Στις 3 Φεβρουαρίου του 1975, πριν από 39 χρόνια, πέθανε η Ουμ Καλσούμ, η σπουδαιότερη φωνή του αραβικού κόσμου, η ερμηνεύτρια των μεγάλων Αράβων ποιητών και η καλλιτέχνιδα που εξέφρασε το πατριωτικό φρόνημα των ομοεθνών της όσο κανένας άλλος συνάδελφος της.
Τη γνώρισα τον Αύγουστο του 1997 στην πόλη Κελιμπιά της Τυνησίας και στην οικία του Τυνήσιου χαράκτη Μαχμούτ Σάλμπι στην Τύνιδα. Ο Σάλμπι προέδρευε της κριτικής επιτροπής του Φεστιβάλ Ερασιτεχνικών ταινιών μικρού μήκους της Κελιμπιά και ήταν τόσο φιλέλληνας ώστε ζήτησε από τους Έλληνες κινηματογραφιστές - τρεις ήμασταν όλοι κι όλοι - να δώσουμε παράταση στην παραμονή μας στην Τυνησία για να μας φιλοξενήσει στην πολυτελή οικία του στην πρωτεύουσα Τύνιδα πια.
Θα θυμάμαι για πάντα το τραπέζωμα που μας έκανε ο Μαχμούτ Σάλμπι με την οικογένεια του, καλλιτέχνες όλοι τους με σπουδές στο Παρίσι, εκείνη τη μακαρονάδα πέστο που μας έφτιαξε, τον καφέ Λουμίδη που μας κέρασε μετά - τόσο φιλέλληνας ήτανε -, αλλά και τα γαλλόφωνα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη δίπλα σ' αυτά του Eric Clapton και παλιών rock συγκροτημάτων.
Μα δεν ήρθαμε ως εδώ για ν' ακούσουμε Θεοδωράκη που τον ακούμε όποτε θέλουμε στην Ελλάδα, πετάχτηκα εγώ σε κάποια στιγμή, προτείνοντας του να μας βάλει ν' ακούσουμε έναν αντίστοιχο μεγάλο δικό τους καλλιτέχνη. Ο Σάλμπι χαμογέλασε, σηκώθηκε από το τραπέζι και χωρίς να ψάξει ιδιαίτερα την πλούσια δισκοθήκη του, τράβηξε έναν δίσκο βινυλίου. Ήταν η πρώτη φορά που θα άκουγα τη φωνή της Ουμ Καλσούμ!
Δύο κομμάτια είχε ο δίσκος, ένα σε κάθε πλευρά του, τουλάχιστον εικοσάλεπτης διάρκειας. Η κλασική αιγυπτιακή ορχήστρα έμπαινε δυναμικά σα να είχε ηχογραφηθεί πρόχειρα και από άσχετο σημείο με μαγνητοφωνάκι, σα να μην υπήρχε εισαγωγή, και σίγουρα σα να ερχόταν από τα βάθη του χρόνου!
Ανατρίχιασα σύγκορμος! Είχαμε κλείσει ήδη μια εβδομάδα στην αραβική αυτή χώρα, συνηθίζοντας σχεδόν κάθε πρωί τον καθ' όλα ενοχλητικό - για όποιον ξενυχτούσε κι ήθελε να κοιμηθεί - ιμάμη στα τζαμιά τους, αλλά αυτό ήταν κάτι άλλο! Επρόκειτο για μουσική και ταυτόχρονα θρησκευτική τελετουργία έξω από κάθε λογική δυτικής αρμονίας. Ήταν η πεμπτουσία της μονοτονίας στην τέχνη της μουσικής!
Ύστερα άρχισε να τραγουδάει εκείνη! Μακρόσυρτα και τόσο πονετικά που μου θύμισε τον καταπιεσμένο έρωτα της ηλικιωμένης Γερμανίδας με τον νεαρό Μαροκινό στον Φόβο που τρώει τα σωθικά του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ!
Σύντομα αφεθήκαμε κι εμείς, οι Έλληνες που τότε ακούγαμε φανατικά μόνο rock, μέσα στον ωκεανό της φωνής της μυθικής αυτής τραγουδίστριας! Ανά τρία λεπτά η μονοτονία της ηχογράφησης έσπαγε εντυπωσιακά από τις θερμές αντιδράσεις του κοινού - ένα νοερό σκοινί απλώθηκε μεσα στην τραπεζαρία του Σάλμπι, πάνω στο οποίο η φωνή της Ουμ Καλσούμ ακροβατούσε, ισορροπούσε δεξιοτεχνικά, εκρηγνυόταν κι ύστερα πάλι ηρεμούσε, ακολουθώντας την ορχήστρα!
Γύρισα στην Ελλάδα με δύο βινύλια της, χαρισμένα από τον Άραβα φίλο μας, και δύο cd, απ' τα πρώτα μάλιστα που είχα αποκτήσει, αγορασμένα από τουριστικό πανέρι στο αεροδρόμιο της Τύνιδας. Γιατί η Ουμ Καλσούμ βρισκόταν παντού, σε κάθε γωνιά της Μέσης Ανατολής και της Αραβίας, από δισκοπωλεία που έφεραν το όνομα της - κάτι παρεμφερές συμβαίνει και στην Πορτογαλία με την Amalia Rodrigues - μέχρι εμπορικά κέντρα και φτωχικά μικρομάγαζα.
Τα χρόνια περνούν και το 2001, γυρίζοντας το ντοκιμαντέρ για τη Φλέρυ Νταντωνάκη, πέφτω πάνω σε μία συνέντευξη της μεγάλης Ελληνίδας τραγουδίστριας από τη δεκαετία του 1970: Είναι αστείο να αποκαλείτε εμένα μεγάλη ερμηνεύτρια, αποστόμωνε η Νταντωνάκη τον καλοπροαίρετο δημοσιογράφο - συνομιλητή της, όταν υπάρχει η Ουμ Καλσούμ που μαζί της ανασαίνουν ολόκληροι λαοί, ποτάμια ανθρώπων! Εξαιτίας της Φλέρυς, άρχισα να ξανακούω το...stuff της Ουμ Καλσούμ πού'χα φέρει από την Τυνησία. Διάβασα βιβλία για τη ζωή και το έργο της από αγγλικές εκδόσεις, αναζήτησα επίμονα και μάταια το ντοκιμαντέρ Ουμ Καλσούμ - Μια φωνή σαν την Αίγυπτο του Michal Goldman, έμαθα για τη λατρεία που της είχαν αστέρες της pop σαν τον Bob Dylan, τους Led Zeppelin, τη Nico, πολιτικοί σαν τον Σαρλ Ντε Γκωλ και καλλιτέχνες διεθνούς εμβέλειας σαν τη Μαρία Κάλλας, τον Σαλβατόρ Νταλί και τον Ζαν - Πολ Σαρτρ.
Η κηδεία της - λέει - ήταν κάτι το ασύλληπτο! Εκατομμύρια Αιγύπτιοι είχαν ξεχυθεί στους δρόμους θρηνώντας την απώλεια της Καλσούμ και περιμένοντας ν' αγγίξουν έστω το νεκροκρέβατο της. Ήταν τόσο το πλήθος που θεωρείται βέβαιο ότι ξεπέρασε αριθμητικά και τους πολίτες που θρήνησαν τον χαμό του Αιγύπτιου Προέδρου Νάσερ πέντε χρόνια νωρίτερα!
Όσο επιτυχημένη και παγκοσμίως αναγνωρισμένη ήταν η Καλσούμ ως καλλιτέχνιδα, άλλο τόσο άτυχη ήταν στην προσωπική της ζωή. Σοβαρά προβλήματα υγείας που τη χτύπησαν ενόσω ήταν νέα ακόμη και δύο γάμοι που δεν υπήρξαν, θα λέγαμε, εκβάσεις ερώτων, αλλά μάλλον κάλυπταν προσωπικές της ανάγκες και φυσικά κοινωνικές συνθήκες του περιβάλλοντος της.
Το 1954 η Ουμ Καλσούμ παντρεύτηκε τον Dr. al - Hifnawi, έναν από τους γιατρούς της και έναν άκρως επιτυχημένο επιστήμονα του αραβικού κόσμου της εποχής και μεγάλου θαυμαστή της. Ο Dr. al - Hifnawi είχε καταφέρει να τη γωρίσει μέσω του ποιητή Ahmad Rami. Παρέμεινε θαυμαστής της ακόμη και μετά το γάμο τους, μια ζωή πίσω από τα φώτα της διασημότητας εκείνης. Είχε προηγηθεί ένας πρώτος σύντομος γάμος της με τον ουτίστα και συνθέτη Mahmud Sharif - κάτι που δεν ενέκρινε το αναρίθμητο φανατικό κοινό της, το οποίο στην Αίγυπτο όριζε εν μέρει ακόμη και τις προσωπικές ζωές των ινδαλμάτων του!
Το 2009 βρίσκομαι στην Κίνα - ανατρέχω τακτικά στα ταξίδια μου, που παραδόξως με οδηγούσαν πάντα σχεδόν σε ασυνήθιστες γνωριμίες. Ένα βράδυ στο ξενοδοχείο της Ζαν-Τζια-Ζία που καταλύαμε με την ελληνική αποστολή, δηλαδή τη Μαρίζα Κωχ και το συγκρότημα της, στήνεται ένα ethnic γλέντι που δεν πρόκειται να ξεχάσω όσο ζω! Όλες οι φυλές του Ισραήλ σε τζαμαρίσματα και μουσικοχορευτικές επιδείξεις, από μικρά αφρικανικά κρατίδια μέχρι την Ιαπωνία, τη Ρωσία, την Αυστρία και τις ΗΠΑ! Εμείς οι Έλληνες - που έγραψε και ο Γιώργος Σαραντάρης - τακιμιάσαμε αμέσως με τους μουσικούς από το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
Θυμάμαι μάλιστα ότι η Jazz Cairo Band και ένα γκρουπ από τη Μογγολία συνόδευσαν την Κωχ σε ένα τραγούδι του Μάρκου Βαμβακάρη. Και μιλάμε για αυτοσχέδιο πάρτι στο τεράστιο φουαγιέ του κινέζικου ξενοδοχείου, όχι για καμιά φεστιβαλική διοργάνωση!
Ένας από τους Αιγύπτιους μουσικούς αυτοσχεδίαζε στα κρουστά με τον Ηλία Βαμβακούση. Τους βλέπετε στη photo να συνομιλούν.
Έχεις το χρίσμα της Ουμ Καλσούμ, πάω και του λέω εγώ που ανυπομονούσα να του κλέψω κουβέντες για την προσωπική μουσική του παράδοση. Τη γνώρισα μικρός την Ουμ Καλσούμ, μου απάντησε γελώντας, είχε παντρευτεί τον παππού μου! Σιγά μην έπαιξε ο μουσικός αυτός εκείνο το βράδυ! Τον είχα πάρει μονότερμα και τον ρωτούσα συνέχεια για την Ουμ Καλσούμ, πως ήτανε σα γιαγιά, πώς έμοιαζε, τι σόι άνθρωπος ήταν ένας μύθος στην καθημερινότητα του - ερωτήματα, στα οποία ο άνθρωπος, λόγω της σχετικά νεαρής ηλικίας του και λόγω των φτωχών αγγλικών του, ήταν αδύνατο να μου απαντήσει.
Αυτές ήταν οι τρεις συναντήσεις που είχα με τη μυθική Ουμ Καλσούμ: η πρώτη στην Τυνησία το 1997, η δεύτερη στην Αθήνα το 2001 και η τρίτη στην Κίνα το 2009.
Και κάτι ακόμη: Ρωτούσα χθες τον Αιγυπτιώτη συνθέτη Νίκο Ξυδάκη πώς γίνεται να υπάρχουν μόνο ένα ή δύο tracks στα cd της Ουμ Καλσούμ που μπορεί κανείς εύκολα πλέον να προμηθευτεί. Μα δεν λέει μόνο ένα τραγούδι, με ενημέρωσε ο Ξυδάκης, η Καλσούμ τραγουδούσε και άλλαζε θέμα κάθε φορά που ακούς τον κόσμο να ξεσηκώνεται μαζί της στην ηχογράφηση. Έτσι, μέσα σ' ένα track περιέχονται τουλάχιστον πέντε τραγούδια της, μελοποιημένα ποιήματα τα περισσότερα!
σχόλια