Ρωτήσαμε ορισμένα πρόσωπα που εκτιμάμε τι θα έλεγαν αν έβλεπαν από κοντά όσους έκαναν τα έκτροπα στο "Χυτήριο", γιατί είναι τόσο σοβαρό το να επιτίθεσαι σε ένα θεατρικό έργο που θίγει την πιο παλιά και σταθερή σου παρηγοριά-τα σύμβολα της πίστης σου.
Φοίβος Δεληβοριάς
τραγουδοποιός
Η ιστορία του Χριστού με συγκλόνιζε από παιδάκι. Έτρεμα κάθε Πάσχα που με τη γιαγιά μου βλέπαμε τον «Ιησού από τη Ναζαρέτ». Δεν μπορούσα να καταλάβω πώς αυτός, ο αθωότερος όλων, ήθελε ο ίδιος να οδηγηθεί στον σταυρό και να πεθάνει σανεγκληματίας. Περισσότερο με συγκινούσε η ιστορία με τον λιθοβολισμό της Μαγδαληνής. Ο τρόπος με τον οποίο σταμάτησε τους «θεοσεβούμενους» που θέλανε να τη σκοτώσουν και που την έκανε να τον αγαπήσει για πάντα.
Μεγαλώνοντας είδα πολλούς «άθεους», στην περίπτωση που κάποιος αδύναμος κινδύνευε, να τρέχουν να τον σώσουν, αλλά και πολλούς «χριστιανούς» να φέρονται με αληθινό μίσος, όταν συναντούσαν μια Μαγδαληνή της ζωής.
Όσο υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι, τόσο θα υπάρχουν και έργα που τους επιτίθενται, έργα «βλάσφημα». Φυσικά, αν τα έργα αυτά είναι τυφλωμένα απ’ το μίσος, θα οδηγηθούν στα σκουπίδια της λήθης, όπως όλα τα ψεύτικα πράγματα. Αν, π.χ., το έργο που παίζεται στο Χυτήριο είναι απατεωνίστικο και καλλιεργεί το μίσος, θα έχει την τύχη του σκουπιδιού. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει πως πρέπει να σκοτώσουμε ή να δείρουμε τους συντελεστές του ή να το απαγορεύσουμε. Τότε γινόμαστε αυτομάτως Φαρισαίοι και όχι Χριστός. Άσε που αν το κάνουμε, τότε θα πρέπει να σκοτώσουμε ή να δείρουμε και αυτούς που πηγαίνουν στα σκυλάδικα, επειδή πίνουν και δεν είναι πιστοί στις γυναίκες τους, και όλα τα σέξι κορίτσια με μαγιό που χορεύουν προκλητικά στις παλιές ελληνικές ταινίες και όλους όσοι τραγουδάνε ρεμπέτικα, γιατί μιλάνε για ναρκωτικά και καψούρα, και όλους τους μεταλλάδες, ως «σατανιστές». Σχεδόν καθετί, αν το δεις από μια οπτική γωνία, είναι βλάσφημο και «απαγορεύσιμο». Και οι Έλληνες, από την οπτική γωνία των «χριστιανών» ψηφοφόρων της Μέρκελ είναι άθεα, τεμπέλικα σκουλήκια που τους τρώνε τα λεφτά για να διασκεδάζουν. Δεν υπάρχει, δυστυχώς, τέλος στην υποκρισία του ανθρώπου. Εκτός κι αν αυτό το τέλος το βάλουμε εμείς, παύοντας οι ίδιοι να είμαστε υποκριτές.
Τώρα, όσον αφορά τη Χρυσή Αυγή. Τι σας θυμίζει ένας βουλευτής της; Τον Θανάση Βέγγο ή τον Ανέστη Βλάχο σε σκηνή βιασμού; Εμένα σίγουρα όχι τον «καλό μας άνθρωπο» και το παράδειγμά του.
Δεν είναι υποκρισία να χρησιμοποιούμε ανθρώπους που δηλωμένα πιστεύουν στον Χίτλερ, στη βία και στον πόλεμο για να κάνουν τη δουλειά του Θεού;
Να χρησιμοποιούμε έναν δολοφόνο για να διώξει τους κλέφτες; Απλώς θα ξανανοίξουμε τον κύκλο της βίας, και αν αυτό γίνει, η σειρά μας θα έρθει σύντομα από ένα ακραίο, εκδικητικό χέρι, «αριστερό» ή «δεξιό», «χριστιανικό» ή «άθεο». Το θύμα, πάντως, θα είναι ένα: η Ελλάδα και οι καλοί της άνθρωποι.
Δημήτρης Δημητριάδης
συγγραφέας
Γράφει ο Σιοράν (Τετράδια, 1957-1962): «Στην εκκλησία ΣαινΣεβερέν μια ιταλική χορωδία τραγουδάει τη “Missa Brevis” του Παλεστρίνα και τους υπέροχους “Θρήνους του Ιερεμία” του Καβαλιέρι. Πόσο με αγγίζει αυτή η μουσική τού 16ου αιώνα. Κι ωστόσο, η προσοχή μου χαλάρωσε για μια στιγμή, όσο ακριβώς χρειαζόταν για να σκεφτώ πως έπρεπε να χαστουκίσω τον Χ... Παρατήρησα πως όσο πιο καθαρές είναι οι συγκινήσεις μου, τόσο εγείρουν μέσα μου, από αντίδραση, ανάγκες γελοίες, φρικτές, ακατονόμαστες. Πάντα και παντού, συναπάντημα με το Αίσχος».
Άντζελα Δημητρακάκη
συγγραφέας
Πώς προεξοφλούμε ότι «θίγονται» θρησκευτικά σύμβολα μέσα από την τέχνη; Η τέχνη είναι ένας χώρος αναπαραστατικός, με δυνατότητα να πειραματίζεται πάνω σε έννοιες, αλλά χωρίς τη δυνατότητα να θίγει, γιατί (δυστυχώς) δεν έχει πραγματική πολιτική δύναμη. Αυτό ακριβώς καθιστά γελοία την αντίδραση των μουσουλμάνων εναντίον κόμικ με τον Προφήτη και χριστιανών με το θέατρο, ότι διαλέγουν εύκολους στόχους, ενώ όλο το παιχνίδι παίζεται αλλού.
Από την άλλη πλευρά (η οποία με εκπροσωπεί), το «παλιό και σταθερό» δεν είναι κατ’ ανάγκη ηθικά επιβραβεύσιμο. Και η ανδροκρατία είναι παλιά και σταθερή, αλλά καλό θα ήταν, όπως και η θρησκεία, να εκλείψει, καθώς είναι πηγή καταπίεσης και κοινωνικής αδικίας. Η μόνη «σταθερή παρηγοριά» που θα έπρεπε να ενδιαφέρει την ανθρωπότητα είναι ο συνάνθρωπος και η συνύπαρξη με αυτόν. Η συνύπαρξη με έναν θεό ανήκει στην ίδια χαριτωμένη φαντασία που ανήκουν και η Χιονάτη με τους εφτά νάνους.
Αν δεν ξεχάσουμε τώρα τα παραμύθια, πότε θα τα ξεχάσουμε; Αλλά, ακόμη και αν ήμουν θρήσκα, θα θεωρούσα βλάσφημη την πεποίθηση ότι ο Θεός έχει ανάγκη την προστασία μου! Δηλαδή, ο Θεός με χρειάζεται για να προστατεύσει τη συμβολική του παρουσία; Πρόκειται για ακραίο ναρκισσισμό. Είμαι απολύτως βέβαιη ότι όσοι υπέπεσαν σε τέτοια βλασφημία θα σταλούν πρώτοι απ’ όλους για τιμωρία στην κόλαση.
Λέμε τώρα. Αν δηλαδή υπάρχει ένα πνεύμα κάπου που σε βάζει τιμωρία ή σε επιβραβεύει μετά θάνατον. Που ακούγεται τόσο μα τόσο λογικό. Η καλλιτεχνική έκφραση είναι ένας χώρος εντατικής και ριζοσπαστικής σκέψης. Είναι ακριβώς για όσους δεν έχουν λύσει τα προβλήματά τους. Αλλά η πλουτοκρατία προσπαθεί ακατάπαυστα και λυσσαλέα να μην αφήσει χώρους σκέψης στους φτωχούς – μη και κάνουνε καμιά σοβαρή σκέψη πράγματι και τους μπούνε τίποτα ιδέες στο μυαλό.
Ηλίας Μαγκλίνης
Δημοσιογράφος «Καθημερινής», συγγραφέας
Ένας ιερωμένος. Ο Μητροπολίτης Σιατίστης. Άκουσέ τον: «Είναι θλιβερό ότι κάποιοι “χριστιανοί αγωνιστές” ταυτίστηκαν με τη Χρυσή Αυγή για να υπερασπιστούν τον Χριστό. Τον Χριστό που η Χρυσή Αυγή τον διώκει, τον προσβάλλει και τον εξευτελίζει καθημερινά και το πράττει στα πρόσωπα των προσφύγων, των μεταναστών, ακόμα και των παιδιών…
Δεν είναι ο άνθρωπος εικόνα του Χριστού, όποιος και αν είναι; Δεν είναι ένας μετανάστης, ένας πρόσφυγας, ελάχιστος αδελφός του Χριστού;». Διάβασε ολόκληρη τη δήλωση του μητροπολίτη. Διότι αυτά δεν τα λέει ένας αγνωστικιστής, όπως εγώ, αλλά ένας ιερωμένος. Αλίμονο, πάντως, αν η θρησκεία σου έχει ανάγκη από τραμπούκους και ρόπαλα, από αποκρυφιστές και πιθηκίζουσες μούρες για να επιζήσει. Τότε είναι μια θρησκεία που αργοπεθαίνει. Οι άνθρωποι όμως θα έχουν πάντα την ανάγκη να λένε και να ακούνε ιστορίες, όσο βλάσφημες κι αν σου φαίνονται μερικές φορές. Δεν θα σταματήσει αυτό, ό,τι κι αν κάνεις, πίστεψέ με. Περιφρόνησε ό,τι νιώθεις ότι σε προσβάλλει με τη σιωπή σου, με την απαξίωσή σου, γράψε γι’ αυτό δημοσίως αν θέλεις – εγώ θα σου δώσω βήμα να εκφράσεις την άποψή σου. Μονάχα εναντίον σου θα γυρίσουν κάποτε οι απαγορεύσεις, και ιδίως η βία. Θα την πληρώσεις κι εσύ χωρίς να έχεις κάνει τίποτα, απλώς και μόνον επειδή είσαι κάτι, επειδή είσαι πιστός και η σχέση σου με το ιερό είναι διαφορετική από τη δική μου. Μην πέσεις στην παγίδα που σε έχουν παρασύρει να στήσεις εσύ ο ίδιος.
Άννα Φραγκουδάκη
καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Αθηνών
Το μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα με όσα διαδραματίστηκαν στο θέατρο Χυτήριο δεν είναι η ελευθερία της έκφρασης ούτε τα άτομα παραεκκλησιαστικών, κατά την ειδησεογραφία, οργανώσεων που συγκεντρώθηκαν να διαμαρτυρηθούν, επειδή όσα είχαν ακούσει για το έργο προσέβαλαν το θρησκευτικό τους συναίσθημα.
Όσο δικαίωμα έχουν οι καλλιτέχνες στην ελευθερία της έκφρασης, άλλο τόσο έχουν και όσοι πολίτες αισθάνονται ότι θίγονται σύμβολα ιερά. Το κοινωνικό πρόβλημα δεν είναι οι πολίτες που διαμαρτύρονται για οτιδήποτε αλλά η κατάλυση της δημοκρατικής νομιμότητας και του κράτους δικαίου.
Καμιά θεσμική αρχή δεν απαγόρευσε την εν λόγω παράσταση, ενώ η Ιερά Σύνοδος δεν ασχολήθηκε με το θέμα.
Η Χρυσή Αυγή είναι το γιγάντιο κοινωνικό πρόβλημα και η ανοχή που συναντάει. Με αφορμή το θρησκευτικό συναίσθημα κάποιων, οι χρυσαυγίτες έπραξαν, στο όνομα της χριστιανοσύνης αυτήν τη φορά, σειρά από αδικήματα, από εξύβριση έως άσκηση σωματικής βίας και αντιποίηση αρχής. Στο όνομα της χριστιανοσύνης ποιοι; Εκείνοι που ονομάζουν (μέσα στη Βουλή) άλλους ανθρώπους «σκουπίδια», που προπαγανδίζουν την αιμοδοσία ως πράξη για τους «δικούς μας» και όχι τον όποιο συνάνθρωπο σε κίνδυνο θανάτου, που χτυπάνε πολλοί μαζί έναν άνθρωπο αιμόφυρτο και πεσμένο χάμω… Άρθρο του Μητροπολίτη Σισανίου και Σιατίστης για τα εν λόγω γεγονότα περιέχει την εξής, μεγάλης σημασίας φράση: «Η Χρυσή Αυγή διώκει τον Χριστό, τον προσβάλλει και τον εξευτελίζει καθημερινά και το πράττει στα πρόσωπα των προσφύγων, των μεταναστών, ακόμα και των παιδιών». Το πρόβλημα δεν είναι η ελευθερία έκφρασης αλλά οι οργανωμένες ομάδες Χρυσαυγιτών με επικεφαλής βουλευτές τους που καθυβρίζουν χυδαία το κράτος και τους θεσμούς, παραβιάζουν τους νόμους κραυγάζοντας ότι καλά κάνουν, προπηλακίζουν, προσβάλλουν, χτυπάνε, στέλνουν στο νοσοκομείο όποιον δεν τους αρέσει, είτε ο ίδιος είτε η γνώμη του.
Αυτό που θα έπρεπε να καταλάβει ο καθένας που έστω ανέχεται τις πράξεις αυτής της οργάνωσης δεν είναι η ελευθερία της τέχνης. Είναι ένας πολύ μεγάλος κίνδυνος που έρχεται όλο και πιο κοντά. Μέλη του Κοινοβουλίου ονομάζουν την κοινοβουλευτική δημοκρατία πολίτευμα «σάπιο» κι έχουν στόχο να το «συντρίψουν», για να μην κυβερνάνε πια οι εκλεγόμενοι από την «παραπλανημένη μάζα», αλλά «οι άξιοι», δηλαδή οι Χρυσαυγίτες. Ονομάζουν τους μετανάστες «σκουπίδια», όλους ανεξαιρέτως τους Έλληνες, πλην των οπαδών τους, «προδότες» και μέχρι σήμερα βγαίνουν ομαδικά και στέλνουν στο νοσοκομείο μετανάστες και δημοσιογράφους.
Αύριο θα έχουν στόχο τον καθένα ομοεθνή και ομόθρησκο «προδότη» που διαφωνεί μαζί τους. Αύριο θα επιτεθούν στην κόρη του καθενός που περπατάει στον δρόμο με έναν Άραβα, θα στείλουν στο νοσοκομείο τον γιο του που φοράει σκουλαρίκι, θα κινδυνεύει το εγγόνι του στον παιδικό σταθμό γιατί ο πατέρας του διαφωνεί με τη Χρυσή Αυγή… Αν δεν καταλάβει εγκαίρως και ο τελευταίος πολίτης τι τον περιμένει τον ίδιο από τις ομάδες νταήδων που επιδιώκουν να επιβάλλουν τον νόμο της ζούγκλας (τον ονομάζουν «φυσικό νόμο» επιβολής του «ισχυρότερου»), τότε αύριο θα είναι πολύ αργά.
Μιχάλης Μητσός
Δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Τα Νέα»
Αγαπητέ φίλε, δεν ξέρω αν γνωρίζετε ότι έχει ξεκινήσει εδώ και λίγο καιρό μια συζήτηση για τα αίτια της βίας, για την αριστερή και δεξιά βία και για τη σχέση τους με το φαινόμενο της Χρυσής Αυγής.
Για μένα, είναι μια συζήτηση υγιής, ενδιαφέρουσα, απαραίτητη και λυτρωτική. Αφορά τις ευθύνες του κράτους, των κομμάτων και του καθένα μας χωριστά, αφορά το παρελθόν μας και το μέλλον μας. Εσείς, όμως, μπορεί να μου πείτε ότι προσωπικά δεν σας αφορά καθόλου. Τις εφημερίδες τις έχετε κόψει, με το ζόρι τα βγάζετε πέρα, την πολιτική την έχετε σιχαθεί και μερικά πράγματα στα οποία εξακολουθείτε να πιστεύετε, όπως ο Χριστός και ο Ολυμπιακός, δεν γουστάρετε να τα πειράζει κανείς. Όσο για τη Χρυσή Αυγή, δεν συμφωνείτε με τους τσαμπουκάδες, αλλά τα παιδιά κάνουν και σωστά πράγματα.
Θα σας πω το εξής. Εγώ τυχαίνει να είμαι άθεος και Παναθηναϊκός. Ο άλλος είναι μουσουλμάνος κι έχει πάθος με τη φωτογραφία. Όλοι, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, είμαστε θύματα της κρίσης. Ζούμε, όμως, σε μια σύγχρονη δυτική κοινωνία που χαρακτηρίζεται από ορισμένες αξίες: ελευθερία της έκφρασης, σεβασμός της διαφορετικότητας, τήρηση των δημοκρατικών κανόνων, πλουραλισμός. Και εφαρμογή των νόμων. Σε αυτήν τη χώρα, όποιος θέλει κλείνει τον δρόμο, καταλαμβάνει ένα κτίριο, κατεβαίνει ξαφνικά σε απεργία, αποκλείει έναν χώρο δουλειάς. Ή εμποδίζει μια παράσταση. Όλα αυτά δεν είναι μεμονωμένα συμπτώματα, συνδέονται μεταξύ τους. Και δεν αφορούν τις απόψεις ενός συνδικαλιστή ή ενός καλλιτέχνη, αλλά τη λειτουργία της δημοκρατίας. Κανείς δεν σας υποχρεώνει να δείτε μια παράσταση με την οποία δεν συμφωνείτε. Έχω, όμως, κι εγώ την απαίτηση, ως πολίτης μιας δημοκρατικής χώρας, να μπορώ να παρακολουθήσω ένα συνέδριο,
μια ταινία ή μια έκθεση χωρίς να με ενοχλεί κανείς φανατικός, είτε της πολιτικής είτε της θρησκείας.
Έχω επίσης την απαίτηση, όποιος παραβιάζει τους νόμους, να υφίσταται τις συνέπειες, είτε είναι συνδικαλιστής είτε πολιτικός, δημοσιογράφος, επιχειρηματίας, αστυνομικός ή εισαγγελέας. Διότι η περιφρόνηση των νόμων ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την κατάσταση στην οποία έχουμε φτάσει. Και το βαρέλι, να ξέρετε, δεν έχει πάτο. Αναρωτιέμαι γιατί ξαφνικά η Χρυσή Αυγή ανακάλυψε τη θρησκεία. Εσάς δεν σας κάνει εντύπωση; Αναρωτιέμαι, επίσης, πώς είναι δυνατόν να απειλούνται, να εξυβρίζονται και να κακοποιούνται πολίτες και η αστυνομία όχι μόνο να μην επεμβαίνει αλλά να ειρωνεύεται και να επιδοκιμάζει. Εσάς δεν σας ανησυχεί; Δεν σας φοβίζει πού θα οδηγηθούμε όταν παίρνει ο καθένας τον νόμο στα χέρια του; Δεν σας αφορά το να αποφασίζουν άλλοι για λογαριασμό σας τι θα δείτε, πού θα πάτε, τι θα διαβάσετε;
Και εφημερίδα πότε-πότε να παίρνετε, αγαπητέ. Δεν είναι τόσο πουλημένες όσο νομίζετε.
Νίκος Μαστοράκης
σκηνοθέτης
Είναι πολύ δύσκολο να προσπαθήσει κάνεις να μιλήσει με λογικά επιχειρήματα, τη στιγμή που παλεύει σώμα με σώμα με το παράλογο,το παράνομο,το παραβατικό, το παραδηλωτικό, το παραεδράζον,το παραζωοτικό,το παραηθικό, το παραμυθικό, το παραπεριθωριακό,το παραρητορικό, το παρασιτικό,το παρατελεολογικό, το παραφαινομενολογικό, το παραχειραγωγικό... κι εν τέλει το παραγαμημένο!
Δεν έχω να πω τίποτα σε κάποιον που με χτυπά και με βρίζει και με εξευτελίζει και με φιμώνει και μου απαγορεύει όλα αυτά που δικαιούμαι ως πολίτης μιας δημοκρατικής χώρας, γιατί όταν έχουν συμβεί όλα η κάποια από τα παραπάνω, τότε η δημοκρατία νοσεί ή είναι υπό κατάλυση, άρα δεν έχει πλέον νόημα ο διάλογος, αλλά η διαδρομή από τη σκέψη στη δράση!
Αυτήν τη στιγμή το διακύβευμα δεν είναι μόνο η ελευθερία του λόγου αλλά η ίδια η έννοια της δημοκρατίας σε όλα τα επίπεδα. Εφ’ όπλου λόγχη, λοιπόν.
Βένα Γεωργακοπούλου
δημοσιογράφος
Δεν μας φτάνει το χάλι μας, άνεργοι ή με μισθούς Λευκορωσίας, πήραμε τους δρόμους για να υπερασπιστούμε την ελευθερία της έκφρασης. Πότε με το Χυτήριο, πότε με το «Downton Abbey», δεν απειλείται απλώς. Καταλύεται από την τρομοκρατία του όχλου ή από επίσημες πράξεις υπεύθυνων κρατικών λειτουργών.
Κι έχουμε κι εσένα απέναντί μας, αγαπητέ μας συμπολίτη, που μας κουνάς το κεφάλι υποτιμητικά. Χρυσαυγίτης δεν είσαι κι αν δεν υπήρχε και το «Χριστός Ανέστη» θα είχες ξεχάσει κατά πού πέφτει το ιερό στην εκκλησία, παρόλο που το ψέλνεις με πάθος και συγκίνηση. Έχεις, όμως, άλλα, σοβαρότερα προβλήματα. Δεν χάνεις τον ύπνο σου για ένα κομμένο ομοφυλοφιλικό φιλί σε σίριαλ ή για τις θεούσες και τους χρυσαυγίτες που κάνουν ντου σε θέατρα με τον σταυρό στο χέρι.
Θα παρέμενες, άραγε, το ίδιο αδιάφορος και αφ’ υψηλού και αν άρχιζαν να πυροβολούν ατίθασα και φιλοπρόοδα κοριτσάκια στο κεφάλι, όπως στο Πακιστάν; Το παρατραβάω; Ένα βήμα χωρίζει την κοινωνία που λογοκρίνει σίριαλ και πολιορκεί θέατρα από εκείνη που φυλακίζει και δολοφονεί ανθρώπους για τις ιδέες τους. Κι αν δεν είχαμε την ευτυχία να ανήκουμε στη Δύση, εμείς οι θερμόαιμοι Έλληνες, που τραγουδάμε «χαίρε, ω χαίρε ελευθεριά» μόνο όταν κάνουμε σεκόντο στον Σαμαρά (αυτόν με τα κοντά παντελονάκια), με τη φόρα που έχουμε πάρει, τους ιεράρχες που έχουμε και τους βουλευτές που εκλέγουμε, λίγο θα θέλαμε για να μετατραπούμε σε ταλιμπανικοχριστιανικό έθνος ανάδελφο. Ακόμα και η Σερβία σαν να έβαλε μυαλό.
Κοίτα πού κατάντησα. Θα επικαλεστώ όλα τα Θρησκευτικά που διδάχτηκα επί χούντας. Μαζί τα διδαχτήκαμε. Κάποτε οι Ρωμαίοι έριχναν τους χριστιανούς στα λιοντάρια. Κάποτε ο Χριστός έκανε παρέες με πόρνες και τοκογλύφους και δεν θυμάμαι να μοίρασε ποτέ στειλιάρια στους μαθητές του, ούτε να εξαπέλυσε πογκρόμ στους ειδωλολάτρες. Τι νέα παγκόσμια μόδα κι αυτή οι θρησκείες, όλες οι θρησκείες, να τρέφουν συμμορίες τραμπούκων; Τι παράλογο να μας ενοχλεί η σεξουαλική ζωή του διπλανού μας, όταν οι μισές, μην πω και παραπάνω, καθωσπρέπει Ελληνίδες γίνονται ξεφτέρια στον σαδομαζοχισμό, διαβάζοντας αγγλικά μπεστ-σέλερ;
Η γενναιοδωρία, η ανεκτικότητα, ο σεβασμός στον άλλο είναι ψυχοθεραπευτικά. Χαρίζουν γαλήνη. Χριστιανική αρετή, αυτή. Σ’ το υπογράφω. Ξεμπερδέψαμε περίπου με τον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό (κάτι ψιλά σε Κούβες, Κίνες και Κορέες περισσεύουν), ας μη βοηθήσουμε στην κατάρρευση του ελεύθερου, ανεξίθρησκου κόσμου μας. Άλλωστε, δικό μας δημιούργημα είναι. Όταν οι άλλοι έτρωγαν βελανίδια, εμείς γελάγαμε με τον Αριστοφάνη, που δεν είχε ούτε ιερό ούτε όσιο.
Μάνος Ελευθερίου
συγγραφέας
Δεν πιστεύω ότι κανένας από αυτούς που διαδήλωναν έξω από το θέατρο είδε το έργο ή, έστω, ότι το διάβασε προσεκτικά. Κανείς τους δεν διαμαρτυρήθηκε μέσα ή κατά τη διάρκεια της παράστασης. Εγώ που το είδα έχω να πω ότι είναι ένα μάλλον ανάλαφρο εργάκι, πολύ καλά σκηνοθετημένο και παιγμένο, και ότι τα παιδιά το υπερασπίστηκαν καλά. Δεν με ενόχλησε. Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι αν δεν υπήρχε ελευθερία του λόγου δεν θα είχε γίνει τίποτα το σπουδαίο στην ανθρωπότητα. Από τους αρχαίους λαούς μέχρι τους σύγχρονούς μας. Δεν κέρδισε τίποτα η Ιερά Εξέταση με το να φοβερίζει ή να τιμωρεί χιλιάδες ανθρώπους στην πυρά. Δεν έμεινε τίποτε από αυτά τα καθάρματα. Αντιθέτως, οι καλλιτέχνες, είτε κρυφά είτε φανερά, δούλευαν όλα αυτά τα σκοτεινά χρόνια κι έχουμε τα σπουδαία τους έργα σε καλλιτεχνικές περιοχές, όπως η αρχιτεκτονική, η γλυπτική.
Ανάλογα συμβαίνουν σε κάθε σκοτεινή περίοδο. Τα ίδια συνέβησαν και στην Ελλάδα τα χρόνια της δικτατορίας. Ενώ ήταν απαγορευμένο να μιλάς για οτιδήποτε αφορούσε την κυβέρνηση και ό,τι είχε να κάνει με τα ιερά και όσια, δηλαδή να καταφέρεσαι εναντίον του τρίπτυχου πατρίς -οικογένεια - θρησκεία, οι συγγραφείς εξακολούθησαν κρυφά ή φανερά να γράφουν και μερικοί έγραψαν αριστουργήματα.
Τάκης Θεοδωρόπουλος
συγγραφέας
Δυστυχώς, μου είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιχειρηματολογήσω για πράγματα που τα θεωρώ αυτονόητα. Όταν έχεις ένα μικρό παιδί και σε ρωτάει «γιατί δεν πρέπει να πηδήξω από το παράθυρο;» δεν κάθεσαι να επιχειρηματολογήσεις. Του λες απλώς «δεν πρέπει» και κόβεις κάθε συζήτηση. Με την ίδια λογική θα έπρεπε ν’ αρχίσουμε να συζητάμε γιατί, σε μια περίοδο σαν τη σημερινή, που όλοι παλεύουν για την επιβίωσή τους, δεν πρέπει να σκοτωνόμαστε, γιατί δεν πρέπει να πλακωνόμαστε στο ξύλο και γιατί πρέπει τα παιδιά στο σχολείο να χάνουν τον χρόνο τους μαθαίνοντας ελληνικά. Τι να τα κάνεις τα ελληνικά, όταν δεν έχεις φράγκο; Και πιστεύω ότι εκεί είναι το πρόβλημα. Για να φτάσω να θεωρώ την αξία της τέχνης και την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης αυτονόητες αξίες, αυτό σημαίνει πως κάποιος μου το έμαθε. Κι όταν λέω ότι μου το έμαθε, δεν σημαίνει ότι το διδάχτηκα στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο. Το έμαθα από τον τρόπο που αντιμετώπιζαν οι γονείς μου αυτά τα πράγματα, όπως και από τον τρόπο που το αντιμετώπιζαν οι δάσκαλοί μου.
Όταν ένα παιδί έχει μεγαλώσει σε ένα σπίτι όπου, όπως στα περισσότερα ελληνικά σπίτια, ασχέτως κοινωνικής τάξης, δεν υπάρχουν βιβλία, είναι φυσικό αυτό το ίδιο παιδί, που σκίζει το σχολικό του εγχειρίδιο στο τέλος του χρόνου, να μην εκτιμά το βιβλίο. Το ζήτημα δεν είναι διαπραγματεύσιμο. Είναι ζήτημα παιδείας, αυτής της παιδείας που δεν μπορείς να αποκτήσεις, δυστυχώς, ούτε στα τριάντα σου ούτε στα σαράντα σου. Πιστεύω ότι αυτό είναι το πιο σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία σήμερα.
Το γεγονός, δηλαδή, ότι δεν έμαθε ποτέ ότι στις δύσκολες στιγμές η καλλιτεχνική δημιουργία είναι είδος πρώτης ανάγκης γιατί σε βοηθάει να συνειδητοποιήσεις την κατάστασή σου. Είναι ένα από τα θεμελιώδη κεκτημένα του πολιτισμού μας, του και «Δυτικού» καλουμένου. Και για την ιστορία, να υπενθυμίσω ότι η Αθήνα, από το 431 π.Χ. ως το 404 π.Χ., ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Ούτε μια χρονιά, όμως, δεν σκέφτηκαν να καταργήσουν τα Διονύσια, τις μεγάλες θεατρικές γιορτές.
Λευτέρης Βογιατζής
σκηνοθέτης
Τι να κάνουν πια τα λόγια και οι εξηγήσεις; «Ο μισείς, μηδενί ποιήσεις» γράφει το βιβλίο του Τωβίτ στην Παλαιά Διαθήκη (δηλαδή: μην κάνεις ποτέ αυτό που δεν θέλεις να σου κάνουν).
σχόλια