας αποκαλύπτει τις αξίες βάσει των οποίων λειτουργεί η κοινωνία. Οι αντιλήψεις μας δηλαδή, διαμορφώνονται με βάση το πώς οι θεσμοί αντικατοπτρίζουν αξίες όπως η αμεροληψία, η ισότητα απέναντι στο νόμο, η ισότητα ευκαιριών, τα ανθρώπινα δικαιώματα κτλ. Σύμφωνα με έρευνες της Παγκόσμιας Τράπεζας και της Διεθνούς Διαφάνειας με αντιπροσωπευτικά δείγματα Ελλήνων πολιτών, επί σειρά ετών δείχνουν μεγάλη απογοήτευση και δυσπιστία προς το κράτος δικαίου στην Ελλάδα (slide36). Σύμφωνα με αυτές τις έρευνες καθώς κινούμαστε προς το 2012 τα πράγματα όλο και χειροτερεύουν, ενώ σχεδόν από το 1996 είμαστε μόνιμα στις τελευταίες θέσεις στην Ευρώπη μαζί με την Ιταλία και τη Σλοβακία. Σύμφωνα και με την Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα, οι Έλληνες είναι οι λιγότερο ικανοποιημένοι με την ποιότητα των θεσμών στη χώρα τους Ευρωπαίοι (slide37). Τελευταίοι στην ικανοποίηση με το σύστημα παιδείας από το 2002 και μετά, αλλά και με το σύστημα υγείας (slide38) και τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία (slide39). Όσον αφορά στους πολιτικούς θεσμούς, τα πράγματα είναι εξίσου απογοητευτικά με το 97% αντιπροσωπευτικού δείγματος το 2010 να επιλέγει μόλις 0-5 στην εμπιστοσύνη του στα πολιτικά πρόσωπα και κόμματα (slide40). Τα αντίστοιχα ποσοστά για τους Ολλανδούς, τους Σουηδούς, τους Δανούς και τους Φινλανδούς, αλλά και τους Ισπανούς είναι 47%, 59%, 57%, 65% και 89%. Ενώ έλλειμμα εμπιστοσύνης στους πολιτικούς θεσμούς παρατηρείται σε πολλές χώρες του Νότου και όχι μόνο, η τόσο μεγάλη απόσταση της Ελλάδας από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο για τόσο μεγάλο διάστημα είναι πολύ ανησυχητική (slide41).
Εδώ σταματά η ανάλυση του Γ. Θεοχάρη και αρχίζει ένα σχόλιο της ομάδας του TEDxAthens. Αφορά την αίσθηση για ενίσχυση της επιθυμίας μιας μερίδας πολιτών να εμπιστευτούν άλλους. Μιλάμε για αίσθηση, καθώς για την ώρα δεν υπάρχουν στοιχεία, ένα σημείο στο οποίο το TEDxAthens και το ειδικό project του για το Κοινωνικό Κεφάλαιο και τον εθελοντισμό, το Human Grid, σχεδιάζουν μια παρέμβαση. Η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς, όπως είναι ολοφάνερο, συνεχίζει να περνά κρίση, αλλά υπάρχουν σημάδια ότι ενισχύεται η εμπιστοσύνη προς συλλογικές δράσεις, έστω σε μια μικρή –για την ώρα- πλευρά της κοινωνίας. Είναι ένα σημείο στο οποίο θα επανέλθουμε.
σχόλια