“Δεσποινίς, συμμαζέψτε τα δάχτυλα και ισιώστε την πλάτη σας”, ωρύεται έξαλλη η κυρία Ιωαννίδου, καταφέροντας μικρά χτυπηματάκια με τον ξύλινο χάρακα στους κόμπους των δαχτύλων μου, που χασμουριούνται από την αφόρητη ανία. “Στο ωδείο δεν έρχεστε για να καταλήξετε μια αιρετική όπως εκείνος ο ... - ύφος που μοιάζει με ξόρκι – ο Γκλεν Γκουλντ”. Ώπα! Το θέμα αποκτάει ενδιαφέρον! Εκείνος. Ο αιρετικός ο Ένας. Που λειτούργησε σαν δραστικό αντισκωριακό στη σχέση μου με την παλιακιά σκόνη των κλασικών ωδείων και της μουσικής τους. Όταν άκουσα για πρώτη φορά τα πρελούδια και τις φούγκες του Μπαχ από τα χεράκια του, ένιωσα δέος, ταχυπαλμία, κάτι σα να άκουγα λάιβ τον Τζάγκερ, ας πούμε. Όπως είπε και ο Άαρον Κόπλαντ, “αυτό που σε αποσυντονίζει όταν ο Γκουλντ παίζει Μπαχ είναι πως νομίζεις ότι παίζει ο ίδιος ο Μπαχ”. Ο ένρινος ήχος της φωνής του, που ασυναίσθητα συνοδεύει την κορύφωση του πάθους, τόσο παράταιρη και ταυτόχρονα τόσο αλληλένδετη με το ίδιο το όργανο, δεν γινόταν να ξεφύγει από τα μηχανήματα ηχογράφησης. Κάτι που, όπως όλα τα υπόλοιπα που συνθέτουν το στύλ του, δεν είχε γίνει ποτέ πριν και δεν ξανάγινε ποτέ μετά από αυτόν, στα δυσκοίλια χρονικά του κόσμου της κλασικής μουσικής.
Ο “άλλοι” τον αγνόησαν. Οι θαυμαστές του τον λάτρεψαν σαν θρησκεία, ως τον πιο ιδιοφυή σολίστα που γέννησε ποτέ ο κόσμος. Ο ξαφνικός θάνατός του από εγκεφαλικό το 1982, μόλις στα πενήντα του χρόνια, πήρε τις διαστάσεις του θανάτου του Τζιμ Μόρισσον και του Τζον Κένεντι. Οι μαγεμένοι οπαδοί πίστεψαν ότι δεν ήταν παρά μία ακόμη σκανδαλιστική φάρσα του ατίθασου Γκλεν.
Ο μπαμπάς του, εύπορος γουναράς του Τορόντο και ερασιτέχνης βιολονίστας. Η μαμά του, καθηγήτρια μουσικής, αυστηρή και αυταρχική. Αυτή του έδωσε τα πρώτα μαθήματα μέχρι τα δέκα, οπότε και τον ανέλαβε ο μοναδικός δάσκαλος της ζωής του, ο Χιλιανός Αλμπέρτο Γκουερέρο. Στα δεκαεννιά του, παρά την αντίθετη γνώμη της μαμάς και του διδασκάλου, ο Γκουλντ του έδειξε την πόρτα, τοποθετώντας ήδη ο ίδιος τον εαυτό του στο πάνθεον των μεγαλύτερων μουσικών της εποχής του. Εξάλλου, ποτέ δεν τσιγκουνεύτηκε την αλαζονεία σε όλη τη διάρκεια του σύντομου βίου του.
Η συνέχεια ανήκει απλώς και μόνο στο μύθο. Στα δεκαεννέα του αρχίζει την καριέρα του ως κονσερτίστας, αφού έχει ήδη διαμορφώσει το αμίμητο προσωπικό του στυλ: παίζει κουβαλώντας παντού το δικό του πιάνο, και τοποθετώντας τη δική του χαμηλή, σπαστή καρέκλα, ένα σωστό ερείπιο με πλάτη, που αντίκειται σε κάθε κανόνα σωστής κλασικής συμπεριφοράς, μπροστά στο κλειδοκύμβαλο.
Φορούσε μονίμως πάνω από δύο ζευγάρια γάντια, ενώ όταν κολυμπούσε, φορούσε ένα ζευγάρι γάντια από καουτσούκ, που έπιαναν ψηλά στους βραχίονες, δικής του επινόησης, ικανά να προκαλέσουν το σαρκαστικό γέλιο μιας ολόκληρης παραλίας. Σε ανύποπτες στιγμές και οπωσδήποτε πριν από κάθε κονσέρτο, βύθιζε για ώρες τις παλάμες του σε ζεστό νερό. Έπαιζε σκυφτός, με τη μύτη σχεδόν να οσμίζεται τη μουσική των πλήκτρων, και δεν δίσταζε στις στιγμές της έξαρσης να πετάει τα παπούτσια του και να συνοδεύει με τη φωνή του την παρτιτούρα. Έπαιζε πάντοτε απέξω, διαθέτοντας μια σχεδόν ασύλληπτη δυνατότητα απομνημόμενευσης.
Η μεγάλη του καινοτομία ήταν, ωστόσο, η διανοητική αντιμετώπιση της μουσικής, κάτι που δεν είχε γίνει ποτέ πριν από αυτόν. Αποστήθιζε την παρτιτούρα τραγουδώντας την, ενίοτε την ερμήνευε με παθιασμένες, άγαρμπες χορευτικές κινήσεις, και ύστερα άκουγε όλες τις διάσημε εκτελέσεις των κομματιών. Ελάχιστες εβδομάδες πριν από το κονσέρτο, καθόταν στο πιάνο και ηχογραφούσε κάμποσες δικές του εκδοχές της εκτέλεσης. Άλλες πιστές, άλλες με παραποιημένη φόρμα, δυναμική και ρυθμό. Στο τέλος επέλεγε όποια του καθόταν καλύτερα στη δεδομένη στιγμή της ζωής του. Κάποτε του ζήτησαν να αντικαταστήσει τον Α. Μ. Μικελάντζελι σε ένα κονσέρτο, ειδοποιώντας τον μόλις μία μέρα νωρίτερα. Δέχτηκε, και έπαιξε απέξω ένα έργο που δεν είχε αγγίξει για τέσσερα χρόνια. Ωστόσο η ομαδική δουλειά των κονσέρτων, “ο ανταγωνισμός μεταξύ διευθυντή και ορχήστρας” ήταν ανυπόφορη για εκείνον τον απέραντα εγωκεντρικό.
Μισούσε τον ρομαντισμό του 19ου αιώνα και λάτρευε τον 18ο και τον 20ο. Θεωρούσε τον Μότσαρτ επιδειξιομανή και εύκολο, τον Σοπέν, τον Σούμαν και τον Λίστ φιγουρατζήδες και τη φήμη του Μπετόβεν υπερβολική για το ταλέντο του. Έδωσε το τελευταίο του κονσέρτο στα τριάντα δύο, και έκτοτε ασχολήθηκε μόνο με τη σύνθεση και τις ηχογραφήσεις που λάτρευε. Η λέξη εκκεντρικός ήταν η επωδός που τον συνόδευε σε όλη του τη ζωή. Μετά τη μουσική του, με πάθος αγάπησε τη μοναξιά, τα ζώα και τα σιωπηλά βόρεια τοπία της Πατρίδας του. Ο Βορράς ήταν το προσωπικό του ταλισμάν, η αντίπερα όχθη που με τη σιωπή της έτρεφε την έμπνευσή του. Άσχετα αν κάπου κάπου τηλεφωνούσε στους φίλους του στις τέσσερεις τα χαράματα για λίγη κουβεντούλα.
Ελένη Ψυχούλη.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Symbol τον Ιούνιο του 2002
Αφιέρωμα στον Glenn Gould
Συναυλία Μαρίκας Μπουρνάκη και άλλες εκδηλώσεις
19 & 22 Νοεμβρίου 2012
Στεγη Γραμματων και Τεχνων, Μικρή Σκηνή
Λεωφόρος Συγγρού 107-109
Εισιτήρια: 210 900 5 800,
www.sgt.gr
Με αφορμή τα 80 χρόνια από τη γέννηση και τα 30 από το θάνατο του μεγάλου Καναδού μουσικού Γκλενν Γκουλντ, η Στέγη, σε συνεργασία με την Πρεσβεία του Καναδά στην Αθήνα, οργανώνει μια σειρά εκδηλώσεων. Το αφιέρωμα ξεκινάει με την προβολή μιας ταινίας που θα μας δώσει την ευκαιρία να προσεγγίσουμε τον συχνά αινιγματικό καλλιτέχνη μέσα από περιδιάβαση του Τορόντο. Ακολουθεί μια συζήτηση στρογγυλής τράπεζας για τη σύνθετη σχέση του Γκουλντ με τις διαδικασίες της συναυλίας και της ηχογράφησης, αλλά και τις επιπτώσεις των νέων μέσων στην εκτέλεση και τη διανομή της κλασικής μουσικής.
Στις 22 Νοεμβρίου θα γίνει βιβλιοπαρουσίαση ενός νέου τίτλου για τον Γκουλντ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νεφέλη, σε μετάφραση και επιμέλεια του Στέφανου Θεοδωρίδη. Και το αφιέρωμα θα κλείσει με συναυλία της ελληνικής καταγωγής εικοσάχρονης Καναδής πιανίστριας Μαρίκας Μπουρνάκη, που θεωρείται από τα μεγαλύτερα νέα ταλέντα διεθνώς.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ
19 Νοεμβρίου / 19:00 / Μικρή Σκηνή / Είσοδος ελεύθερη, με δελτία εισόδου
Συζήτηση στρογγυλής τράπεζας
Συμμετέχουν ο Κώστας Πηλαβάκης, Senior Vice President Classical A+R της Universal Music Group International, ο James Oestreich, μουσικοκριτικός των New York Times, και ο Χρήστος Καρράς, εκτελεστικός διευθυντής της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών (συντονιστής).
Η συζήτηση θα διεξαχθεί στα ελληνικά και στα αγγλικά, με ταυτόχρονη μετάφραση
Προβολή του ντοκυμανταίρ Glenn Gould’s Toronto (1979)
(στα αγγλικά, χωρίς υπότιτλους)
Στην ταινία, σε σκηνοθεσία του John McGreevey, ο ίδιος ο Γκουλντ είναι αφηγητής και μιλά για την αγαπημένη του πόλη, στην οποία έζησε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του.
22 Νοεμβρίου / 19:30 / Μικρή Σκηνή / Είσοδος ελεύθερη, με δελτία εισόδου
Παρουσίαση του βιβλίου Γκλενν Γκουλντ - Σκέψεις για τη μουσική, μτφρ. & επιμ. Στέφανος Θεοδωρίδης, εκδ. Νεφέλη: 2012.
21:00 / Μικρή Σκηνή / Εισιτήρια: 18 € Μειωμ. 10 €
Συναυλία της Μαρίκας Μπουρνάκη
Με την υποστήριξη της Πρεσβείας του Καναδά
σχόλια