[Αργυρώ Μποζώνη]
Το «ιερόν δάσος» δεν υπάρχει πια. Μόνο η ταμπέλα "Ελαιώνας" στο σταθμό του μετρό. Στη θέση του ιερού ελαιώνα της θεάς Αθηνάς, σήμερα υπάρχουν τερατώδη εμπορικά κέντρα, βιομηχανίες θανάτου, μπουρδέλα, στέκια frozen yogurt, σουβλατζίδικα που πουλούν βρώμικο κρέας.
Μία συγγραφέας κοντά στα σαράντα κρατάει ημερολόγιο και διαβάζει τον Αναδρομάρη της Αττικής, ένα περιηγητικό σύγγραμμα για την Αθήνα του 1920. Ονειρεύεται μία αθώα και ρομαντική εποχή κι αυτό την ανακουφίζει.
Ανατρέχει στα παλαιά κείμενα. Αυτά συμβαίνουν στην παράσταση "Πωλούνται δάκρυα ελιάς", στη Β' σκηνή του Θεάτρου της Οδού Κεφαλληνίας. Η Φένια Παπαδόδημα έγραψε το κείμενο και σκηνοθετεί την παράσταση στην οποία συμπρωταγωνιστεί με τη Μαρία Σκουλά. Μας μίλησε για τη γοητευτική της περιπέτεια μέσα στα ελληνικά γράμματα.
Ποιά είναι τα κείμενα που επιλέξατε γι αυτή την παράσταση;
Όσα χρόνια ζούσα στο Παρίσι σκεφτόμουν, ονειρευόμουν και δημιουργούσα σε μια γλώσσα ξένη, που με τα χρόνια έγινε δική μου. Παρ' όλα αυτά κατά καιρούς με καταλάμβανε μία φοβερή επιθυμία, σχεδόν μανία, να διαβάσω και να ακούσω κείμενα στα ελληνικά. Οδύσσεια και Παπαδιαμάντη κυρίως. Εν αρχή ην ο Όμηρος βέβαια... Οι λέξεις, η εκφορά τους, ασκούσε πάνω μου μία πολύ περίεργη έλξη, λες και οι λέξεις αυτές δονούσαν την ατμόσφαιρα εκπέμποντας έναν ήχο..σχεδόν "οπτικό", φωτεινό. Αυτόν τον λόγο τον νιώθει κανείς στον Σολωμό, στον Βυζηινό, στον Ελύτη, στον Σεφέρη, αλλά ακόμη και στον Σκαρίμπα, στον Σαχτούρη, στον Παπαδίτσα, και πολλούς άλλους. Αυτός ο φωτεινός "οπτικός" λόγος επιβεβαιωνόταν όλο και περισσότερο στην συνείδηση μου καθώς διάβαζα και πατερικά κείμενα, κείμενα του Κόντογλου, παραδοσιακά παραμύθια, αρχαίους μύθους, οτιδήποτε μπορούσε να με συνδέσει με μία Ελλάδα που νοσταλγούσα.
Υπάρχει μια νοσταλγία και στο κείμενό σας για την ιδανική Ελλάδα;
Μέσα από την ανάγκη μου να εξιδανικεύσω αυτή την Ελλάδα, όλα αυτά τα κείμενα "συντονίζονταν" σε μία ιδιαίτερη συχνότητα πνευματική, πολύ διαφορετική από αντίστοιχα ίσως γαλλικά ή δυτικά συγγράματα που επίσης αγαπούσα. Το να περιγράψω αυτόν τον "φωτεινό" λόγο μου είναι πολύ δύσκολο με τις λέξεις. Μοιάζει περιέργως αυτή η αίσθηση με την έλξη που νιώθουμε όλοι, αυθόρμητα, για την ελληνική φύση. Επιστρέφοντας στην ελλάδα εκτίμησα βαθιά τη δύναμη που έχει ο βράχος του Λυκαβηττού, η θάλασσα στο Φάληρο, το φέγγος του Υμηττού το ξημέρωμα, κάτι που μπορεί να μας φαίνεται αυτονόητο, γραφικό και κλισέ, αλλά που όταν ξαφνικά το στερείσαι για πολύ καιρό, το αντιλαμβάνεσαι και το εκτιμάς διαφορετικά, εντελώς σωματικά.
Αναφέρεστε στη φύση. Πόση σχέση έχει με τη λογοτεχνία;
Τι σχέση έχει η φύση με τη λογοτεχνία...Σίγουρα έχει κάποια σχέση. Αν και το φως για το οποίο μιλάω είναι εσωτερικό, περιέργως προβάλλεται ενίοτε και στο φυσικό τοπίο. Αυτή τη συνάντηση ανθρώπινου και φυσικού τοπίου, την είχα εντοπίσει κυρίως στους ορφικούς ύμνους , αλλά μ' εντυπωσίασε ο αβίαστος, σχεδόν αναμενόμενος τρόπος με τον οποίο την προσφέρει στον αναγνώστη ο Δ. Καμπούρογλου μέσα από τον "Αναδρομάρη της Αττικής". Μιλάει για τις επισκέψεις του στον αρχαίο ελαιώνα, το δάσος με τις ιερές ελιές της θεάς Αθηνάς, ότι πιο ιερό υπήρχε ποτέ στην Αθήνα ( σήμερα στη θέση του υπάρχουν βιομηχανίες κυρίως ). Περιηγείται ανάμεσα σε ερείπια, ναούς και μοναστήρια, μεταφέρει θρύλους, προφορικές παραδόσεις, αρχαίους μύθους, για τις νεράιδες και τους ασκητές στις σπηλιές της Πεντέλης, για τον κισσό και τη δάφνη που συνομιλούν στον Υμηττό, τόσες συγκινητικές ιστορίες σε όλη την περιοχή της αττικής.. Το διάβαζα και φανταζόμουν μία αόρατη Ελλάδα, μία άλλη πραγματικότητα, μία απίστευτη ομορφιά που σήμερα έχει σχεδόν χαθεί.
Πόσο συγκρούεται αυτή η Ελλάδα με τη σημερινή πραγματικότητα;
Ένιωθα πόσο σκληρή είναι η σύγκρουση με τη σημερινή μας πραγματικότητα, κυρίως γιατί αυτή η χαμένη ομορφιά δεν είναι φυσικά μόνο εξωτερική, η ομορφιά της φύσης, στις καρτ ποστάλ και τις ακρογιαλιές που επίσης αφανίζονται. Δυστυχώς η απώλεια της σηματοδοτεί την κατάρρευση και την γκριζάδα που απλώνεται μέσα μας, σταθερά, χωρίς επιστροφή φοβάμαι.. Σκέφτηκα και ανατρίχιασα ότι τα νέα παιδιά, η γενιά των O.M.G. και θρία Lol, δεν πρόκειται ίσως ποτέ να διαβάσουν Παπαδιαμάντη!.. Τα ομηρικά έπη με το ζόρι, το τοπίο μεταμορφώνεται ραγδαία..! Κανένα ίχνος εθνικισμού ή σωβινισμού δεν με διέπει, απλά δεν μπορώ να μη λυπάμαι βλέποντας το «δάσος του ακάρπου σκότους» να εξαπλώνεται καλπάζοντας.. Αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την αποκοπή μας από την πνευματική και λόγια ελληνική παράδοση. Έχει να κάνει με μία γενικότερη άρνηση κάθε πνευματικής ενασχόλησης ως κάτι περιττό, άτοπο, άχρηστο.
Ποιές άλλες είναι οι πηγές έμπνευσης αυτού του κειμένου;
Εκτός από τον Αναδρομάρη της Αττικής του Δ. Καμπουγλου, δύο αλληγορίες έχουν υπάρξει πηγές έμπνευσης για τη δόμηση της ιστορίας. Πρώτη είναι η αλληγορία που περιγράφει ο Παπαδιαμάντης στο διήγημα του «Τα δαιμόνια στο ρέμα», όπου ο ίδιος μικρός, χάνεται σ' ένα άγριο ρέμα το οποίο παρομοιάζει στη συνέχεια με τη ζωή του. «La diritta via era smarita» Δεύτερη είναι η αλληγορία του παιχνιδιού γύρω από την ενθύμηση, τη δύναμη της μνήμης, που ζωντανεύει μέσα μας την επαφή με κάθε τι σωτήριο και ελπιδοφόρο, η μνήμη που μας μεταμορφώνει φέρνοντας μας κοντά σε κάθε τι πνευματικά αναγκαίο. Αυτό το παιχνίδι περιγράφει τόσο ποιητικά στο παραμύθι του "Un nom juste au bout de la langue" ( Ένα όνομα στην άκρη της γλώσσας) ένας ακόμη αγαπημένος μου συγγραφέας, ο Pascal Quignard.
Θα μου κάνετε ένα πορτραίτο της ηρωίδας σας;
Παράλληλα με την κατάρρευση της Ελλάδας, η κεντρική ηρωίδα του έργου, μία συγγραφέας γύρω στα σαράντα που έχει πρόσφατα χωρίσει και μένει σ' ένα ξενοδοχείο στην Ομόνοια, βιώνει την προσωπική της κατάρρευση, κάνοντας έναν απολογισμό της ζωής της. Πιστεύει πως έχει γίνει βρυκόλακας. Δεν μπορεί πια να κλάψει. Τίποτα δεν τη συγκινεί. Για ν' αντισταθεί στο χάος και στη μετριότητα που της επιβάλλει η ζωή γύρω της, επιλέγει να γίνει εκκεντρική, προκλητική κι επιθετική. Σύντομα όμως συνειδητοποιεί πως δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από το να είσαι προκλητικός και συγχρόνως παγερά αδιάφορος στον ίδιο σου τον εαυτό... Η σύγχρονη ελλάδα εισβάλλει στην ψυχή της με όλους τους πιθανούς και βασανιστικούς τρόπους. Οι ουρές στο ταμείο ανεργίας, το εμπόριο ναρκωτικών και το sex traffic στην Ομόνοια, οι ταξιτζίδες που διακινούν τα ναρκωτικά μέσα σε κουτιά από τσιγάρα, 50 ευρώ πληρώνεις για να σε κολλήσουν Α.I.D.S και να πάρεις επίδομα, η κατάντια της ελληνικής εκπαίδευσης, τα παιδάκια που συννενοούνται στη διάλεκτο O.M.G. και τρία Lol!. Διαβάζοντας τον Αναδρομάρη έρχεται αντιμέτωπη, παράλληλα με την προσωπική της ιστορία και με την πρόσφατη ιστορία της ελλάδας. Το κακό χωρίς όρια. Έτσι θα χαρακτήριζε την περίπτωση μας η φιλόσοφος Χάνα Άρεντ, που με επιμονή επεξεργαζόταν την έννοια του κακού, μέσα από τα διαφορετικά φιλοσοφικά της έργα. Ακόμα και το 1920 υπήρχε « ο Νεοέλλην να πουλεί την πανάρχαιαν εληά..». Ίσως έτσι και η ίδια να πούλησε τη ψυχή της ... «Και να που τώρα δεν μπορεί να κλάψει πια.
Τα δάκρυα ελιάς τι είναι;
Τα δάκρυα ελιάς άλλοτε χρησίμευαν ως γιατρικό για πολλές αρρώστιες. Το έλαιον, το έλεος , η θεραπεία της ψυχής έρχεται μετά τη συντριβή του εγωκεντρικού, του παλιού εαυτού. Αυτό την οδηγεί στο να κάνει αυτή την «υπόκλιση» που ανέφερε και ο Καμπούρογλου «να σταθεί σιωπηλή και ευλαβής ..» έστω για λίγο, όσο κρατάει μία υπόκλιση στο τέλος της παράστασης.
σχόλια