Κι άλλα τέσσερα τυπογραφικά λάθη που υπονομεύουν το εκάστοτε μήνυμα

Είναι να ουρλιάζεις με αυτήν τη λέξη. Στο λεξικό της εγκυκλοπαίδειας του Παπύρου λέει ακριβώς αυτό που λες εσύ. Την ψάχνω στα αγγλικά και στο site του thefreedictionary.com επικαλείται τρία ή τέσσερα λεξικά που αναφέρουν σαν ετυμολογία το ορθός + παιδί. Σε τέτοιες περιπτώσεις τι κάνεις ; Εγώ κατ' αρχήν ψάχνω αν έχει πει κάτι ο Νίκος Σαραντάκος. Βρήκα αυτό το κείμενο λοιπόν : http://www.sarantakos.com/language/lathi.htm . Δεν είναι το βασικό θέμα, αλλά το αναφέρει μεταξύ άλλων. Κατά τη γνώμη μου, αν αυτός που την έπλασε, όντως την ετυμολόγησε έτσι, πρέπει να το σεβαστούμε. Πρέπει να έχει αναφερθεί ξανά στο site του, αλλά δεν το έχω βρει στο βασικό κορμό κάποιου κειμένου και στα σχόλια δεν έψαξα.

«Περί της ορθής γραφής του όρου Ορθοπεδική: Ορθοπεδική ή Ορθοπαιδική;»Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Καθηγητής Γλωσσολογίας Πανεπιστημίου ΑθηνώνΙ. Τα δεδομένα:1. Ο όρος πλάστηκε από τον γάλλο κλινικό γιατρό Nicholas Andry (1658-1742), καθηγητή στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων, στο έργο του «Traite d'orthopedie ου l'art de prevenir et corriger dans les enfants les difformites du corps» («Πραγματεία περί ορθοπαιδίας ή η τέχνη προλήψεως και θεραπείας των σωματικών δυσπλασιών στα παιδιά»). Tο 1771 πλάστηκαν τα orthopedique και orthopediste.2. Το 1833 χρησιμοποιήθηκε ο όρος Orthosomatie (Bricheteau), ενώ το 1829 προτάθηκε ο όρος orthomorphie (J.M. Delpech). ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το γαλλ. e accent aigu στο -pedie αποδίδει το ελλην. αι (πρβλ. pedagogue = παιδαγωγός, pedagogie = παιδαγωγική, pederastie = παιδεραστία, pediatrique = παιδιατρική, pedologie = παιδολογία κ.τ.ο), το ίδιο ισχύει και με το ae της αγγλικής (πρβλ. encyclopaedia = εγκυκλοπαίδεια).3. Λεξικό Random House Webster's College Dictionary: Orthopedics or Οrthopaedics ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ «1850-55; ΟΡΘΟ- + παιδ- (stem of παίς) child + -ics: cf. French orthopedique».4. Λεξικό Le petit Robert: «orthopedie -1741 de ορθο - et gr. παίς, παιδός «enfant».5. Ετυμολογικό Λεξικό της Γαλλικής Α. Dauzat -1. Dubois - Η. Mitterand: υορθο-(..) orthopedie 1741, Andry, sur le gr. παις, παιδός, enfant (α ete ensiuite compris comme forme sur le lat. pes, pedis, pied)».6. J. Bouffartigue - Α-Μ. Delrieu: Οι ελληνικές ρίζες στη γαλλική γλώσσα: «-πεδ-/πέδο-παίς, παιδός, παιδί, orthopedie ιατρική τέχνη που διορθώνει τις δυσμορφίες των οστών ή των μυών του παιδιού για να του εξασφαλίσει σωστή ανάπτυξη. Με επέκταση της σημασίας η λέξη χρησιμοποιείται και για ενήλικες».ΙΙ. Απόδοση στην Ελληνική: Οι προσπάθειες να αποδοθεί στην Ελληνική η λέξη ανάγονται στον 19ο αιώνα. Στο λεξικό του Στέφανου Κουμανούδη (Συναγωγή νέων λέξεων υπό των λογίων πλασθεισών από της Αλώσεως μέχρι των καθ' ημάς χρόνων, 1900) βρίσκουμε τα εξής:-αι- 1. Ορθοπαιδευταί, οι. Γαλλ. orthopedistes. Αγγέλου Βλάχου Λεξικό 1897.2. ορθοπαιδευτικός (κατάστημα). Γαλλ. orthopedique. Στέφανος Κουμανούδης εν Εφημ. του Λαού 6 Σεπτ. 1850 - Αγγ. Βλάχος Λεξ. Ι897.3. Ορθοπαιδισταί, οι. Ακροπολις 9 Νοεμβρ. 1894.-ε- 4. ορθοπεδικά (νοσήματα; ) Καραβασίλης εν Εστ. Εφ. 31 Μαϊου 1898.5. ορθοπεδούντα σώματα. Ακροπολις 22 Δεκ. 1894.-ο- 6. ορθοποδικά (νοσήματα) Ι. Φρονίστας.7. ορθοποδίστριαι γυναίκες ιατρείναι. Ακροπολις 7 Ιαν. 1895.-α- 8. ορθοπαγία, η (= Φραγκ. orthopedie) Πανελλήν. σύντρ. 1891.9. ορθοπαγική χειρουργική Πανελλήν. σύντρ. 1891.Ο καθηγ. Ο.Γ. Γαροφαλίδης γράφει στο λήμμα ορθοπεδική (εγκ. 'Ηλιος): «το έτος 1741 ο Γάλλος καθηγητής Ανδρύ [....] είναι ο πατήρ της λέξεως ορθοπεδική, ην σχηματίζει εκ του ελληνικού ορθώς και παιδίον. Κυρίως ειπείν το βιβλίον τούτο είναι σύγγραμμα προοριζόμενον δια τας παιδαγωγούς και τας τροφούς [....]». Είναι φανερό ότι τελικά επικράτησε ο όρος ορθοπεδικός (με ε) που μαρτυρείται από το 1898.ΙΙΙ. Γλωσσολογική Θεώρηση:1. Παρακολουθώντας την ιστορία της δημιουργίας της λέξεως, δηλ. την ετυμολογία της, είναι φανερό ότι πλάστηκε από «τον πρώτον ονομάσαντα» και «πατέρα της λέξως», τον Ν. Andry, για να δηλώσει «την πρόληψη και θεραπεία των δυσπλασιών του σώματος στα παιδιά», εξ ου και ο όρος orthopedie από το ορθος + παιδ- (παις, παιδός) + ία. Αργότερα ο όρος επεκτείνεται στη χρήση του αναφερόμενος και σε ενηλίκους. Η γενίκευση αυτή φαίνεται ότι προβλημάτισε τους ειδικούς, που προέτειναν αργότερα γενικότερους όρους, το ορθομορφία (1829) και το ορθοσωματία (1833), οι οποίοι όμως δεν επικράτησαν, αφού ήδη από το 1771 είχαν πλαστεί και χρησιμοποιούνταν ευρύτερα οι όροι orthopedique και orthopediste.2. Με τον καιρό - και από άγνοια της ετυμολογικής του προέλευσης - ο όρος παρασυνδέθηκε είτε με το λατινικό pes, pedis που σημαίνει το «πόδι» (πρβλ. ελλην. πους, ποδ-ός από την ίδια ρίζα με το πεδ-, επί-πεδ-ον-, τετρα-πεδ-ya > τετράπεζα «με τέσσερα πόδια» > τράπεζα) είτε με το ελλην. πέδη (πρβλ. τροχο-πέδη, πέδ-ιλον από τη ρίζα πεδ-/ ποδ-), εύχρηστο στην αρχαία κατά πληθ. (αι πέδαι = τα δεσμά, πέδικλα). 'Εγινε δηλ. αισθητό ότι το ορθοπεδική παράγεται είτε από ορθός + ped-«πόδι» (είδος υβριδίου, νόθου συνθέτου) είτε από ορθός + πέδη.3. Ιστορικά, η απόδοση του όρου στην Ελληνική, όπου η λέξη εισήλθε ως «αντιδάνειο», ακολούθησε και τους τρείς δρόμους: α) της ετυμολογικής απόδοσης (ορθοπαιδευταί, ορθοπαιδευτικός, ορθοπαιδισταί), ήτοι της σύνδεσης με τη λ. παιδί. β) της παρετυμολογικής σύνδεσης με το πόδι (ορθοποδικός, ορθοποδίστριαι). γ) της παρετυμολογικής σύνδεσης με το πέδη (ορθοπεδικά, ορθοπεδούνται). 'Εγινε μάλιστα και απόπειρα απομάκρυνσης από τον αρχικό όρο και ελεύθερης αποδοσής του ως ορθοπαγιά και ορθοπαγική (από το πάγιος «σταθερός» του πήγνυμι «μπήζω»).4. Τελικά, όπως είπαμε ήδη, επικράτησε η γραφή ορθοπεδική / ορθοπεδικός, προϊόν παρετυμολογικής σύνδεσης με το πέδη, σαν να σήμαινε η λέξη «τη χρησιμοποίηση πεδών, δηλ. δεσμών, επιδέσμων κ.τ.ο. για να ορθωθούν, να διορθωθούν τα οστά», σαν να ήταν δηλ. σύνθετο του τύπου «ορθώνω με πέδες» (ορθώ + πέδη).IV. Κριτική των όρων:1. Η ορθή γραφή σύμφωνα με την ετυμολογία (την ιστορική προέλευση) της λέξεως είναι ορθοπαιδική / ορθοπαιδικός.2. Η επί πολλά έτη εσφαλμένη (δηλ. παρετυμολογική) γραφή της λέξεως ως ορθοπεδική / ορθοπεδικός (σαν να ήταν από το πέδη) δημιουργεί μεν κατάσταση συνηθείας, αλλά δεν δικαιολογεί ούτε αίρει το λάθος.3. Το γεγονός ότι οι ξένοι ειδικοί επιστήμονες (αν οι πληροφορίες μου είναι ορθές) τείνουν να χρησιμοποιούν σε διεθνή συνέδρια τον όρο με το ae (orthopaedics), δηλ. το αντίστοιχο του ελληνικού αι, δυσκολεύει για τους 'Ελληνες επιστήμονες τα πράγματα, αφού (γράφοντας ορθοπεδική με ε) εμφανίζονται ενδεχομένως ότι αγνοούν την προέλευση μιας λέξεως που προέρχεται από την ίδια τη γλώσσα τους!4. 'Οπως συχνά συμβαίνει με όρους που πλάσσονται από ξένους, έτσι και εν προκειμένω ο όρος ορθοπαιδική ή και ορθοπεδική είναι κακοπλασμένος αντί του σωστού παιδορθωτική ή και πεδορθωτική (πρβλ. και τον επίσης κακοσχηματισμένο όρο ορθοδοντική αντί του σωστού οδοντορθωτική. Τελευταία μάλιστα πιθανόν κατά το ορθοπεδική, απαντά και όρος λογοπεδική ή λογοπεδικός αντί των λογοθεραπεία και λογοθεραπευτής).V. Συμπέρασμα: Οι όροι που γλωσσολογικώς ενδείκνυνται, κατά σειράν προτιμήσεως, είναι:1 . Ριζική λύση . Καθιέρωση από τούδε του όρου παιδορθωτική (από το παιδί) ή πεδορθωτική (από το πέδες). Το παιδορθωτική θα θυμίζει την ετυμολογική προέλευση του όρου και θα αντιστοιχεί πλήρως στη μορφή του ξένου όρου (orthopaedics) που τείνει να επικρατήσει. Το πεδορθωτική θα αποδέσμευε τον όρο από το παιδί και θα τον συνέδεε και με ενηλίκους μέσω του πέδη. Οπωσδήποτε, οι Ελληνες γιατροί δικαιούνται να διαφοροποιούνται από τους ξένους όταν χρησιμοποιούν, έστω και όψιμα, το σωστό στη γλώσσα τους.2. Συμβιβαστική λύση Α΄: Καθιέρωση της ετυμολογικής ορθογραφίας ορθοπαιδική /ορθοπαιδικός , που πλησιάζοντας στην ορθογραφία που τείνει να καθιερωθεί (orthopaedics) θα ήρε την υποψία οτι οι 'Ελληνες ειδικοί αγνοούν το ορθό ή ότι η λέξη, μολονότι ελληνική, γράφεται στην Ελληνική λανθασμένα! Μειονέκτημα: παραμένει η περιοριστική σύνδεση του όρου με μόνα τα παιδιά, όχι και τους ενηλίκους.3. Συμβιβαστική λύση Β': Διατήρηση της εσφαλμένης (αλλά καθιερωμένης από μακρόχρονη χρήση) ορθογραφίας ορθοπεδική /ορθοπεδικος . Επιχειρήματα: α) και άλλες λέξεις και όροι της Ελληνικής εξακολουθούν να διατηρούν την παρετυμολογική ορθογραφία (πρβλ. λ.χ. τη λ. κτίριο αντί του ορθού κτήριο). β) με τη γενικότητα του πέδη υπερβαίνεται η περιοριστική χρήση του όρου ορθοπαιδική σε σχέση με τη λ. παιδιά.Στην επιστήμη της γλώσσας όπως και σε όλες τις επιστήμες του ανθρώπου, η δυνατότητα πολλαπλών θεωρήσεων και ερμηνειών, η οποία εξασφαλίζει τη δυναμικότητα και την ελευθερία του, γεννά ενίοτε δυσκολίες και διλήμματα επιλογής που είναι σύμφυτα με την ίδια τη νόηση του ανθρώπου και τη γλώσσα που την εκφράζει.Υπογραφή Γεώργιος Μπαμπινιώτης Καθηγητής γλωσσολογίας ΠΑ