Η Συμεώνη (Μηχ. Περιβάλλοντος - Φυσικός) εργάζεται ως μηχανικός περιβάλλοντος στην Σουηδία. Μας αφηγείται την εμπειρία της σχετικά με το ονομαστό περιβαλλοντικο μοντέλο της χώρας, έπειτα από δύο χρόνια εργασίας σε δημοτική υπηρεσία.
Λέει η ίδια:
Απασχολούμαι ως μηχανικός περιβάλλοντος σε μια εταιρία ΕΠΕ η οποία κατά ένα ποσοστό ανήκει στον δήμο (Αktiebolag), σε επαρχιακή πόλη της Σουηδίας. Θέλησα να καταγράψω την εμπειρία που έχω αποκομίσει δουλεύοντας τα τελευταία 2 χρόνια στον τομέα των απορριμμάτων/λυμμάτων η οποία πιστεύω μπορεί να δώσει κάποιες απαντήσεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα του περιβόητου σκανδιναβικού περιβαλλοντικού μοντέλου. Δεν θα επισυνάψω καμιά φωτογραφία απο την απερίγραπτου κάλλους Στοκχόλμη γιατί από μόνη της μια φωτογραφία δεν εξηγεί όλη εκείνη τη διαδρομή που έχει ήδη ακολουθηθεί για να καταλήξει να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση.
Το ζουμί βρίσκεται στις μικρού ή μεγάλου μεγέθους επαρχιακές πόλεις. Όχι μόνο η Στοκχόλμη, αλλά και το Γκετεμποργκ (Göteborg), Φαλουν (Falun), Μάλμε (Malmö) ή Χελσινμποργκ (Helsinborg) αποτέλεσαν σχεδόν 20 χρόνια πριν τους πρώτους δέκτες διαφόρων καινούργιων τεχνολογιών/προσπαθειών όσον αφορά την οικιστική τους ανάπτυξη ή όποια ήταν και είναι άρρηκτα δεμένη με την προστασία του περιβάλλοντος. Οι φορείς εκείνοι που κατευθύνουν στη Σουηδία την αειφόρο διαχείριση των απορριμμάτων και την προστασία των φυσικών πόρων (κυρίως υδάτινα συστήματα) λειτουργούν με βάση τον κλασσικό ορισμό της αειφόρου ανάπτυξης; «ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες».
Ο τομέας των αποβλήτων είναι πια πηγή «εσόδων» αφού είναι άρρηκτα δεμενος με την εξεύρεση και αξιοποίηση οικονομικών πόρων υπέρ των πολιτών!
Τα αποτελέσματα του μοντέλου αυτού δεν επιτεύχθηκαν εν μια νυκτί και δεν ήταν Σουηδική έμπνευση. Έχουν έρθει ως αποτέλεσμα… υπακοής στους νόμους που έχουν θεσπιστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η βουλή έπειτα ορίζει τους δημόσιους εκείνους οργανισμούς κ τα ερευνητικά ινστιτούτα τα οποία καθορίζουν την εφαρμογή και μεταφορά τους στην σουηδική νομοθεσία (Αvfallsverige ή Naturvårdsverket) οι όποιοι με τη σειρά τους υποχρεώνουν δήμους, κοινότητες και περιφέρειες σε αναθεώρηση ή θέσπιση νομοθετημάτων και οδηγιών για την επίτευξη των διαφόρων στόχων που έχουν τεθεί εξαρχής. Η μη υπακοή και μη επίτευξη στόχων επιφέρει πρόστιμα υπό μορφή φορολογίας για κάθε δήμο (290 δήμοι) και κατ’ επέκταση για κάθε φορολογούμενο πολίτη (η φορολογία διαφέρει και ως προς τον τόπο πρώτης κατοικίας και όχι κατ’ανάγκη απο το εισόδημα).
Ο τριπλός στόχος «20/20/20» που έχει θεσπιστεί απο την Ευρ. Ένωση (20% μείωση των αερίων θερμοκηπίου, 20% αύξηση ενεργειακής αποδοτικότητας και επιπλέον αύξηση του ποσοστού ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο 20% μέχρι το 2020) έχει πάρει σάρκα και οστά σε τέτοιο βαθμό όπου είναι η μοναδική χώρα στην ευρωπαϊκή ένωση που το έχει ήδη επιτύχει και οδεύει για το 50%!
Χώρα αρκετά πλούσια σε υδάτινους πόρους έχει την τύχη να έχει πολύ καθαρό πόσιμο νερό. Οι υδάτινοί της πόροι χαρακτηρίζονται ως riksintresse δηλαδή ως διαφύλαξη εθνικού συμφεροντος! Το νερό του νιπτήρα είναι πόσιμο αλλά καθαρίζεται και φιλτράρεται συνεχώς. Οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων προερχόμενα είτε από νοικοκυριά (ενταγμένα στη βασική φορολογία) είτε από εταιρίες, εργοστάσια, χωματερές, κτήρια δημοσίου κτλ (ενισχυμένη φορολογία αρκετά υψηλή) είναι πάρα πολλές και άρτια εξοπλισμένες όσον αφορά και το προσωπικό αλλά και την τεχνολογία. Δεν ήταν όμως ανέκαθεν έτσι. Σε πολλές πόλεις έχουν διαπραχθεί... εγκλήματα όσον αφορά την προστασία των υδάτινων συστημάτων και χρειάστηκε ένα διάστημα 20 χρόνων για να διορθωθούν (οι εισαγγελικές παρεμβάσεις δεν ήταν καθόλου σπάνιες).
Τα τελευταία 10 χρόνια γίνεται σοβαρή προσπάθεια καλυτέρευσης τόσο της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας όσο και των συνθηκών εργασίας (αρκετά ευαίσθητος τομέας ο οποίος πια υπάγεται σε ειδική νομοθεσία για την αποφυγή των ατυχημάτων και την πρόληψη χρόνιων ασθενειών. Λογικό αν δουλεύεις με κόπρανα και μεθάνιο και σε κάτω απο ακραίες καιρικές συνθήκες).
Το σημαντικό είναι ότι η ευθύνη είναι επιμερισμένη και οι δήμοι ή νομαρχίες έχουν τη δύναμη επιβολής κυρώσεων σε οποιονδήποτε που τα απόβλητά του μολύνουν τους υδάτινους πόρους ή χειροτερεύουν την διαδικασία του βιολογικού καθαρισμού. Όλος αυτός ο έλεγχος υποστηρίζεται από την καταγραφή του εθνικού τους κτηματολόγιο και την μηχανογράφηση σε όλες τις συσχετιζομενες υπηρεσίες.
Ο τομέας των αποβλήτων είναι πια πηγή «εσόδων» αφού είναι άρρηκτα δεμενος με την εξεύρεση και αξιοποίηση οικονομικών πόρων υπέρ των πολιτών. Ως απόβλητα ορίζονται οτιδήποτε προέρχεται μέσω ανθρώπινης δραστηριότητας και έχει πάψει ή διακοπεί η χρήση του. Οι προαναφερόμενοι φορείς (Αvfallsverige και Νaturvårdsverket) παίζουν το παιχνίδι του «καρότο και μαστίγιο». Οι νομαρχίες (Länsstyrelsen) που ελέγχουν τι γίνεται περιφερειακά, είναι υπεύθυνες για την οποιαδήποτε αδειοδότηση και επιβολή προστίμων και είναι αρκετά καχύποπτες στην όποια προσπάθεια αδειοδότησης σε δήμους, και λοιπούς κρατικούς φορείς (η ανοχή τους είναι κυριολεκτικά στο μηδέν).
Η avfallstrappan ή «ιεράρχηση διαχείρισης των αποβλήτων» αντιπροσωπεύει το εθνικό τους πλάνο για την αειφόρο διαχείριση των αποβλήτων και αποτελεί χονδρικά μία λίστα προτεραιοτήτων η οποία δεν είναι Σουηδική έμπνευση! Όλα έρχονται ως αποτέλεσμα υπακοής της οδηγίας 2008/98/ΕΚ η οποία απαιτεί από κάθε κράτος-μέλος να θεσπίσει συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο για την διαχείριση αποβλήτων του. Στη Σουηδία όλοι οι δήμοι έχουν υποχρεωθεί σε κάποια αναθεώρηση ή θέσπιση νομοθεσίας για τη διαχείριση όλων των διαφόρων ειδών απορριμμάτων όπως αστικά (εδώ εμπεριέχονται τα οργανικά), ηλεκτρικές συσκευές, απορρίμματα κήπου, ογκώδη απορρίμματα (απο εργοτάξια), χημικά και υφάσματα. Την ευθύνη για περισυλλογή των αστικών απορριμμάτων την έχει ο δήμος (δωρεάν συλλογή και εναπόθεση σε ΧΥΤΑ ή κέντρα ανακύκλωσης για τα νοικοκυριά) ενώ εταιρίες (δημόσιες ή ιδιωτικές) και λοιπές δραστηριότητες έχουν ειδική χρέωση.
Ανακύκλωση και καύση σκουπιδιών για την παραγωγή βιοαερίου και βιολιπάσματος όπως επίσης και τη συμπαραγωγή θέρμανσης και ηλεκτρισμού, ανακύκλωση με διαλογή στην πηγή, επαναχρησιμοποίηση προϊόντων σε παζάρια και secondhand καταστήματα, όπως επίσης και η ευθύνη του παραγωγού για την ανακύκλωση εφημερίδων και συσκευασιών από μέταλλο, γυαλί, πλαστικών (Polluter Pays Principle/Extended Producer Responsibility) είναι… απλά παραδείγματα του τι αντιπροσωπεύει το μοντέλο αυτό (το γνωρίζατε ότι η Στοκχόλμη θεωρείται πρωτοπόρος παγκοσμίως στον αριθμό των second hand μαγαζιών και αγαπημένη συνήθεια των Σουηδών είναι τα loppis ή παζάρια ανταλλαγής και αγοράς μεταχειρισμενων προϊόντων;).
Ο στόχος είναι εμφανής: όχι στασιμότητα στην βάση της «σκάλας». Το πρώτο σκαλοπάτι ΗΤΑΝ η εύκολη λύση; χωματερή. Βασιζόμενοι στην ευρωπαϊκή οδηγία (99/31/EC) στην Σουηδία όλες οι ΧΥΤΑ αναστέλλουν και επίσημα τη λειτουργία τους μέχρι το τέλος του 2015. Το σφράγισμα τους κ η περαιτέρω αξιοποίησης τους (ως πάρκα κυρίως) είναι διαδικασία 15 τουλάχιστον ετών. Όλες οι ΧΥΤΑ έχουν προβεί τουλάχιστον σε απαγόρευση εναπόθεσης οργανικών απορριμμάτων ενώ ταυτοχρόνως έχουν δημιουργηθεί μοντέρνα κέντρα ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή όπως επίσης και κινητά κέντρα ανακύκλωσης για διευκόλυνση εκεινων των περιοχών που είναι απομακρυσμένες απο αστικά κέντρα (η Σουηδία είναι αρκετά αραιοκατοικημένη και οι συγκοινωνίες για τουλάχιστον 5 μήνες είναι δύσκολες λόγω… καιρού).
Οι θέσεις εργασίας που γεννιούνται στον τομέα μου είναι πάρα πολλές είτε για μόνιμο προσωπικό είτε για εποχιακό και κυρίως για επαρχιακές πόλεις (με προσόντα και όχι με φωτογραφικές θέσεις) και η συνεργασία των δήμων με πανεπιστήμια και λοιπά εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι διαδεδομένη και αδιάκοπη. Ως χώρα έχει καταφέρει την εξαγωγή τεχνογνωσίας όσον αφορά την αειφόρο ανάπτυξη και τη διαχείριση των απορριμμάτων (περιβαλλοντικές και ενεργειακές συμβουλευτικές εταιρίες πληρώνονται αδρά για την παροχή υπηρεσιών σε όλη την υφήλιο όπως επίσης συνεργάζονται με τον ΟΗΕ και άλλους οργανισμούς για την διαχείριση των απορριμμάτων σε προσφυγικούς καταυλισμούς). Αντιπροσωπίες από Κίνα και Μποτσουάνα είναι σύνηθες φαινόμενο για το γνωστό πια Χαμαρμπι (Hammarby Sjöstad) ή το όμορφο Ουμεο (Umeå) με σκοπό να αντλήσουν ιδέες για το διαχειριστικό τους μοντέλο.
Η μετάβαση στα ανώτερα σκαλοπάτια δεν είναι εύκολη υπόθεση και πιστέψτε με κανένας Σουηδός πολίτης δεν ξύπνησε ένα ωραίο πρωί σκεπτόμενος «θα φάω τη μπανάνα μου και δεν θα πετάξω τη φλούδα γιατί μπορεί να ανακυκλωθεί» (μέχρι το 2018 πρέπει το 50% των οργανικών απορριμμάτων από νοικοκυριά, εστιατόρια και super markets να συλλεχθεί και να επεξεργαστεί για την παραγωγή βιολιπασματος ενώ το 40% πρέπει να επεξεργαστεί για την παραγωγή βιοαερίου).
Τα τελευταία χρόνια ένας νέος ερευνητικός τομέας έχει προσελκύσει το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον: Η κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς στην πρόληψη δημιουργίας των απορριμμάτων και το πώς μπορούμε να επιτύχουμε τη προσδοκώμενη συμπεριφορά με τη θετική ανατροφοδότηση
Κατά τη γνώμη μου εδώ ακριβώς βρίσκεται το μυστικό της επιτυχίας: εκτός από την πολιτική βούληση γίνονται διάφορες ενέργειες για την πληροφόρηση του απλού πολίτη είτε αυτός είναι μαθητής, γονέας, εστιάτορας, διευθυντής, υπάλληλος, Άραβας ή Σουηδός. Δεν μπορώ να μιλήσω για τον τομέα της ενέργειας στον όποιο η τράπουλα είναι διαφορετικά μοιρασμένη αλλά όσον αφορά το περιβάλλον υπάρχει διάθεση απ’ όλους τους φορείς να συμπράξουν στην επίτευξη των εθνικών στόχων. Είναι αρκετά διαδεδομένη η συνεργασία μεταξύ δήμων του ίδιου νομού ή της ίδιας περιφέρειας είτε με τεχνογνωσία, συμβουλευτικές υπηρεσίες είτε κοινή προσπάθεια δημιουργίας εγκατάστασης για επεξεργασία οργανικών απορριμμάτων και παραγωγή βιοαιθανόλης ή κομποστοποίηση.
Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης (κυρίως Facebook) χρησιμοποιούνται εντατικά για την ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ του απλού πολίτη με τον υπεύθυνο φορέα ενώ για την ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ του, η κάθε εταιρία ή δημοτικός φορέας έχει την ιστοσελίδα του ή συγκεκριμένο προσωπικό. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που τα τελευταία χρόνια ένας νέος ερευνητικός τομέας έχει προσελκύσει το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον: Η κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς στην πρόληψη δημιουργίας των απορριμμάτων και το πώς μπορούμε να επιτύχουμε τη προσδοκώμενη συμπεριφορά με τη θετική ανατροφοδότηση. Στόχος δεν είναι μονο η ανακύκλωση ή η αύξηση της πράσινης ενέργειας αλλά και η μείωση των απορριμμάτων.
Οι δημοτικοί φορείς ή ΕΠΕ που ευθύνονται για νερό και απορρίμματα είναι ανεξάρτητες από το εκάστοτε χ,ψ εκλογικό αποτέλεσμα. Αυτό που μπορεί να επηρεαστεί είναι μόνο ο προϋπολογισμός. Η προσωπική μου άποψη είναι οτι δεν υπάρχει χαμένος χρόνος όσον αφορά την επιβολή φόρων, σχεδίων, αποφάσεων και γενικά... υπακοής. Μόλις πρόσφατα διάβασα κάποια άρθρα που μιλούσαν για τα πρόστιμα της Ιταλίας και της χώρας μας όσον αφορά τις χωματερές και την προσπάθεια προώθησης της κομποστοποίησης... Δηλαδή κουβεντιάζουμε ακόμη για τα πρόστιμα και δεν υπάρχει ακόμη κομποστοποίηση; Επίσης, έχω καταναλώσει αρκετή φαιά ουσία για να καταλάβω τα ακρωνύμια των διαφόρων επιτροπων που είναι υπεύθυνες για την διαχείριση των απορριμμάτων στους δήμους και περιφέρειες. Και το προβλημα μου δεν είναι η Ελληνική ως γλώσσα - αλλά ως νοοτροπία...
Είμαστε η χώρα των ατελείωτων επιτροπών χώρις αντίκρισμα...
Είναι γελοία η παντελής άγνοια από τη μεριά της τοπικής αυτοδιοίκησης για την σχέση της ορθολογικής διαχείρισης των απορριμμάτων με την εξασφάλιση πόρων για τους πολίτες. Αν προσθέσω και το «σε περίοδο κρίσης...» θα γίνω γραφική! Ο ιδιωτικός τομέας στην Ελλάδα όσον αφορά τις περιβαλλοντικές συμβουλευτικες υπηρεσίες δεν έχει να ζηλέψει σε τιποτα τον αντίστοιχο Σουηδικό παρά μόνο... το ευρύ πελατολόγιο. Το δημόσιο ή δημοτικοί φορείς αγοράζουν τις υπηρεσίες των συμβουλευτικών εταιριών είτε με ανοιχτούς διαγωνισμούς είτε με απλή ανάθεση (αφού πρώτα έχουν επιλέγει τουλάχιστον 4 ενδιαφέροντες για την προώθηση του υγιούς ανταγωνισμού). Όροι παντελώς, άγνωστοι στην εφαρμογή τους, στην Έλλαδα!
Ίσως διότι οι διάφορες ελληνικες δημοτικές υπηρεσίες είναι ηδη «χρεοκοπημενες» για να προβούν σε αναθεώρηση της νομοθεσίας και να ενεργήσουν με σκοπό το συμφέρον του πολίτη-ψηφοφόρου τους... Απολύτως φυσιολογικό αν σκεφτείτε ότι μια απλή γραμματέας σε κάποιο δήμο είχε (ή συνεχίζει να έχει;;) μισθό της τάξης των 2000 ευρώ και οτι ο κάθε δήμαρχος έχει το δικαίωμα της πρόσληψης 5 ατόμων της αρεσκείας του (συνεργάτες) με την τοποθέτησή τους όπου θέλει και με όποιο τίτλο θέλει!
Ανέκαθεν πίστευα οτι το οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης των σκανδιναβικών χώρων βαδίζει παράλληλα με την προώθηση περιβαλλοντικών λύσεων γιατί έχουν και την οικονομική πολυτέλεια αλλά και βρίσκονται γεωγραφικά σε μια περιοχή ... χωρίς εντάσεις. Όμως βλέποντας στη Σουηδία την χαμηλή μισθοδοσία του δημοσίου και αντιπαραβάλλοντας τα διάφορα οικονομικά σκάνδαλα που ανα καιρούς ξεσκεπάζονται με τα δικά μας, η άποψη μου είναι οτι στην Ελλάδα υπήρχε εξωφρενικά πολύ χρήμα (το οποιο εν μέρει εισαγόταν στη χώρα ως κονδύλια), το οποίο εξυπηρετούσε συγκεκριμένους σκοπούς/οικογένειες/συμφέροντα... Ποτέ δεν δόθηκε (και πιστεύω ουτε πια δίνεται) προτεραιότητα στην διασφάλιση των οικονομικών συμφερόντων μέσου πολίτη και κατ’ επέκτασιν εθνικού συμφέροντος! Η αειφόρος διαχείριση των απορριμμάτων είναι αρκετά δαπανηρή αλλά και αρκετά προσοδοφόρα και πιστεύω ότι είναι ευκαιρία για τις καινούργιες δημοτικές και περιφερειακές αρχές να αποδείξουν ότι ήρθαν με σκοπό την αλλαγή.
Δείτε σχετικά:
Avfallsförordning (2011:927)
Miljöbalk (1998:808)
Svenska miljömål – preciseringar av miljökvalitetsmålen och en första uppsättning etappmål (Ds 2012:23)
Från avfallshantering till resurshushållning: Sveriges avfallsplan 2012–2017
http://www.avfallsverige.se/avfallshantering/
http://www.naturvardsverket.se/Sa-mar-miljon/Mark/Avfall/
http://www.lansstyrelsen.se/dalarna/Sv/Pages/default.aspx (διάφορες Länsstyrelser)
http://ec.europa.eu/environment/waste/framework/ (κείμενο στα Σουηδικά)
http://ec.europa.eu/environment/waste/landfill_index.htm (κείμενο στα Σουηδικά)
σχόλια