Η ζωή στη Γάζα 1999-2005:
η μαρτυρία μιας αρχαιολόγου
Αρχαιολογικοί χώροι και μουσεία, εκτός από τους ανθρώπους, στο έλεος των βομβαρδισμών και των τανκς
"Είμαι Γαλλίδα και είμαι αγανακτισμένη με την ανοιχτή υποστήριξη της κυβέρνησής μου στην πολιτική του κράτους του Ισραήλ. Αυτή είναι μία σύντομη αφήγηση της εμπειρίας μου σε διάφορους αρχαιολογικούς χώρους στη Λωρίδα της Γάζας. Διευκρινίζω ότι τα γεγονότα που περιγράφονται έλαβαν χώρα μεταξύ 1999 και 2005, δηλαδή πριν από τις εκλογές που έφεραν τη Χαμάς στην εξουσία, και πριν από τον αποκλεισμό που επέβαλε το Ισραήλ.
Laure Courboulès, αρχαιολόγος.
Laure Courboulès
Billet de blog - Francis Loi - Mediapart - 18.10.2023
Όταν καταδύεσαι στη Γάζα, προφανώς δεν βγαίνεις αλώβητος. Αυτό το κείμενο, το οποίο μιλάει για το κοντινό παρελθόν, είναι σε ενεστώτα χρόνο. Ξεκινά με την καθημερινότητα κάθε Παλαιστίνιου· το πρώτο σοκ για μία νεαρή επαγγελματία σαν κι εμένα ήταν η διέλευση από το σημείο ελέγχου Erez. Μετά από αυτό, ήταν απλώς μια σειρά από συνεχείς και, επιμένω, τέλεια ενορχηστρωμένες πράξεις κρατικής βίας.
Το πέρασμα από το σημείο ελέγχου Erez σημαίνει ώρες ατελείωτης αναμονής, χωρίς καμία εξήγηση. Επαναλαμβανόμενοι έλεγχοι και ανακρίσεις, σωματικές έρευνες και παρατεταμένα όπλα είναι ο κανόνας για όλους ανεξαιρέτως όσους θέλουν να μπουν στη Γάζα. Εκείνη την ημέρα, υπάρχει ένα πολύχρωμο πλήθος, τόσο Παλαιστινίων όσο και ξένων. Πολλές ανθρωπιστικές ΜΚΟ, διπλωμάτες, καλλιτέχνες και επαγγελματίες που συμμετέχουν σε πολιτιστικές ανταλλαγές, όπως εγώ. Κάποιοι το έχουν συνηθίσει και περιμένουν, πτοημένοι, παρακολουθώντας τη μεθοδική έρευνα των προσωπικών τους αντικειμένων, περιμένοντας τη σειρά τους. Άλλοι διαμαρτύρονται, μην αντέχοντας να βλέπουν το όχημά τους και το φορτίο του να αποσυναρμολογούνται, να διασκορπίζονται, ακόμη και να κατάσχονται. Θυμάμαι ένα ασθενοφόρο που αποσυναρμολογήθηκε μεθοδικά, ακρωτηριάστηκε, απογυμνώθηκε από τα φορεία και τα κιτ έκτακτης ανάγκης για "λόγους ασφαλείας".
Μετά από όλα αυτά, σου επιτρέπεται να περάσεις ανάμεσα από τυφλούς τοίχους, φράγματα από μπετόν και μπάρες, κάμερες, μεγάφωνα που φτύνουν εντολές να εμφανιστείς δεξιά, αριστερά, μπροστά, να σηκώσεις ένα πουλόβερ για να δουν αν υπάρχει κάτι κρυμμένο από κάτω. Εκείνη την εποχή, αυτή η σκηνοθεσία ασφαλείας μου θύμιζε περισσότερο διάδρομο σφαγείου. Όταν βγαίνεις από εκεί - επειδή εντέλει βγαίνεις από εκεί - βρίσκεις ένα no man's land το οποίο συνήθως διασχίζεις με τα πόδια. Καταβεβλημένος, σέρνεις ή κουβαλάς τη βαλίτσα σου μέσα στη σκόνη, πάνω σε ένα ευθύ δρόμο που διακόπτεται από φιδωτά φράγματα, και στριμώχνεται ανάμεσα σε ψηλούς μπετονένιους τοίχους καλυμμένους από συρματοπλέγματα.
Στην άλλη πλευρά... Εδώ είναι το παλαιστινιακό φυλάκιο, μια παράγκα όπου τα ταξί περιμένουν τους αφιχθέντες. Παίρνουμε ένα, το οποίο μοιραζόμαστε. Μπαίνουμε μέσα με έναν νεαρό φοιτητή αρχιτεκτονικής που έχει βάλει σκοπό να αναπτύξει στη Γάζα την κατασκευή από λασπότουβλα, χρησιμοποιώντας την αρχή του νουβικού θόλου και τις τοπικές πρώτες ύλες. "Για να στεγαζόμαστε πιο εύκολα", λέει, "ξεφεύγοντας από το μονοπώλιο και τον έλεγχο των υλικών που ασκεί το Ισραήλ στην είσοδο της περιοχής μας". Αναφέρει ένα ξενοδοχείο που χτίζεται κοντά στη θάλασσα για να φιλοξενήσει μελλοντικούς τουρίστες. Επισκεπτόμαστε το εργοτάξιο αυτό, καθαρά από περιέργεια, με διάφορους άλλους επιστήμονες και αρχαιολόγους. Βλέπουμε το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας συνεργασίας μεταξύ διαφόρων ειδικών στη λασποκατασκευή: πρόκειται για ένα θαυμάσιο έργο. Ταυτόχρονα, δημιουργείται στη Γάζα ένα χωριό από τεχνίτες, ένα πραγματικό ερευνητικό κέντρο τεχνογνωσίας στον τομέα της υφαντικής, της ταπισερί, της κεραμικής κ.λπ. Η Γάζα ελπίζει τώρα να ανοιχτεί στον κόσμο, να κινηθεί, ακόμη και να ταξιδέψει, εφόσον υπάρχει στα σχέδια ένα λιιμάνι μετά το ολοκαίνουργιο αεροδρόμιο...
Ακολουθούμε μία πλατιά λεωφόρο που φωτίζεται από ολοκαίνουργιους φανοστάτες, πληρωμένους από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι Παλαιστίνιοι είναι πολύ περήφανοι για αυτή τη λεωφόρο. Δεκάδες χιλιάδες κάτοικοι της Γάζας περνούν στο Ισραήλ για να κάνουν εμπόριο και να εργαστούν. Ως αρχαιολόγος, μένω στη Γάζα σε ένα ξενοδοχείο δίπλα στη θάλασσα. Η ομάδα μας νοικιάζει ένα αυτοκίνητο για τις μετακινήσεις μας.
Δουλεύουμε μαζί με τους Παλαιστίνιους για την αξιοποίηση και τη διατήρηση κάποιων αρχαιολογικών λειψάνων που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα. Υπάρχει ήδη σε έναν από τους αρχαιολογικούς χώρους ένα κτίριο για την υποδοχή του κοινού και ένα μικρό μουσείο. Σχολικά λεωφορεία φέρνουν ολόκληρες τάξεις Παλαιστινίων μαθητών με στολές για να επισκεφθούν τον χώρο, να δουν τα ψηφιδωτά, το βαπτιστήριο, και να μάθουν για την ιστορία αυτής της γης, ενός ιστορικού τόπου ανταλλαγής και περάσματος. Χρειάζεται οργάνωση για τις προμήθειες υλικών και εργαλείων, γιατί τίποτα δεν περνάει στη Γάζα, και αν παραγγείλεις κάτι, ποτέ δεν ξέρεις αν θα "φτάσει". Έτσι, πάμε στο σουκ να βρούμε αυτό που μας χρειάζεται ή αυτό που θα είναι πιο κατάλληλο. Τα εργαλεία περιορίζονται στα φθηνότερα κινέζικα είδη. Αλλά προσαρμοζόμαστε, αυτό είναι το μότο εδώ. Το νερό και το ηλεκτρικό ρεύμα είναι με δελτίο και κόβονται τακτικά, και ποτέ δεν ξέρεις πότε και γιατί.
Η καθημερινή ζωή; Το νερό της βρύσης είναι ακατάλληλο για πόσιμο. Δεν πρέπει να βγαίνεις έξω τη νύχτα, υπάρχει απαγόρευση κυκλοφορίας. Τότε είναι που ακούς τους πυροβολισμούς. "Πάντα έτσι είναι", λένε οι Παλαιστίνιοι. Όλοι όσοι συνάντησα είχαν ένα ή περισσότερα μέλη της οικογένειάς τους νεκρούς ή ακρωτηριασμένους από ισραηλινά πυρά "αντιποίνων". Τα παιδιά μού δείχνουν τα σημάδια τους: πόδια, χέρια, μερικές φορές και στήθος, έχουν ίχνη από σφαίρες. Τα σημαδεμένα ή ακρωτηριασμένα σώματα είναι κάτι το σύνηθες πλέον.
Ενώ δουλεύαμε στο χώρο, μου κάνει εντύπωση ένα αδιάκοπο βουητό πάνω από τα κεφάλια μας. Μου είπαν ότι είναι τα "zazana", "κουνούπια" στα αραβικά, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας. Μια άλλη ανησυχητική απάντηση έρχεται όταν κοιτάζεις τη θάλασσα και τον ορίζοντα: πολεμικά πλοία διασχίζουν τη θάλασσα μόλις λίγα μίλια μακριά... Ακούγεται ο υπόκωφος ήχος των γιγαντιαίων εκρήξεων, που στόχο έχουν να καταστήσουν την αλιεία αδύνατη καταστρέφοντας τον βυθό. Ο εγκλεισμός είναι μία πραγματικότητα συντριπτική, ολοκληρωτική, μόνιμη, ψυχική και σωματική. Είναι αισθητή από όλες τις πλευρές.
Μερικά φλογόδεντρα ωστόσο αντέχουν. Τα κόκκινα ανθισμένα κλαδιά τους ομορφαίνουν μερικούς καυτούς δρόμους της Γάζας. Στη γύρω περιοχή, φοινικόδεντρα και χωράφια με πιπεριές παρεμβάλλονται ανάμεσα στις κατεστραμμένες, παρατημένες, έρημες και επικίνδυνες περιοχές γύρω από τους εποικισμούς. Ναι, σε αυτό το μικροσκοπικό έδαφος υπήρχαν 21 εποικισμοί, που εκκενώθηκαν το 2005, προκαλώντας την παραίτηση του σημερινού Νετανιάχου, ο οποίος διαφωνούσε με την εκκένωση που διέταξε ο Αριέλ Σαρόν.
Πώς να περιγράψεις αυτή την ύπουλη "εμφύτευση", αυτή την τρομερή, γκροτέσκα, προκλητική κυριαρχία; Φανταστείτε την εξής σκηνή: ο παραλιακός δρόμος, ο μόνος κεντρικός δρόμος στη Λωρίδα της Γάζας, είναι κομμένος, όπως συμβαίνει συχνά. Τι συμβαίνει; Ακριβώς αυτό: ένας έποικος κάνει μπάνιο. Τα τανκς, τα φράγματα, τα παρατηρητήρια προστατεύουν το πέρασμα ενός σέρφερ που βγαίνει από έναν ισραηλινό οικισμό (αυτό συνέβαινε πριν από το 2005), κατευθυνόμενος προς την παραλία με λουλουδένιο σορτσάκι, με τη σανίδα του σερφ κάτω από το μπράτσο του. Η εικόνα είναι σουρεαλιστική. Μια ουρά από οχήματα και πεζούς, σταματημένη για τη μοναδική ευχαρίστηση ενός ατόμου που προστατεύεται από έναν αποικιακό στρατό. Από τότε, αναρωτήθηκα συχνά ποιος να ήταν αυτός ο σέρφερ. Ποιος ήταν πραγματικά, ώστε να κινητοποιηθεί ένας στρατός και να μπλοκάρει εκατοντάδες ανθρώπους; Μήπως ένας έποικος στρατιώτης, που πήγαινε για σέρφινγκ; Πώς μπορεί μια ανθρώπινη ομάδα να προκαλέσει, να δεχτεί ή να ανεχτεί μια τέτοια αήθη κατάσταση; Κανείς δεν έχει απάντηση.
Επέστρεψα στη Γάζα αρκετές φορές, και έπαψα να ακούω πλέον τα μέσα ενημέρωσης, τόσο μεγάλο ήταν το χάσμα μεταξύ της καθημερινής πραγματικότητας των Παλαιστινίων και της ρητορικής. Επέστρεψα για τελευταία φορά το 2005.
Θα ήθελα να πω ότι βρήκα όλα όσα είχαμε φτιάξει μαζί, τον χώρο του μουσείου, το κατάστημα υποδοχής, κατεστραμμένα από τανκς και πυρά. Το μουσείο, τους αρχαιολογικούς χώρους, τους δρόμους, τους φανοστάτες. Το αεροδρόμιο κονιορτοποιήθηκε, όπως και το χωριό των τεχνιτών, το ξενοδοχείο από λάσπη, το ξενοδοχείο από μπετόν, οι φοίνικες ξεριζώθηκαν ή ξαναφυτεύτηκαν στην άλλη πλευρά του τείχους, τα χωράφια καταστράφηκαν ή πέθαναν από τη δίψα. Το μόνο που απέμεινε από το έργο του λιμανιού ήταν η πινακίδα.
Ωστόσο, οι πολιτιστικές ανταλλαγές και συνεργασίες συνεχίζονται. Και ενώ, το 2005, προσπαθούμε να επιδιορθώσουμε επιφάνειες από μωσαϊκά που έχουν διαλυθεί από τις ερπύστριες των τανκς της Tsahal, οι Παλαιστίνιοι μου δείχνουν πώς να προστατεύομαι σε περίπτωση αεροπορικών επιθέσεων. Δηλαδή... να προστατευτείς ... Αν είσαι τυχερός. Οι χειρουργικές επιθέσεις μερικές φορές, συχνά, μπερδεύουν τον στόχο. Φορεία που μεταφέρουν μικρά και μεγάλα σώματα, κραυγές, δάκρυα, πυροβολισμοί, ξεκοιλιασμένα κτίρια, απελπισία, αυτό είναι πόλεμος... Ναι, αλλά συνεχίζεται εδώ και πάρα πολύ καιρό.
Και από τις δύο πλευρές είδα την επιθυμία να ζήσουν ειρηνικά.
Και στις δύο πλευρές, τα κλουβιά έκλεισαν ξανά.
