Επειδή από χθες μας έχουν ζαλίσει τον έρωτα οι φαν της Ελευθερίας Αρβανιτάκη με γηπεδικά σχόλια - ευτυχώς οι ''φίλοι'' της οι δημοσιογράφοι είναι πιο συγκρατημένοι - αναδημοσιεύω μία εξαιρετική συνέντευξη που μου είχε δώσει στις 15 Δεκεμβρίου του 2008, ανήμερα της γιορτής της. Η συγκεκριμένη συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο τεύχος 158 του περιοδικού ''Δίφωνο'' (Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2009). Αντί να ξεκατινιάζονται, ας διαβάσουν, ξανά ενδεχομένως, τον λόγο του ινδάλματος τους και ας τη γνωρίσουν καλύτερα: Ελευθερία Αρβανιτάκη πολιτικοποιημένη, εξομολογητική σχεδόν, μα πάνω απ' όλα αθεράπευτα ερωτευμένη με την τέχνη της μουσικής. Τώρα, έξι χρόνια μετά, το Carnegie Hall μοιάζει σαν το επιστέγασμα μιας κοπιαστικής ανοδικής πορείας και σίγουρα της αξίζει και με το παραπάνω!
Στις αρχές του ΄80 κυκλοφόρησε ο πρώτος σας δίσκος με κλασικά ρεμπέτικα τραγούδια. Το φανταζόσασταν ότι 25 χρόνια αργότερα θα κάνατε ένα διεθνές άνοιγμα, συνεργαζόμενη μάλιστα μ' έναν βραβευμένο Ισπανό δημιουργό;
Όχι, δεν το φανταζόμουν, αλλά με τον απροσδόκητο τρόπο που μπήκα στη μουσική, υιοθέτησα από πολύ νωρίς την άποψη ότι στη ζωή μπορούν να συμβούν όλα. Εξ ου και οι περισσότερες συνεργασίες μου έχουν πάντα το στοιχείο του απρόοπτου. Οι ανατροπές είναι πάντα καλοδεχούμενες, όταν δεν είναι αρνητικές.
Πόσο έντονο είναι ένα άλλο στοιχείο, αυτό της φιλοδοξίας, από τότε που ξεκινήσατε μέχρι σήμερα;
Φιλοδοξία υπήρχε και υπάρχει, αλλά με μια άλλη έννοια: να σταθείς μέσα σ' αυτό που λέγεται ελληνική μουσική με άποψη, πάθος και πόθο, κι ίσως τότε να καταφέρεις να αφήσεις ένα μικρό λιθαράκι. Αυτό, ναι, είναι φιλοδοξία και μάλιστα μεγάλη.
Σας ενδιαφέρει η υστεροφημία;
Ναι, αλλά όχι ως αυτοσκοπός. Όλους μας ενδιαφέρει η υστεροφημία.
Τους καλλιτέχνες εννοείτε;
Όχι, όλους τους ανθρώπους γενικά.
Τι υστεροφημία μπορεί να επιθυμεί ένας τραπεζικός υπάλληλος, λόγου χάριν;
Τα παιδιά του. Να τον μακαρίζουν και να τον θυμούνται τα οικεία του πρόσωπα για κάτι που είχε κάνει. Ο καθένας βέβαια κινείται στο μικρόκοσμο του.
Σε έναν καλλιτέχνη όλο αυτό που περιγράφετε υποθέτω θα είναι πιο γιγαντωμένο.
Παίζει μεγάλο ρόλο τι θα λένε οι άλλοι γι' αυτά που κάναμε κι αφήσαμε πίσω μας. Όποιος δεν το παραδέχεται αυτό, δε νομίζω ότι λέει αλήθεια.
Είστε κατά κοινή πααρδοχή μια απ' τις πιο δημοφιλείς Ελληνίδες ερμηνεύτριες. Θεωρώ ότι μία πλευρά σας, η οποία δεν έχει τονιστεί, είναι ότι ξαναβάλατε στα χείλη των ανθρώπων την ποίηση, τον Λαπαθιώτη με τον Νίκο Ξυδάκη, τον Ελύτη με τον Δημήτρη Παπαδημητρίου κ.α. Ποια είναι η δική σας σχέση με την ποίηση;
Ξεκινώντας με την Οπισθοδρομική Κομπανία, τα πρώτα τραγούδια που ηχογράφησα ως σόλο τραγουδίστρια ήταν στο ''Κέντρο Διερχομένων'' του Μαμαγκάκη και του Ιωάννου. Θέλω να πω ότι από κει ξεκινάει μια σχέση με την ποίηση, με το λόγο, η οποία έμελλε να με καθορίσει. Ανέκαθεν πλησίαζα πολύ προσεκτικά το λόγο, με την παρουσία σημαντικών ανθρώπων δίπλα μου, σαν τον Μιχάλη Γκανά και τη Λίνα Νικολακοπούλου, τον Ξυδάκη και τον Παπαδημητρίου που αναφέρατε.
Πάντα ήθελα να σας ρωτήσω για ποιο λόγο βάλατε τελευταίο στο track list του άλμπουμ ''Όλα στο φως'' την υπέροχη μελοποίηση του Μανώλη Πάππου στο ''Σαν αεράκι'' του Λαπαθιώτη.
Είναι ένα τραγούδι - αριστούργημα. Για μένα είναι εξίσου σημαντικό το κομμάτι που κλείνει το δίσκο με αυτόν που το ανοίγει. Σαν την τελευταία πράξη μιας θεατρικής παράστασης ή σαν το τελευταίο πλάνο μιας ταινίας. Βεβαίως, σήμερα αν και ζούμε στην εποχή των tracks, στο μυαλό μου ακόμη υπάρχει η εικόνα ενός cd με μουσική αρχή, μέση και τέλος, σαν να διηγούμαι μια ιστορία. Μπορεί να μου φάει μέρες μέχρι να κατασταλάξω στη σειρά των τραγουδιών στους δίσκους μου.
Πόση εφαρμογή μπορεί νά'χει πια η πλήρης ακρόαση ενός δίσκου; Να τον βάλει δηλαδή κάποιος στο cd - player του σπιτιού του και να τον ακούσει απ' το πρώτο ως το τελευταίο track;
Τώρα πια, όχι. Ούτε όμως πρέπει να λέμε ότι εμείς, που ζήσαμε τα πράγματα με άλλον τρόπο, θεωρούμε άσχημα τα νέα δεδομένα. Είναι απλά κάτι άλλο. Συνεπώς, αλλιώς πρέπει κι εμείς να σκεφτόμαστε και να κάνουμε άλμπουμ.
Ίσως να έχετε δίκιο. Σκέφτομαι ότι μπορεί από το πιο ποπ ''Όλα στο φως'' να παίχτηκαν κατά κόρον από τα ραδιόφωνα τα τραγούδια του Χατζηγιάννη, εμείς σήμερα συζητάμε όμως για το ''Σαν αεράκι'' του Πάππου.
Πιστεύω ότι ούτως ή άλλως μπαίνουμε σ' έναν άλλο τρόπο παραγωγής και έκδοσης δίσκων. Και είναι ωραίος τρόπος. Ας τον δούμε θετικά, λοιπόν.
Τραγουδήσατε λοιπόν Σαπφώ σε μετάφραση Ελύτη, Καρυωτάκη, Κ. Χ. Μύρη και Καψάλη σε μελοποιήσεις του Ξυδάκη. Πόσο εύκολο είναι - αλήθεια - να περνάτε τώρα από τον ισχυρό ποιητικό λόγο στην ερμηνεία του λόγου ανθρώπων που δεν είναι ποιητές, αλλά απλώς στιχουργοί; Αναφέρομαι βέβαια στον Νίκο Μωραΐτη, στη Λήδα Ρουμάνη, στη Σμαρώ Παπαδοπούλου και στον Κώστα Φασουλά. Αφήνω εκτός ερώτησης τον Γκανά και τη Νικολακοπούλου.
Κάνετε πολύ καλά που τους αναφέρετε όλους, διότι, ξέρετε, ένα δίσκο δεν τον φτιάχνω ποτέ μόνη μου. Με τον Νίκο Μωραΐτη συναντηθήκατε πρώτη φορά σ' ένα μοναδικό τραγούδι για ένα οργανικό άλμπουμ των Iasis κι ακολούθησε ένα ακόμη τραγούδι σε δίσκο του Haig Yazdjian. Νομίζω πως ένα επιπλέον ταλέντο του στιχουργού είναι να πιάνει την αύρα αυτού που θα τραγουδήσει τους στίχους του. Τα κομμάτια που τελικά αντέχουν είναι εκείνα στα οποία οι πλευρές όλες έχουν συναντηθεί κι έχουν αλληλοκατανοηθεί. Αυτό συνέβη εδώ με τον Μωραΐτη και με τα άλλα παιδιά.
Πρεσβεύετε αυστηρά το ελληνικό τραγούδι στο εξωτερικό. Δεν είστε μία ''έθνικ'' τραγουδίστρια.
Τραγουδώ εκεί ελληνικά τραγούδια και το εδώ ρεπερτόριο μου. Όλες οι συναυλίες που κάνω έχουν ως βάση τον εκάστοτε δίσκο μου, ο οποίος κυκλοφορεί στη χώρα μου και στην υπόλοιπη Ευρώπη ταυτόχρονα.
Είστε δηλαδή κάπως σαν πρέσβειρα του καλού ελληνικού τραγουδιού. Διότι, αν έρθουν εδώ οι ξένοι και δουν με τι διασκεδάζει κατά κόρον ο μέσος Έλληνας, ούτε που θα ξαναπατήσουν.
Με ενδιαφέρει περισσότερο να εκπροσωπώ έξω τη σύγχρονη ελληνική μουσική. Κι αυτό όμως που περιγράφετε θεωρώ ότι διαθέτει ορισμένες εξαιρετικές στιγμές. Σε ένα χώρο που εσείς δε θα χαρακτηρίζατε ποιοτικό, μπορείς να ανακαλύψεις πολύ σπουδαία τραγούδια, μεγάλες φωνές και καλούς μουσικούς. Πολλά πράγματα που δνε εκτιμάμε προσελκύουν περισσότερο τους ξένους.
Δεν θα σας ζητήσω να μου πείτε παραδείγματα...
Δεν έχει σημασία, μπορεί να ανατρέξουμε σε άρθρα τα οποία γράφτηκαν για ξένες προσωπικότητες που ήρθαν εδώ. Δε γινόταν, ας πούμε, να έρθει εδώ ο Ξαβιέ Λιμόν και να μην τον πάω στον Μάκη Χριστοδουλόπουλο.
Εντάξει, ο Χριστοδουλόπουλος έχει όμως περγαμηνές στο ξεκίνημα του με τις ευλογίες του Σαββόπουλου, αλλά και θετικά σχόλια από τον Χατζιδάκι.
Σίγουρα, αλλά όπως είπα και πριν, μπορείς μέσα κει να ανακαλύψεις σημαντικούς τραγουδιστές και μερικά πολύ ωραία λαϊκά τραγούδια.
Πιστεύετε τότε ότι αυτοί οι άνθρωποι ενδεχομένως και να ατύχησαν με το ρεπερτόριο και τη στάση τους απέναντι στο τραγούδι;
Απλώς, από ένα σημείο και μετά, ο καθένας κοιτάει την ευκολία του και το μη ψάξιμο. Δεν καταλαβαίνω όμως γιατί να μην είναι ''έθνικ'' ο πολύ καλός Πασχάλης Τερζής. Για μένα είναι ζητούμενο να φτιαχτεί ένα ωραίο ζεϊμπέκικο ή ένα τσιφτετέλι.
Ζητούμενο λέτε, ε;
Βεβαίως!
Έχετε δηλώσει αριστερή και παραμένετε. Πως βλέπετε την Αριστερά σήμερα; Λίγες μέρες πριν η Παπαρήγα του ΚΚΕ βγήκε και κατηγόρησε τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α. ως υποκινητή των αντιεξουσιαστικών ομάδων.
Μα είναι δυνατόν; Εδώ ξεσηκώθηκε ο κόσμος ολόκληρος, με τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α. θα τα βάλουμε; Για μένα η Αριστερά αυτή τη στιγμή δεν παίζει το ρόλο που έπρεπε να παίζει. Όφειλε να έχει ορθώσει ανάστημα και συγκροτημένο πολιτικό λόγο.
Σας πληγώνει όλη αυτή η συρρίκνωση του οράματος της Αριστεράς;
Δεν μου αρέσει να λέω ''με πληγώνει'', προτιμώ το ''με θυμώνει''.
Θα ήθελα να μου πείτε πως υπηρετείτε ερμηνευτικά το κάθε τραγούδι. Δεν μιλώ για τη μουσική ή το στίχο, αλλά για το δικό σας κομμάτι.
Μαζί πάνε αυτά, είναι αλληλένδετα. Αλλιώς θα πω τους ''Γλάρους'', αλλιώς θα πω το ''Έρωτα μου αγιάτρευτε'' κι αλλιώς το ''Γρήγορα η ώρα πέρασε''. Σε υποβάλλουν η μουσική, η ενορήστρωση και ο λόγος. Γι' αυτο και όποτε κάνω δίσκο η φωνή μου μπαίνει αμέσως μετά την πλήρη ενορχήστρωση των τραγουδιών.
Πριν από λίγα χρόνια σας είχα ακούσει σε μια συναυλία. Θυμάμαι ότι ο κόσμος και κυρίως η νεολαία είχε μαζευτεί έξω απ' το καμαρίνι και σας επευφημούσε. Βγήκατε έξω, χαιρετίσατε, αλλά κάπως αποστασιοποιημένα, σαν να υπήρχε ένας αόρατος γυάλινος θόλος που σας προστάτευε ή σας σκέπαζε. Σας αρέσει που περπατάτε στο δρόμο και λένε ''Α, η Ελευθερία'';
Δεν ξέρω για ποια συναυλία μιλάτε και δεν το θυμάμαι. Αυτό που μπορώ να σας πω είναι ότι, μετά το τέλος κάθε συναυλίας μου, πάντα δέχομαι τον κόσμο και μπορεί να κάτσω μια ολόκληρη ώρα μαζί του. Θα πρέπει να είμαι πολύ κουρασμένη για να μην το κάνω. Υπάρχουμε μέσω του κόσμου. Μας στηρίζει και δεν θα υπήρχαμε διαφορετικά. Την ψυχική χαρά που σου δίνει το κοινό δε μπορείς να την αντλήσεις από πουθενά αλλού. Είναι πολύ γλυκό και συγκινητικό να με πιάνουν άνθρωποι στο δρόμο και να μου λένε: ''Ξέρεις, εμείς είμαστε φίλοι, γνωριζόμαστε μέσω της μουσικής σου''. Η τέχνη έχει κι αυτή τη λειτουργία, του θεραπευτή.
Αν πάλι όμως κάποιος τραγουδιστής, που υπηρετεί το τραγούδι με συνέπεια χωρίς να έχει καταφέρει να αποκτήσει διασημότητα, περπατάει στο δρόμο και δεν τον σταματάει κανείς, αυτός δε θα πρέπει να χαίρεται για το επάγγελμα του;
Στο μέτρο του. Εγώ λέω απλά ότι η τέχνη λειτουργεί θεραπευτικά για έναν καλλιτέχνη. Τέτοια χαρά δεν σου δίνει ούτε η ίδια η οικογένεια σου, πιστέψτε με. Να τραγουδάς σε ένα ανοιχτό θέατρο και ο κόσμος να τραγουδά μαζί σου! Γι' αυτό συνηθίζω να λέω ότι το πιο σκληρό ναρκωτικό είναι η μουσική και η σκηνή. Πολύ δύσκολο να τις αποχωριστείς!
Αν έρθει εδώ τώρα που καθόμαστε ένας Νιγηριανός να μας πουλήσει το νέο cd σας, πως θα αντιδράσετε;
Μου έχει τύχει πολλές φορές αυτό. Παλιότερα ήθελα να καλέσω την αστυνομία, όταν κατάλαβα όμως ότι και πάλι τίποτα δε θα γινόταν, αποφάσισα να λέω απλά ''Φύγετε, παιδιά, δε θα πάρουμε''. Νομίζω ότι αυτό δε συμβαίνει μόνο με μένα και τους δίσκους μου, αλλά και με οτιδήποτε καινούργιο κυκλοφορεί.
Ποιοι άνθρωποι απαρτίζουν το κοινό σας; Οι διανοούμενοι, η εργατιά, η νεολαία;
Θα έλεγα ένα κοινό που μπορεί να συγκινηθεί από έναν εσωτερικό λόγο. Κι έιναι πολλοί αυτοί οι άνθρωποι. Λέγοντας εσωτερικό λόγο εννοώ κυρίως το στίχο. Δεν ξέρω τι άνθρωποι είναι το δικό μου κοινό, μου αρέσει πάντως που όποτε τραγουδάω το ''Παράπονο - Ξενιτιά'', χειροκροτούν το κομμάτι απ' την πρώτη νότα πριν το ακούσουν!
Έχοντας τραγουδήσει στο Μεξικό, όπου σε ένα διήμερο κατέφτασε επτά χιλιάδες κόσμου να σας ακούσει, πόσο εύκολο είναι να εμφανιστείτε σε μια μικρή ζεστή μουσική σκηνή της Αθήνας;
Μα, το έκανα! Όταν παρουσιάσαμε το ''Γρήγορα η ώρα πέρασε'' με τον Ξυδάκη στο Gazarte. Σας βεβαιώνω, εκεί ήταν πιο δύσκολο. Οι μικρές σκηνές πάντα είναι πιο φιλικές και ζεστές, αλλά και πιο δύσκολες, αφού εκεί η αποκάλυψη είναι πλήρης.
Έχετε συμμετάσχει σε πολλές δουλειές συναδέλφων σας, αν και τα τελευταία χρόνια δεν το κάνετε συχνά.
Με δηιούργησαν αυτές οι συμμετοχές εμένα! Οι περισσότερες, από τα ''Μπαράκια'' του Γερμανού και τα ''Τραπεζάκια έξω'' του Σαββόπουλου, υπήρξαν ουσιαστικές καλλιτεχνικές συνευρέσεις. Γι' αυτό και βγήκαν οι ''Παράλληλοι δρόμοι'', το σύνολο των συμμετοχών μου στη δισκογραφία.
Γερμανός, Σαββόπουλος, θυμάμαι ότι το όνομα σας σε εκείνους τους δίσκους αναγραφόταν σκέτο: ''Ελευθερία''.
Του Σαββόπουλου ήταν αυτό, εγώ αποφάσισα να είμαι Ελευθερία Αρβανιτάκη, να έχω και επίθετο. Σε όλες τις άλλες συνεργασίες μου, εκτός Οπισθοδρομικής Κομπανίας, με τον Ξυδάκη και τον Μαμαγκάκη, ήμουν η Ελευθερία Αρβανιτάκη. Μου αρέσει να έχει κάποιος όνομα και επίθετο.
Μιλώντας για συμμετοχές, θυμήθηκα κι ένα δίσκο του Μητσιά τώρα με ανέκδοτα τραγούδια του Ζαμπέτα, όπου εκεί είπατε σχεδόν μισό τραγούδι.
Σε ανθρώπους που εκτιμώ, τους έχω πει μέχρι κι ότι κάνω δεύτερη φωνή. Δεν με ενοχλεί καθόλου, μα καθόλου.
Σας τιμάει αυτό, ειλικρινά. Λαμβάνετε υλικό από νέους δημιουργούς και - αν ναι - το ακούτε, έρχεστε σε επαφή μαζί τους;
Βεβαίως. Τα ακούω σχεδόν όλα, αλλά όχι στη χρονική περίοδο που θα έπρεπε. Έχει τύχει, φερ' ειπείν, να τηλεφωνήσω σε μια κοπέλα που μου είχε δώσει στίχους της ύστερα από δύο ολόκληρα χρόνια. Ομολογώ ότι τον τελευταίο ενάμισι χρόνο βρίσκομαι σε τέτοια ένταση που δε μπορώ ν' ακούσω μουσική. Πρέπει να ξεκουραστώ ώστε να ασχοληθώ με τη μουσική.
Σας απορροφούν, φαντάζομαι, τα οργανωτικά των συναυλιών σας. Πόσο αγχώδης είστε;
Είναι πολλά θέματα που έχω να διαχειριστώ. Είμαι αγχώδης, ναι, ευτυχώς όχι όσο στο παρελθόν.
Έχει ψυχοσωματικές επιπτώσεις το άγχος πάνω σας;
Παλιότερα. Αυτά τα έχω ισορροπήσει τώρα μέσα μου. Δε γίνεται να μην υπάρχουν, ποιος δεν έχει άγχος σήμερα; Και πέρα απ' αυτό υπάρχει και η ένταση της δημιουργίας: Να βρεις ένα τραγούδι, πως θα το φτιάξεις, όλο αυτό.
Πότε ξκουράζεστε, αλήθεια; Να πείτε ''τώρα είμαι μόνη σπίτι μου'', να πετάτε τους δίσκους και να χαλαρώνετε;
Φροντίζω να το κάνω συχνά. Διαφορετικά θα έχανα το μέτρο και την ισορροπία, θα έμπαινα στην υστερία. Είναι σημαντικό να μπορεί ο καλλιτέχνης να αποστασιοποιείται απ' αυτό που είναι και απ' αυτό που έχει δημιουργηθεί γύρω απ' το άτομο του, ερήμην του πολλές φορές. Για μένα όλο το πρόβλημα πλέον έγκειτια στο γεγονός ότι δεν ευχαριστιόμαστε τη μουσική.
Τι εννοείτε;
Παλαιότερα μας ευχαριστούσαν πολλά πράγματα στη μουσική, σήμερα αρκούμαστε στα πολύ λίγα. Δηλαδή σε κάτι που θα είναι πολύ ιδιαίτερο και δυνατό για να μας ιντριγκάρει.
Που θα επισημαίνατε την αιτία του φαινομένου;
Σε λόγους επαγγελματικής διαστροφής.
Σας ευχαριστώ.
Να είστε καλά.
σχόλια