Από το todayfocus. Γράφει ο Θόδωρος Χάιδος:
Η δολοφονική επίθεση κατά Ιρακινού μετανάστη στο κέντρο της Αθήνας με στοιχεία που δείχνουν ρατσιστικά κίνητρα, έρχεται να προστεθεί στο βαρύ φορτίο της μισαλλοδοξίας που κουβαλάει η χώρα μας και κάνουν επίκαιρες όσο ποτέ τις ιδέες του Βρετανού Ιστορικού Θίοντορ Ζέλντιν.
Απόσπασμα από συνέντευξη του Θίοντορ Ζέλντιν στο γαλλικό περιοδικό «Revue des deux mondes».
ΕΡ.: Οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες είναι μισαλλόδοξες;
ΑΠ.: Είναι μισαλλόδοξες αλλά κατά τη γνώμη μου η σημερινή μισαλλοδοξία δεν πρέπει να προξενεί έκπληξη. Η Δύση ποτέ δεν εφάρμοσε την ανεκτικότητα από αρετή αλλά μάλλον από κόπωση μπροστά στις ασυμφωνίες. Η δυτική παράδοση είναι βαθιά διαποτισμένη από τη μισαλλοδοξία.
Οι θρησκείες έχουν επιδείξει μισαλλοδοξία οι μεν ενάντια στις δε, μερικές φορές με πολλή βία. Άρχισαν να γίνονται ανεκτικές μόνο όταν οι κυβερνήσεις και οι εκκλησίες έκριναν ότι είναι αδύνατο να υποχρεώνουν όλο τον κόσμο να συμμερίζεται τις ίδιες πεποιθήσεις. Η ανεκτικότητα εμφανίστηκε είτε σε περιόδους αληθινής εξάντλησης έπειτα από μακροχρόνιες συγκρούσεις είτε στη διάρκεια εποχών ευφορίας και ευημερίας, τότε που δεν υπήρχε οικονομικός ανταγωνισμός και που όλος ο κόσμος ήταν ικανοποιημένος και δεν αναζητούσε τον αποδιοπομπαίο τράγο. Μπορούμε να ανατρέξουμε στην ιστορία της μισαλλοδοξίας υπό τις διάφορες μορφές της ως τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία: ο αυτοκράτορας Ονόριος απαγόρευσε να φορούν παντελόνια, πράξη που θεώρησε έγκλημα, επειδή οι Γερμανοί και άλλοι Βάρβαροι φορούσαν βράκες και ήταν απαράδεκτο να ντύνεται κανείς όπως ο εχθρός. Οπως γνωρίζετε, οι ρωμαίοι φορούσαν κοντούς χιτώνες.
Στις μέρες μας συναντάμε τον ίδιο τύπο μισαλλοδοξίας σε σχέση με την ενδυματολογική συμπεριφορά που ταιριάζει ή δεν ταιριάζει να υιοθετεί κανείς.
Είναι εντυπωσιακό να βλέπουμε ότι η Ινδία εφαρμόζει περισσότερο την ανεκτικότητα ως αρετή. Η Ινδία μας δείχνει ποια θα μπορούσε να είναι μια διαφορετική στάση από εκείνη που πηγάζει από τη δική μας παράδοση μισαλλοδοξίας, επειδή ο ινδουισμός δεν ισχυρίζεται ότι κατέχει απόλυτες βεβαιότητες για το καλό και το κακό, για το Θεό που ο καθένας πρέπει να λατρεύει. Όταν οι ινδουιστές συνάντησαν άλλες θρησκείες, θεώρησαν ότι αυτές περιείχαν εξίσου ένα μέρος της αλήθειας. Όταν ο χριστιανισμός εμφανίστηκε στην Ινδία, οι ινδουιστές ενέταξαν τον άγιο Θωμά στους αγίους τους.
Αυτοί είχαν μια τέτοια στάση απέναντι στην αλήθεια. Σήμερα οι δυτικές κοινωνίες αρχίζουν ορθά να κατανοούν ότι δεν είναι εύκολο να έχουν βεβαιότητες.
Η πρώτη μισαλλοδοξία είναι αυτή που στοχεύει τους ξένους και δεν πρέπει να λέμε ότι είναι καινούρια. Πριν γίνουν μισαλλόδοξοι απέναντι στους Αφρικανούς, για παράδειγμα, οι Γάλλοι υπήρξαν μισαλλόδοξοι απέναντι στους Βέλγους στον 19ο αιώνα, απέναντι στους Αγγλους, τους Γερμανούς, τους Ιταλούς.
Η μισαλλοδοξία είναι επομένως φυσιολογική και πρέπει να αναρωτηθούμε αν μπορεί να υπάρξει η ανεκτικότητα, αν είναι δυνατό να είναι κανείς ανεκτικός. Έχουμε συχνά την εντύπωση ότι ακόμη και οι πολύ μορφωμένοι άνθρωποι μπορούν ξαφνικά να γίνουν μισαλλόδοξοι. Αυτό που έγινε στη Γερμανία στο μεσοπόλεμο είναι μια εικόνα αυτής της εξέλιξης: η Γερμανία, μια χώρα με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, βυθίστηκε ωστόσο σε μια παραληρηματική μισαλλοδοξία. Κατά τη γνώμη μου η ανεκτικότητα δεν είναι επαρκής αρετή.
Δεν αρκεί να είναι κανείς ανεκτικός, δηλαδή να αφήνει τον άλλον να ζει ήρεμα, χωρίς να τον ενοχλεί. Η ανεκτικότητα δεν σημαίνει ότι προσπαθεί κανείς να ενδιαφερθεί για τον άλλον, ότι προσπαθεί να τον κατανοήσει. Γι΄ αυτό το λόγο, οι άνθρωποι που γίνονται «ανεκτοί» ζουν συχνά μέσα σε γκέτο ή σε φτωχές συνοικίες και δεν νοιώθουν ότι γίνονται αποδεκτοί από μια κοινωνία η οποία ενδεχομένως τους ανέχεται. Πιστεύω ότι το επόμενο στάδιο έγκειται στο να υπερβούμε την ανεκτικότητα για να μη διακινδυνεύσουμε να ξαναπέσουμε στη μισαλλοδοξία. Ακόμη και στην Ινδία, η ανεκτικότητα του Γκάντι δεν επιβίωσε ύστερα απ΄ αυτόν. Μετά τον θάνατό του, ένα εκατομμύριο Ινδοί δολοφονήθηκαν μεταξύ τους και η ίδια εχθρότητα αφυπνίζεται σήμερα. Νομίζω λοιπόν πως ο μόνος τρόπος για να υπερβούμε την ανεκτικότητα, χωρίς να διακινδυνεύσουμε αυτή τη συνεχή κίνηση του εκκρεμούς ανάμεσα σε ανεκτικότητα και μισαλλοδοξία, θα ήταν να υποκινήσουμε την περιέργεια για τους ξένους και το ενδιαφέρον για το άγνωστο.
Αυτή είναι μια εξαιρετικά σύγχρονη ιδέα. Η σύγχρονη κοινωνία υποκινεί εξάλλου νέες περιέργειες και οι άνθρωποι λένε σήμερα ότι είναι αδύνατο να είναι κανείς ολότελα ανθρώπινος αν δεν ταξιδεύει στο εξωτερικό. Αρχίζουν να λένε ότι είναι καλό να μπαίνει κανείς στη θέση των άλλων για να προσπαθεί να κατανοήσει την άποψή τους.
Οι ήρωες της εποχής μας είναι ηθοποιοί που γνωρίζουν να μπαίνουν στη θέση των άλλων και όχι στρατηγοί που σφάζουν τους εχθρούς τους. Ορισμένες ενδείξεις μάς επιτρέπουν να σκεφτούμε ότι πιο σημαντική από την ανεκτικότητα. Άλλοτε η περιέργεια ήταν «ένα κακό ελάττωμα». Πίστευαν ότι δεν έπρεπε να γνωρίζουμε παρά μόνο αυτό που αφορούσε την κατάστασή μας.
Οι γυναίκες δεν μπορούσαν να σπουδάσουν, οι χωρικοί δεν έπρεπε να μάθουν τα λατινικά, γιατί θα μπορούσαν να έχουν απόψεις που υπερβαίνουν την κοινωνική τους συνθήκη. Με την μαζική εκπαίδευση και το ίντερνετ μπορεί κανείς να ανακαλύψει τα πάντα και έχουμε μετατρέψει σε αρετή αυτή την περιέργεια που τόσο άσχημα την αντιμετωπίζαμε άλλοτε. Πρόκειται για ένα εντελώς νέο φαινόμενο. Θα έλεγα ότι υπάρχουν δύο είδη περιέργειας: αυτή που αναφέρεται σε ειδικά ενδιαφέροντα ή ειδικές γνώσεις και αυτή που δεν γνωρίζει όρια.
Όταν περιορίζει κανείς την περιέργειά του σε ορισμένες δραστηριότητες, σε ορισμένα ενδιαφέροντα, σε ορισμένα επαγγέλματα, αποκόπτεται από άλλα και μπορεί επομένως, από έλλειψη επαφής ή κατανόησης να γίνει μισαλλόδοξος.
Υπάρχουν δύο διαφορετικοί κόσμοι, αλλά αυτό με ενδιαφέρει είναι να αναπτύξουμε την περιέργεια δίχως όρια.
Αναζητώ το μέσο για την ανάπτυξη ενός homo universalis, παρόμοιου με τον άνθρωπο της Αναγέννησης, αλλά ο οποίος θα προχωράει πιο πέρα.
Η εξίσωση που έχω ορίσει υποδεικνύει ότι η πρόσθεση του ανθρώπου της Αναγέννησης και της σύγχρονης γυναίκας θα δώσει την ανθρώπινη ύπαρξη της επόμενης χιλιετίας. Οφείλουμε να έχουμε ένα όραμα διαφορετικό από αυτό που διαπνέει την ιστορία μας. Υποστηρίζω ότι ένας νέος παράγοντας έχει εμφανιστεί στην κοσμοαντίληψή μας με την είσοδο των γυναικών στη δημόσια σφαίρα. Αυτό δεν είχε συμβεί ακόμα και είναι αδιαμφισβήτητο ότι οι γυναίκες ενδιαφέρονται για άλλα πράγματα από ότι για τα στρατιωτικά ζητήματα, ενώ οι άνδρες χρησιμοποιούν τις στρατιωτικές μεθόδους για να επιλύσουν τα προβλήματά τους καταστρέφοντας τους εχθρούς τους. Υπάρχει επομένως μια δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη νέα επιρροή για τις μελλοντικές γενεές. Φυσικά θα γνωρίσουμε δυσκολίες, αποτυχίες, μισαλλοδοξίες και διενέξεις. Πρέπει να προβλέψουμε την πιθανότητα της αποτυχίας, αλλά οφείλουμε να έχουμε ένα όραμα και πιστεύω ότι, περισσότερο και από την ανεκτικότητα, αυτό που μας λείπει σήμερα είναι ένα όραμα.
σχόλια