Σήμερα θυμόμαστε τον κωμικό Φραγκίσκο Μανέλη, τον Έλληνα Φερναντέλ, τον πιο αξιαγάπητο μπούφο του παλιού κινηματογράφου, πρωταγωνιστή κυρίως σε φάρσες β΄ διαλογής. Αφορμή δεν είναι κάποια ταινία, ούτε κάποιο βιβλίο που έβγαλε κάποτε, αλλά ένας μάλλον σπάνιος δίσκος βινυλίου, τον οποίο ξέθαψα κυριολεκτικά από παλιατζίδικο στο κέντρο του Βόλου!
Κυκλοφόρησε το 1976, δυο χρόνια πριν ο Μανέλης φύγει από τη ζωή σε ηλικία 69 ετών μάλλον. Και λέμε μάλλον, καθώς δίνονται διάφορες χρονιές γέννησης του: Το 1909, το 1911 ή, αν λάβουμε σοβαρά υπ' όψιν ατάκα του μέσα από το δίσκο, το 1915.
Στο εξώφυλλο με τη φωτογραφία που θυμίζει επιθεώρηση άλλων εποχών, ο τίτλος είναι ''Ο Γιάννης και η Καλλιόπη στο Στρατό'' με τον χαρακτηριστικό υπότιτλο ''Ο Δίσκος του Γέλιου''. Όπου Γιάννης=Φραγκίσκος Μανέλης, Καλλιόπη=Μ. Πριονά και Λοχαγός=Διονύσης Πριονάς. Ο Πριονάς υπήρξε στενός συνεργάτης του Μανέλη από αρκετά χρόνια πριν, έχοντας συνυπογράψει οι δυο τους σενάρια για ντελιριακές κωμωδίες, ενώ η Μ. Πριονά πιθανώς να ήταν η ηθοποιός σύζυγος του.
Βάσει αυτού του δεδομένου, εφόσον ακόμη απουσιάζει κάθε credit από τη δισκογραφική έκδοση, εικάζουμε πως τα κείμενα κι εδώ γράφτηκαν από τον Μανέλη και τον Πριονά.
Σύντομος σε διάρκεια δίσκος, σαν ένα 20λεπτο επιθεωρησιακό σκετς, είχε εκδοθεί από την, εντελώς άγνωστη σε μένα, εταιρεία Magniton και απείχε έτη φωτός από παρεμφερείς εργασίες του Μπουρνέλη, λόγου χάριν, ή ακόμη και του Χάρρυ Κλυνν στα 80s. Δεν υπήρχε δηλαδή ένα ποικίλο concept από πίσω, αλλά μόνο η καταγραφή ενός κωμικού νούμερου με ήρωα τον γκαφατζή Μανέλη στο στρατό. Πάντως, ο δίσκος πρέπει να παιζόταν για κάποια χρόνια από τα ραδιόφωνα, αφού στα μέσα της δεκαετίας του 1980, θά'μουν δε θά'μουν 10 ετών και θυμάμαι πολύ καλά τον Μανέλη να απαγγέλλει το κάτωθι ποίημα: Στα μαγεμένα τ' ακρογιάλια/ σού'λεγα τον πόνο μου αγάλια - αγάλια/ κι εσύ μασούλαγες στραγάλια/ σού'πα θε'να γινώ δικός σου/ και συ μούπες σε καλό σου/ δεν πα'να κόψεις το λαιμό σου; κλπ. Οποία έκπληξις να ξανακούσω αυτό το ποίημα με την ίδια εκείνη φωνή να βγαίνει 30 χρόνια μετά από βινύλιο στο πικάπ και όχι από τα ερτζιανά!
Αν σκεφτούμε ακόμη ότι η δισκογραφική αυτή έκδοση είναι του ΄76, στο ζενίθ της Μεταπολίτευσης εν ολίγοις, χρήζει σημασίας το ότι ηχογραφήθηκε ένα σκετς που διαολοστέλνει κανονικά κάθε έννοια μιλιταρισμού.
Εδώ ο Φραγκίσκος Μανέλης είναι ο απαράδεκτος μαθήσεως - εκπαιδεύσεως φαντάρος Γιάννης, ο οποίος υπηρετεί τη μαμά πατρίδα σε αρκετά ώριμη ηλικία. Το ίδιο και η Καλλιόπη, η οποία ωστόσο αποφαίνεται...στρατόκαυλη, είναι σπασίκλα μεγάλη και όλη την ώρα προξενεί την οργισμένη αντίδραση του Μανέλη - Γιάννη με την ατάκα: Θα σε βαρέσω!
Μερικά δείγματα από το ηχογράφημα:
Δ. Πριονάς: Για πες μου, Καλλιόπη, πόσων ειδών όπλα έχουμε;
Μ. Πριονά: Έχουμε τρία: Ξηράς, θαλάσσης και αέρος!
Δ. Πριονάς: Μπράβο, Καλλιόπη! Για πες μου ένα όπλο της ξηράς!
Μ. Πριονά: Το τανκ!
Δ. Πριονάς: Μπράβο, παιδί μου! Πες μου και ένα της θαλάσσης!
Μ. Πριονά: Το υποβρύχιο!
Φ. Μανέλης: Α, τη βανίλια! Με το κουταλάκι!
Δ. Πριονάς: Ποια βανίλια, βρε βλάκα; Υποβρύχιον! Τον Παπανικολή δεν τον ξέρεις;
Φ. Μανέλης: Α, τον ξέρω, τον ξέρω! Ο παπάς της ενορίας μου!
Δ. Πριονάς: Σκασμός! Πες μου ένα όπλο του αέρος!
Φ. Μανέλης: Το σαλάμι!
Δ. Πριονάς: Βρε το σαλάμι είναι όπλο του αέρος;
Φ. Μανέλης: Δεν έχεις ακούσει που λένε σαλάμια του αέρος;
Δ. Πριονάς: Πες μου, Καλλιόπη, ποια όπλα ανακάλυψαν οι Σύμμαχοι μας;
Μ. Πριονά: Την ατομική βόμβα!
Δ. Πριονάς: Εύγε, Καλλιόπη! Πες μου κι εσύ ένα, ρε καζανοκέφαλε!
Φ. Μανέλης: Τη βόμβα υδρογόνου!
Δ. Πριονάς: Μπράβο, Ιωάννη, το βρήκες!
Φ. Μανέλης: Το βρήκα ε; Δεν το περίμενα! Ρώτα με τώρα πού'μαι ζεστός!
Δ. Πριονάς: Και ξέρεις γιατί ονομάστηκε υδρογόνου;
Φ. Μανέλης: Γιατί αυτός που την ανακάλυψε μέχρι να την ανακαλύψει θα ίδρωσε!
Και ακολουθούν στρατιωτικοί σκοποί και παρωδίες εμβατηρίων διασκευασμένα με farfisa, πράγμα που φανερώνει - υποθετικά μιλώντας πάντα - πως τη μουσική επιμέλεια του δίσκου είχε ο πολυπράγμων συνθέτης και ενορχηστρωτής Χρήστος Μουραμπάς, ο οποίος συνεργαζόταν επίσης με τον Μανέλη στον κινηματογράφο.
Είχε μεγάλη αγάπη για την τέχνη της μουσικής ο Μανέλης. Στενοί του φίλοι υπήρξαν οι μπουζουξήδες Γιάννης Καραμπεσίνης και Γιάννης Λαουτάρης, ο πατριός της συχωρεμένης της Δούκισσας. Συχνά στην ταβέρνα του Λαουτάρη στην Κοκκινιά, ονόματι Κουμπούρα, ο Μανέλης έπαιρνε σύσσωμο τον θίασο του μετά από πρόβες - παραστάσεις για να φάνε και να τραγουδήσουν όλοι παρέα με την ορχήστρα του φίλου του.
Τον Φραγκίσκο Μανέλη εκτιμούσε ως κωμικό συνάδελφο, αλλά και ως φίλο του, ο Θανάσης Βέγγος που ήταν σούπερ σταρ συγκριτικά με εκείνον. Οι δυο τους έπαιξαν στα Ντερβισόπαιδα το 1960 και στις Δουλειές του ποδαριού το ΄62 με ορισμένες σκηνές σουρεαλιστικού χιούμορ που θα ζήλευε έως και ο ΘΒ! Υπάρχει κι ένα ράδιο αρβύλα που είχα πρωτακούσει στη σχολή κινηματογράφου και που λέει πώς ο Φεντερίκο Φελλίνι είχε δείξει τα Ντερβισόπαιδα στους μαθητές του στην Ιταλία ως υπόδειγμα ταινίας με αυθεντικούς λαϊκούς κωμικούς ηθοποιούς! Διόλου απίθανο!
Ο Φραγκίσκος Μανέλης έπαιξε σε περισσότερες από πενήντα ταινίες κρατώντας πάντα σχεδόν το ρόλο του μπούφου, ενώ εργάστηκε στο σινεμά και ως σεναριογράφος, συμπαραγωγός και διευθυντής παραγωγής. Περιόδευσε με τους θιάσους του όπου υπήρχε ομογένεια στο εξωτερικό και το χιούμορ του έγραψε ιστορία στις παρέες της εποχής του.
Ανήκε κι αυτός στη φουρνιά των ηθοποιών μας που έφυγαν σχετικά νέοι από προβλήματα καρδιάς και που αν υπήρχε τότε το bypass θα μπορούσαν να είχαν ζήσει τουλάχιστον άλλα είκοσι χρόνια. Εκείνος πέθανε στις 11 Απριλίου του 1978, αφήνοντας πίσω του μια κόρη, τη γνωστή χορεύτρια και συγγραφέα Ρέα Μανέλη, καθώς και τις ταινίες του. Και ένα δίσκο βινυλίου, επίσης!
σχόλια