"Ο Αρτώ,
αυτός είναι το σοβαρό περιστατικό.
αυτός απέσπασε τη Λογοτεχνία από την Αστυνομία,
το Θέατρο από την Ιατρική"
Heiner Muller
Βαν Γκογκ, ο Αυτόχειρας της Κοινωνίας
Πέρσι, στο Μουσείο Ορσέ, οργανώθηκε μια έκθεση με τίτλο: Van Gogh / Artaud. The Man Suicided by Society. Ο σχεδιασμός της έκθεσης βασίστηκε στο δοκίμιο του Antonin Artaud (1896-1948), Βαν Γκογκ, The Man Suicided by Society. Στα τέλη του 1946, ο Pierre Loeb ιδρυτής της Galerie Pierre στο Παρίσι, πρότεινε στον Artaud να γράψει για τον Βαν Γκογκ, πιστεύοντας ότι μετά από μια διαμονή εννέα ετών σε ψυχιατρικό νοσοκομείο είχε εξαιρετικά καλά προσόντα ως καλλιτέχνης ώστε να γράψει για ένα ζωγράφο που θεωρείται ότι ήταν τρελός. Ο Artaud ήταν στο στάδιο της προετοιμασίας έργων του για δημοσίευση και δεν ήταν ενθουσιώδης με αυτή την ανάθεση. 
Την ίδια εποχή, δημοσιεύονται τα αποσπάσματα του βιβλίου ενός ψυχιάτρου, για την τρέλα, που συμπίπτουν με την έναρξη της έκθεσης Βαν Γκογκ στο Musée de l'Orangerie στο Παρίσι στα τέλη Ιανουαρίου του 1947. Ο Αρτώ εξοργίστηκε από την κατά François-Joachim Beer κλινική απεικόνιση της τρέλας του ζωγράφου, κατηγορώντας την κοινωνία στο σύνολο της, ότι τον οδήγησε στην αυτοκτονία από αδιαφορία για την περίπτωσή του, ή για να τον εμποδίσει να προφέρει ανείπωτες αλήθειες. Ο Βαν Γκογκ έγραψε, αυτοκτόνησε επειδή δε μπορούσαν πια να τον ανεχθούν.
Ο Αρτώ βασίστηκε στον κατάλογο της έκθεσης και βυθίστηκε στην μελέτη του έργου του Βαν Γκογκ. Ζήτησε από την Paule Thévenin να του διαβάζει δυνατά τα γράμματα του Βίνσεντ στον αδερφό του Τεό. Προέκυψε ένα κείμενο από θράυσματα γραμμένα σε τετράδια που υπαγορεύθηκε από τις 8 Φεβρουαρίου έως και στις 3 Μαρτίου 1947 στην Thévenin. Με τα κείμενά του προσεγγίζει εντελώς διαφορετικά τα έργα του Βαν Γκογκ. Ο Αρτώ υποστηρίζει ότι οι επίσημες ακαδημαϊκές αναλύσεις που έχουν γίνει για την αυτοκτονία του Βαν Γκογκ προσπαθούν να τον βγάλουν επίτηδες καταθλιπτικό και τρελό - ότι δηλαδή προσπαθούν να πείσουν ότι αυτοκτόνησε επειδή ήταν μια ψυχοπαθολογική περίπτωση. Ο Αρτώ, ανατρέπει αυτές τις θεωρίες και εξηγεί πως ο Βαν Γκογκ αυτοκτόνησε επειδή η κοινωνία δεν μπορούσε να κάνει αποδεκτή την ιδιοφυΐα του, και τον οδήγησε έτσι στο περιθώριο και την αυτοχειρία. Μελέτησε πίνακα προς πίνακα όλους του πίνακες του Βαν Γκογκ για να καταλήξει σε αυτή τη θεωρία.
Ο Αρτώ εξηγεί πως ο Βαν Γκογκ αυτοκτόνησε επειδή η κοινωνία δεν μπορούσε να κάνει αποδεκτή την ιδιοφυΐα του, και τον οδήγησε έτσι στο περιθώριο και την αυτοχειρία.
Μια διάλεξη με 406 τετράδια
Παρίσι, 1947. O Αντονέν Αρτώ εμφανίζεται σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο. Δείχνει ήρεμος. Είναι ήρεμος. Ύστερα από εννέα χρόνια ψυχιατρικού εγκλεισμού και έχοντας υποστεί 51 ηλεκτροσόκ, μοιάζει να έχει επανέρθει στην «τάξη». Η διάλεξή του έχει τίτλο «Βαν Γκογκ, ο Αυτόχειρας της Κοινωνίας». Το περιβάλλον γύρω του είναι ασφυκτικό. Το κοινό σιωπηλό. Το φρόνημά του υψηλό. Έχει έρθει με αποδείξεις. Τις κουβαλάει στα 406 μουντζουρωμένα τετράδια που δεν αποχωρίζεται ποτέ. Όλη η καλή κοινωνία του Παρισιού έχει κατακλύσει τον χώρο για να τον ακούσει. Gide, Breton, Camus, Lacan.
Υπερασπίζεται με πάθος μια ιδέα: η αυτοκτονία του Βίνσεντ Βαν Γκογκ είχε τους εκτελεστές της. Αναζητώντας αρχικά μέσα στους πίνακες, τις σημειώσεις και την αλληλογραφία του μεγάλου ζωγράφου τα αίτια της αυτοχειρίας του, υποπτεύεται πως οι πραγματικοί αυτουργοί βρίσκονται ανάμεσα στο ακροατήριό του. Ο Αρτώ ταυτίζεται, ηλεκτρίζεται, μαγεύεται και πάσχει. Νιώθει τον παλμό του Βαν Γκογκ και προφητεύει. Θέλει να ξεσκεπάσει τους ενόχους. Θέλει να φωνάξει για τους αθώους. Θέλει να αρθρώσει την τελευταία συλλαβή ανάμεσα στη μεγάλη αδικία του κόσμου και σε αυτό που μεσολαβεί μέχρι κάποιος να φτάσει να κοιμάται αγκαλιά με ένα γεμάτο πιστόλι.
Τρεις αυτοπροσωπογραφίες του Βαν Γκογκ
"... θ' αφιερωθώ αποκλειστικά πια
στο θέατρο
έτσι όπως εγώ το αντιλαμβάνομαι
ένα θέατρο που σε κάθε παράσταση θα
δίνει ένα κέρδος
σωματικό
τόσο σ' αυτόν που παίζει ένα ρόλο
όσο και σ' αυτόν που βλέπει να παίζεται ένας ρόλος
εξάλλου στο θέατρο δεν παίζεις,
δρας.
Στην πραγματικότητα το θέατρο είναι η γέννηση της δημιουργίας
Αυτό θα γίνει."
Ένας εμπνευσμένος ανθρωπιστής, πατέρας του θεάτρου της σκληρότητας
Μέγας αιρετικός, ο Αρτώ διέγραψε μια εμπνευσμένη πορεία ξεπερνώντας τα συνηθισμένα όρια ακόμα και των πιο επαναστικών κινημάτων του καιρού του. Ποιητής και θεωρητικός μίας νέας μορφής θεάτρου, μυθιστοριογράφος, σεναριογράφος, ένας αγνός ανθρωπιστής που σημάδεψε την τέχνη του αιώνα του.
"Το θέατρο δεν εξαπατά (με) τη ζωή, δεν την μιμείται, δεν την απεικονίζει, έχει στόχο να την συνεχίσει", γράφει στο μανιφέστο του θεάτρου Alfred Jarry που ίδρυσε μαζί με τους Roger Vitrac και Robert Aron. Κατά την διάρκεια της παράστασης του έργου Ονειρόδραμα του Strindberg ανεβαίνει ως σκηνοθέτης στη σκηνή και προσβάλλει κατάμουτρα το αριστοκρατικό κοινό. Αργότερα θα σκηνοθετήσει με δαιμόνια εφευρετικότητα το περίφημο βιτρακικό Βίκτωρ ή τα παιδιά στην εξουσία (Victor ou les enfants au pouvoir). Αλλά ήδη κόχλαζε μέσα του μια ακόμα πιο νέα αντίληψη περί θεάτρου, ένα μεγάλο μέρος της οποίας θα καταγραφεί στη συλλογή Το θέατρο και το είδωλό του. Το Θέατρο της Σκληρότητας ήταν γεγονός, όπως και η κινηματογραφική του εμπειρία από το 1922 έως 1935 ως κομπάρσος ή σε δεύτερους ρόλους σε είκοσι περίπου ταινίες.
Μια ζωή βυθισμένη στον πόνο
Ο Αντονέν Αρτώ (Αντουάν Μαρί-Ζοζέφ Αρτώ) γεννήθηκε στη Μασσαλία το Σεπτέμβρη του 1896. Ανήκε για λίγο στον κύκλο των σουρεαλιστών. Έγραψε θεατρικά έργα, σενάρια, δοκίμια, κριτικές, ποιήματα, μανιφέστα και επιστολές - απίστευτα πολλές επιστολές- με ή χωρίς παραλήπτη. Παρόλο που δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει ο ίδιος το καλλιτεχνικό του όραμα, κατάφερε να επηρεάσει την εξέλιξη του θεάτρου. Η ζωή του μοιάζει με εκείνη του μάρτυρα, βασανισμένος από έναν πόνο σωματικό, στον οποίο έδινε μεταφυσική διάσταση, τυραννισμένος απ' την κατάθλιψη και τον νευρικό κλονισμό, εθισμένος στο όπιο και τα κατασταλτικά, ιδιοφυής και αγνοημένος απ' τους συγχρόνους του ως τρελός, τράβηξε τον προσωπικό του δρόμο - όσο πήγαινε- χωρίς πισωγυρίσματα, χωρίς μετάνοιες, χωρίς κυρίως να "Ομολογήσει ποτέ". Αυτή η ζωή που έζησε μοιάζει να 'ναι το τίμημα για τον πόλεμο που είχε κηρύξει στον θεό, έναν πόλεμο στον οποίο κανείς απ' τις δύο μεριές δεν έδειξε έλεος στον εχθρό, και δε νοιάζονταν για αιχμαλώτους. Ήταν αγώνας ζωής και θανάτου, όπου ένας απ' τους δύο έπρεπε να σκοτωθεί για να μπορέσει να ζήσει ο άλλος.
Antonin Artaud Les malades et les médecins
Σ' όλη του τη ζωή θ' αντιμετωπίζει προβλήματα με την υγεία του. Από έμβρυο ακόμη κινδύνεψε να πεθάνει ενώ στα τέσσερα χρόνια του πέρασε μια βαριά μηνιγγίτιδα. Έπασχε από νεαρός ακόμη, από νευραλγία ενώ στην εφηβεία εμφάνισε τις πρώτες του επιληπτικές κρίσεις. Στα 21 του διαγνώστηκε πως πάσχει απο μια μορφή κληρονομικής σύφιλης. Νοσηλεύτηκε σε σανατόρια για πέντε χρόνια όπου και παρουσίασε κατάθλιψη ενώ εθίστηκε στο όπιο. Η κατάθλιψη και η χρήση ναρκωτικών θα τον συντροφεύουν πια ως το τέλος.
Η ζωή του Αρτώ μοιάζει με εκείνη του μάρτυρα, βασανισμένος από έναν πόνο σωματικό, στον οποίο έδινε μεταφυσική διάσταση, τυραννισμένος απ' την κατάθλιψη και τον νευρικό κλονισμό, εθισμένος στο όπιο και τα κατασταλτικά, ιδιοφυής και αγνοημένος απ' τους συγχρόνους του ως τρελός.
Μεσήλικας πια, παθαίνει συχνά νευρικούς κλονισμούς και το 1938 χαρακτηρίζεται "παράφρων", συλλαμβάνεται και κλείνεται σε ψυχιατρικά άσυλα. Ο Dr. L., που συχνά αναφέρει ο Αρτώ και που δεν είναι άλλος απ' τον Jacques Lacan, το 1939 μιλώντας στον Roger Blin, διέγνωσε πως ο Αρτώ "Θεραπεύτηκε, θα ζήσει μέχρι τα 80 και δεν θα ξαναγράψει τίποτα πια, θεραπεύτηκε." Θα παραμείνει όμως έγκλειστος για τα επόμενα 9 χρόνια ενώ γράφει ασταμάτητα. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής κινδύνεψε να πεθάνει από ασιτία και με τη βοήθεια της μητέρας του και του Ντεσνός μεταφέρθηκε στο άσυλο Rodez. Εκεί τον υπέβαλλαν σε απανωτά ηλεκτροσόκ. Σε διάστημα λιγότερο από έναν χρόνο ο Αρτώ θα υποβληθεί σε περισσότερα από 51 ηλεκτροσόκ.
Στη διάρκεια μιας "θεραπείας", ο Αρτώ θα σπάσει το πλευρό του ενώ σε μια άλλη θα πέσει σε κώμα και θα ξυπνήσει στο νεκροτομείο.
...Με πίεζαν
ακόμα και στο σώμα μου
και μέχρι μέσα στο σώμα
και τότε ήταν
που τίναξα στον αέρα τα πάντα
γιατί το σώμα μου
δεν θα αφήσω να τ' αγγίξει
κανένας πια."
Αρχίζει να υποφέρει από αιμορραγία στα έντερα και θα χάσει όλα του τα δόντια. Το 1946 τελικά απελευθερώνεται αλλά είναι άρρωστος με καρκίνο στα έντερα και θα πεθάνει τελικά το 1948 από υπερβολική δόση ενός φαρμάκου.
"...Προσοχή στα λογικά σας, κύριοι,
προσοχή στα λογικά σας.
Δεν ξέρετε ως που θα μας σύρει
το μίσος για τη λογική..."
Ένα εμβληματικό κείμενο του Αντονέν Αρτώ
Σκατά στο πνεύμα
Μετά τον ρομαντισμό,
ο συμβολισμός,
ο ντανταϊσμός,
ο σουρεαλισμός,
ο λετρισμός
και ο μαρξισμός,
δηλαδή εκατό “σχολές” πολιτικής, φιλοσοφικής και λογοτεχνικής ανατροπής, υπάρχει μια λέξη, ένα πράγμα, που έμεινε όρθιο, μια αξία που έμεινε αναλλοίωτη, που διατήρησε σε πείσμα όλων την υπεροχή της, είναι η λέξη και το πράγμα πνεύμα,
η αξία που προσδίδεται στο πνεύμα,
η αξία του πράγματος πνεύμα,
λες και θ’ αρκούσε να προφέρουμε την μαγνητική αυτή λέξη,
λες και θ’ αρκούσε να την αφήσουμε να ξεπηδήσει στη γωνιά μιας σελίδας, για να έχουν ειπωθεί όλα.
Σαν να εννοείτο, πράγματι,
και σαν αρχή και σαν ουσία, ότι το πνεύμα είναι η έμφυτη έννοια, η αξία υπόδειγμα,
η λέξη κορυφή,
που από το σημείο αυτό και πέρα, ο παλιός αταβιστικός αυτοματισμός του ζώου που ονομάζεται άνθρωπος θα έπαυε να κλυδωνίζεται.
Γιατί το φορείο θα ήταν καλά στερεωμένο στη θέση του.
Παντού ήταν αναμφισβήτητο, μετά από, δεν ξέρω κι εγώ πόσα, χρόνια Καββαλισμού, ερμητισμού, μυσταγωγίας, πλατωνισμού και ψυχουργίας,
ότι το σώμα είναι τέκνο του πνεύματος, του οποίου φαίνεται να είναι η διόγκωση,
το σύμφυρμα ή ο μαγικός σωρός
και πως δεν μπορούμε να αντιληφθούμε σώμα που να μην είναι, στο τέλος της φυσικής πορείας, η κατάληξη μιας σκοτεινής σύζευξης του πνεύματος με την ίδια του τη δύναμη, το όριο μιας διαδρομής επιλεγμένης απ’ το ίδιο το πνεύμα κατά την πορεία του,
σαν να μην μπορούσε να υπάρχει σώμα, εάν δεν υπήρχε κάπου το πνεύμα,
σαν η κατάσταση που αποκαλείται σώμα, το πράγμα που ονομάζουμε σώμα, να ήταν ουσία και φύσει κατώτερο από την κατάσταση πνεύμα και να πήγαζε απ’ αυτήν.
Σαν το σώμα να ήταν η άμαξα και το πνεύμα, το άλογο, που οδηγείται από ένα άλλο πνεύμα που ονομάζεται αμαξάς.
Σαν το σώμα να είναι οι εργάτες του εργοστασίου και το πνεύμα, το αφεντικό, το οποίο έχει επινοήσει το αλυσσόδεμα των εργατών στη διαδικασία παραγωγής.
Σαν το σώμα να ήταν το κορμί όλων των στρατιωτών που σκοτώνονται υπό τις διαταγές αυτού του μεγάλου πνεύματος, του Στρατηγού, που τους στέλνει να σφαγιασθούν.
Σαν να ήταν αυτονόητο για τη ζωή ότι το σώμα είναι αυτή η βρωμερή ουσία μέσα στην οποία το πνεύμα κάνει το ποδόλουτρό του, όπως ένας καπουτσίνος ξεπλένει τις μπότες του μέσα στο λουτρό αίματος του πολέμου.
Και το σώμα δεν έχει παρά να το βουλώσει.
Θα ήθελα να δω το σώμα ενός πνεύματος να οργανώνει τα μελλοντικά του κοιμητήρια.
Αλλά πιο πριν, θα ήθελα να μιλήσω για τους εφιάλτες.
Αστεία ανακολουθία, δεν είναι;
Να περνάς έτσι ξαφνικά και κτηνώδικα από το πνεύμα στους εφιάλτες.
Οι εφιάλτες προέρχονται απ’ τους παλιανθρώπους, απ’ όλους τους αρνητές του σώματος,
απ’ όλους τους πλήρεις πνεύματος, που ασκούν μαγεία για να ζήσουν και που δεν έχουν βιώσει παρά μόνο πνεύμα, δηλαδή τη μαγεία.
Χωρίς τους υποστηρικτές της καθαρότητας του πνεύματος,
του καθαρού πνεύματος σαν αρχή των πραγμάτων και του Θεού ως καθαρού πνεύματος,
δεν θα υπήρχαν εφιάλτες.
Και όλοι βέβαια, από τότε που υπάρχει η γη, έχουν να παραπονεθούν για έναν εφιάλτη, να του προσάψουν, μόλις ξυπνήσουν, ότι τους βασάνισε τη νύχτα, χωρίς όμως να δώσουν μεγαλύτερη σημασία,
χωρίς να δώσουν προσοχή στην σοβαρότητα του γεγονότος.
Δεν γνωρίζουν ότι ο εφιάλτης είναι η είσοδος του παραλογισμού από το κενό,
η αναρχία μέσα στην κανονική λογική του μυαλού τους,
το δηλητήριο που ρίχνεται στην ευμάρεια, μια παρέμβαση από κάτω προς τα πάνω, ότι είναι η σταγόνα του μίσους κάποιου άλλου, που κυλάει στη βραδυνή αναπνοή τους, η ενστάλαξη μιας νύμφης του πνεύματος, ένα δάκρυ καθαρού πνεύματος που αθόρυβα εισήχθη στο σώμα τους, από κάθε τι που είναι αδυναμία, απουσία, κενό, μίσος, αρρώστια ή επιθυμία.
Ο εφιάλτης λοιπόν, για την πλειοψηφία των κοιμωμένων στη γη δεν είναι παρά μια ωραία ιστορία που διηγούνται μόλις πεταχτούν απ’ το κρεβάτι.
Κάτι σαν διήγημα του Έντγκαρ Πόε, του Ερμάν Μελβίλ, του Χόφμαν, του Λαμότ Φουκέ, του Ναθαναέλ Χώθορν, του Λιούις ή του Καμίσο,
των οποίων το όνειρό τους παρέχει το υλικό για την απεικόνιση τάχα της ζωής,
αλλά δεν υποψιάζονται,
δεν αντιλαμβάνονται,
πως κάποιοι άνθρωποι ψάχνουν μεθοδικά, μέσα στο όνειρο, τον τρόπο για να σταματήσουν τη ζωή, να αποκτήσουν αυτοί οι ίδιοι ζωή, εις βάρος της στρεβλωμένης αγωνίας του κοιμώμενου που αυτοί έχουν κυριεύσει.
Με ποιο τρόπο;
Επωφελούμενοι απ’ τον ύπνο του ανθρώπου,
από την χαλάρωση που προσφέρει ο ύπνος στον άνθρωπο, για να ξεριζώσουν από τη φυσιολογική ροή του μοριακού τρόπου ύπαρξης ενός ανθρώπου, μια μικρή φέτα ζωής, ένα μικρό αιμάτινο δίκτυο ατόμων που θα τους χρησιμεύσει για να θρέψουν τη δική τους ζωή.
Ένας εφιάλτης δεν είναι ποτέ τυχαίο συμβάν, αλλά συμφορά ολόδική μας, ξαμολημένη από μια πουτάνα, από το στόμα ενός βαμπίρ που μας βρίσκει πολύ πλούσιους σε ζωή και που δημιουργεί, με ορισμένες σταλαγματιές αλληλεπιδράσεων μέσα στις σκέψεις μας,
καταστροφικά κενά στις διαδρομές των αναπνοών του κοιμώμενου σώματός μας το οποίο νομίζει ότι έχει γλιτώσει από τις έγνοιες.
Είναι οι άνθρωποι λοιπόν που δημιουργούν αυτούς τους εφιάλτες, αλλά αυτοί οι άνθρωποι είναι πνεύματα που θέλησαν να παραμείνουν στο πνεύμα χωρίς να προχωρήσουν πιο μακριά στη ζωή.
Και τι είναι το πνεύμα;
Το πνεύμα πραγματικά.
Εννοώ πέρα από τη Φιλοσοφία.
Και γιατί το σώμα να προέρχεται από το πνεύμα και όχι το πνεύμα από το σώμα;
Γιατί το πνεύμα να περιέχει τις αξίες και το σώμα να θεωρείται απλώς η άθλια κατοικία τους, η υλική τους ενσάρκωση;
Λες και υπήρξε ποτέ κάποιο μυστήριο που ονομάζεται ενσάρκωση.
Ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα στο σώμα και το πνεύμα;
Αν σκεφτούμε καλά, καμία.
Γιατί το σώμα ξέρουμε τι είναι, αλλά το πνεύμα,
ποιος είπε πως ήταν η αρχή εκείνου απ’ όπου ξεπηδά ό,τι υπάρχει στη ζωή;
Είναι το πνεύμα που έχει τα δεδομένα.
Μέσα σ’ αυτό είναι που βλέπουμε τις ιδέες, τα μητρικά αυτά μαστάρια απ’ τα οποία τρέφεται ο,τιδήποτε έχει ενέργεια.
Αλλά, μας την σπας, Πλάτωνα. Και σεις, Σωκράτη, Επίκτητε, Επίκουρε, Καντ, ακόμα κι εσύ Καρτέσιε.
Γιατί μπορούμε εύκολα ν’ αντιστρέψουμε το πρόβλημα και να πούμε πως το πνεύμα δε θα είχε υπάρξει, ούτε οι αξίες και τα δεδομένα του, αν το σώμα, που τις διέδωσε, δε βρισκόταν εκεί, τη στιγμή που το πνεύμα, πάντα βρισκόμενο σε ακινησία, αρεσκόταν απλώς να τις κοιτάζει, περιμένοντας να τις σοδομίσει απ’ την πρώτη στιγμή.
Αφού χωρίς την αρχή του σοδομισμού, δεν θα απέμενε πλέον στο πνεύμα παρά να αδειάσει εξίσου τη γη και το μεγάλο κενό των πλανητών, το οποίο ο Πλάτωνας, αυτός ο θλιβερός ημιμαθής, νόμισε κάποια μέρα ότι ήταν επιπλωμένο με ιδέες, που κανείς ποτέ δεν συνάντησε.
Γιατί το πνεύμα είναι μια πομφόλυγα, μια απάτη.
Ένα είδος στοιχειωμένου καπνού που δε ζει παρά μόνο απ’ ό,τι απομυζά από το σώμα, για να κάνει με κόπο μια κίνηση και όχι μια σκέψη ή μια υπόθεση.
Γιατί τι είναι αυτές οι σκέψεις, οι υποθέσεις, οι αξίες και οι ιδιότητες;
Έννοιες χωρίς ζωή που υλοποιούνται μόνο όταν το σώμα τις αποβάλει, δημιουργώντας μια μεγάλη εφίδρωση για να τις αναγκάσει να το εγκαταλείψουν.
Γιατί το σώμα δεν έχει ποτέ ανάγκη να του προσδιορίσουμε τι έκανε.
Χωρίς τις καθημερινές λειτουργίες του σώματος, δεν θα γεννιόταν ποτέ καμιά σκέψη και δεν είναι από το σώμα που γεννιέται, αλλά ενάντιά του, με την ευκαιρία μιας κίνησης δικής του, της οποίας η σκέψη, δηλαδή η σκιά, θέλησε να ζήσει από μόνη της, υπό την επήρεια των λεγόμενων πνευμάτων.
Αυτών των εξόριστων αερικών που ήθελαν να αποκτήσουν υπόσταση χωρίς όμως να κοπιάσουν για να την κερδίσουν.
Όταν κάποιος δεν έχει σώμα και είναι ένα τίποτα, όταν δεν έχει ακόμα αναπνεύσει, απαιτείται φοβερή θέληση για να καταφέρει να κατασκευάσει ένα τέτοιο σώμα και να κατακτήσει μ’ αυτό τη δυνατότητα να αναπνέει καθολικά.
Και αυτό δεν είναι θέμα σκέψης, αλλά μιας τρομερής φρίκης την οποία πρέπει να υπερπηδήσει.
Σ’ αυτό το σημείο είναι που ψόφησε ο μεγάλος αγύρτης,
ο απατεώνας,
ο μέγας γαμημένος από την πλημμύρα των καθαρών ουσιών,
που ως αρχή και ουσία και χωρίς σώμα για να τους αντισταθεί, δεν είναι παρά η τρύπα του αιώνιου περάσματος κάθε σκέψης ή υπόθεσης για ύπαρξη,
ο Θεός,
πνεύμα καθαρό, σκιά και δυνητικότητα.
Πολύ δειλά για να επιχειρήσουν να αποκτήσουν σώμα, τα πνεύματα, πτητικά αέρια, πιο ελαφριά και από κάθε επεξεργασμένο σώμα,
περιφέρονται στο στερέωμα ή στο κενό και η απουσία ζωής, το κενό τους, η απέραντη νωθρότητά τους τα περιορίζει στο πνεύμα.
Βλέποντας το σώμα του ανθρώπου να υπερτερεί, κατέληξαν να φαντάζονται ότι το ξεπέρασαν.
Για να μη περιφρονηθούν και απωθηθούν από τον άνθρωπο,
προσπάθησαν να προσδώσουν σ’ αυτό το κενό που αποκαλούμε πνευματική κατάσταση, στον ευνουχισμό του σώματός τους, αρσενικού ή θηλυκού, στην αδυναμία τους να αναγνωρίσουν ο,τιδήποτε έχει ζωή
και ενέργεια, ένα είδος επικίνδυνης σεμνότητας που στηρίχτηκε στην πιο βρωμερή μαγεία.
Το πνεύμα δεν υπήρξε ποτέ τίποτα άλλο από το παράσιτο του ανθρώπου, το σαράκι που άξιζε στο σώμα του, από τη στιγμή που δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα ζωύφιο που δε θέλει να αναγνωρίσει την αξία της ζωής του.
Αλλά πώς ξεπετάχτηκε μια μέρα μέσα από τα αποκρουστικά αυτά βδελύγματα ο Θεός;
Αυτό η Ιστορία δεν το απεκάλυψε ποτέ.
* * *
Και λέω, ΣΚΑΤΑ ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑ.
Γνωρίζω καλά, από ποιες οργιώδεις περιπτύξεις των νυφών κατέληξε το πνεύμα να υπερισχύσει του σώματος, το οποίο ήταν προγενέστερο.
Γνωρίζω καλά ότι αυτό που αποκαλούμε πνεύμα δεν είναι παρά ένας πολτός χωρίς ύπαρξη, που απαξίωσε να σαρκωθεί και, για να αποκτήσει σώμα και να εξασφαλίσει την τροφή του, στηρίχθηκε πάνω σ’ αυτό που θα έχαναν τα εν ζωή σώματα, στηρίχθηκε πάνω στα σώματα που θα αφαίμασσε.
Το σώμα που εργάζεται δεν έχει χρόνο να σκεφθεί και να παράξει, καθώς λένε, ιδέες.
Οι ιδέες είναι απλώς το κενό του σώματος.
Αλληλεπιδράσεις απουσίας και έλλειψης ανάμεσα σε δυο κινήσεις καταυγάζουσας πραγματικότητας, που το σώμα με την παρουσία του δεν έπαψε να επιβάλλει.
Δεν είναι μόνο ότι η ύλη ενεργοποιήθηκε πριν τη σκέψη,
είναι κυρίως ότι δεν ενεργοποιήθηκε,
δεν κατευθύνθηκε ποτέ προς το μέρος όπου η ψυχική αντίληψη σκιρτά, στο μέρος όπου εκδηλώθηκε η ζωή, διαλεκτική ή συλλογιστική, στο μέρος όπου η κουλτούρα κατόρθωσε να ξεκινήσει.
Είναι ότι το σώμα υπήρχε ανέκαθεν, το σώμα, και ότι ο τρόπος ζωής και ύπαρξής του δεν είχε ποτέ να κάνει με το πνεύμα ή τη σκέψη, ούτε καν μ’ αυτό που αποκαλούμε ψυχή.
Το σώμα είναι ένα γεγονός που δεν έχει ανάγκη από ιδέες ή ευαισθησίες, αλλά που, απ’ τα βάθη της άραχλης σπηλιάς του, εποπτεύει τη στιγμή που ακόμα και η καρδιά δεν έχει το χρόνο να αισθανθεί ότι υπάρχει.
Πράγμα που σημαίνει ότι, όταν βλέπω τον Κλωντέλ [Πωλ Κλωντέλ (1868 - 1955): Γάλλος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, επηρεασμένος από τον χριστιανισμό.] να ζητά τη βοήθεια των πνευμάτων των αρχών του αιώνα, μπορώ ακόμα να επιτρέψω στον εαυτό μου να γελάσει, αλλά όταν βλέπω στον Καρλ Μαρξ ή στον Λένιν την λέξη πνεύμα, σαν την ίδια και απαράλλαχτη παλιά αξία, όταν βλέπω την επίκληση της αιώνιας αυτής οντότητας σαν σημείο αναφοράς των πραγμάτων λέω στον εαυτό μου ότι υπάρχει λέρα και παρτούζα και πως ο Θεός έγλειψε τον κώλο του Λένιν
και πως πάντα έτσι γινόταν
και πως δεν αξίζει να συνεχίσω,
δεν πειράζει,
είναι μόνο
ένας γαμημένος λογαριασμός
που πρέπει να τακτοποιηθεί.
Μετάφραση: αλέξανδρος ζήτα
Δημοσιεύθηκε από τις εκδόσεις discordia
Ένα γράμμα στη Génica Athanasiou
Η Genica ήταν, χωρίς αμφιβολία, η μεγάλη αγάπη του Artaud. Με ρουμάνικη καταγωγή, ηθοποιός, παίζει στο θέατρο και τον κινηματογράφο. Η σχέση τους ήταν σχέση πάθους και πόνου. Οι εραστές χωρίζουν από μια σχέση που περιγράφεται ως μαρτυρική αλλά μένουν σε εμάς οι φλογερές επιστολές τους.
Κι αν ποτέ η ζωή μας χώριζε, οι ψυχές μας θα
μπορούσαν να επουλωθούν με τον καιρό, αλλά
θα έμεναν κατώτερες.
τη θαμπή απόχρωση του δέρματός σου και τα λαμπερά
σου μάτια, σαν ένα νερό μέσα από φρέσκα φύλλα.
Η ζωή μου όλη είναι κόλαση, εάν δε μου γράφεις. Θέλεις
να έχεις ελεύθερη τη ζωή σου, θα την έχεις, μα δεν θα
σου φέρει ευτυχία το να την αρχίσεις με τη ρημαγμένη
ζωή ενός ανθρώπου στο κατώφλι σου. κι αυτός να είμαι εγώ.
Έξω από σένα δεν θα υπάρχει πια ολοκλήρωση για μένα
σε τίποτα μέσα σ’αυτή τη ζωή που αποτραβιέται αλλω-
στε από μένα κάθε μέρα, κεραυνοβόλα, μες στους
πόνους μιας παράλογης γέννας. Αποτρόπαιος τοκετός
φαντασμάτων.
Το χρόνο που περνούν οι άλλοι για να ζήσουν, εγώ
τον περνώ για ν΄ απογοητεύομαι.
Και σε λατρεύω. Έχω χαραγμένο το βλέμμα σου μες
στο μυαλό μου, πιο βαθύ κι από μαχαιριά.
Πρέπει να μου βρεις ηρωίνη με κάθε τρόπο και πρέπει
να σκοτωθείς να μου την φέρεις εδώ.-Να που
βρίσκονται τα πράγματα-
Μετ. Ελένη Μαχαίρα
Μια Δήλωση του Αρτώ
«Υπήρξα υπερρεαλιστής, αυτό είναι γεγονός, αλλά πιστεύω πως όντως όφειλα να είμαι, και ήμουνα όντως όχι όμως κι όταν εκτόξευα ή συνυπέγραψα μανιφέστα εκτός κι αν επρόκειτο να προσβάλουμε
τον πάπα
τον δαλάι-λάμα
τον βούδα
τον γιατρό
τον διανοούμενο
τον παπά
τον μπάτσο
τον ποιητή
τον συγγραφέα
τον άνθρωπο
τον παιδαγωγό
τον επαναστάτη
τον αναρχικό
την μοναχή
τον ερημίτη
τον πρύτανη
τον γιόγκι
τον πνευματιστή».
Η σκηνοθέτης Ιόλη Ανδρεάδη μας μιλά για την παράσταση
Πώς να κατανοήσουμε τον Αρτώ όταν ακόμα και ο ίδιος αναζητά τον εαυτό του, όταν το ίδιο του το έργο είναι μια συνεχής δυναμική απώθησης, αυτοαναίρεσης και κριτικής πάνω σε ό,τι ο ίδιος έγραψε και σκέφτηκε; Και πώς να ερμηνευτεί η εξέγερσή του όταν δεν είναι τόσο παρούσα στο περιεχόμενο του έργου του όσο στο ύφος του; Πόσον μάλλον όταν το εξεγερσιακό ξέσπασμα που αποπνέει αυτή η γραφή δεν προσποιείται ότι είναι αποτελεσματικό μέσα στο χρόνο αλλά αντιθέτως ζητά να εκτονωθεί άμεσα την ίδια στιγμή που εκφράζεται, γιατί βρίσκει το νόημά του στο παρόν, στην εφήμερη στιγμή που βιώνουμε ωμή. Η λογική του Αρτώ δεν ψάχνει να μεταδώσει ιδέες αλλά ενδόμυχες δυνάμεις.Η σκηνοθέτης του έργου Ιόλη Ανδρεάδη, μας λέει:
"Το Αρτώ / Βαν Γκογκ avec un pistolet είναι ένας θεατρικός μονόλογος ενός ανθρώπου γύρω από τη ζωή ενός άλλου. Όχι τη δική του. Τουλάχιστον όχι άμεσα. Ο Αρτώ, φορώντας ως μάσκα τον Βαν Γκογκ, μιλάει για τη δική του πληγή, το δικό του εγκλεισμό, τη δική του εσφαλμένη διάγνωση από τον ψυχίατρό του, τη δική του γυναίκα, τη δική του αθωότητα. Μιλάει και δε μιλάει γι' αυτά. Γιατί ποτέ δε θα τολμούσε να μιλήσει για όλα αυτά σε πρώτο πρόσωπο. Ένα μείγμα μεγάλης συστολής και μεγάλης τόλμης.
Ένας ανθρώπινος Αρτώ, που ταυτίζεται με το Βαν Γκογκ, κατηγορεί την κοινωνία για το θάνατό του και τον αθωώνει. Ελαφραίνει το όνομα του νεκρού ζωγράφου από το βάρος της ενοχής, υποστηρίζοντας πως οι αυτοκαταστροφικές του τάσεις δεν ήταν τίποτε μπροστά στις καταστροφικές τάσεις της κοινωνίας. Το έργο ανεβαίνει σήμερα γιατί δραματοποιεί έναν μονόλογο ανοιχτό στον άλλο και στο αέναο. Με αυτή την έννοια βρίσκεται σε διάλογο. Και είναι επίκαιρο στην Ελλάδα του σήμερα όπου η ψυχική νόσος, ο εθισμός, η αυτοχειρία, η φτώχεια, η σκληρότητα συμβαίνουν εν μέσω κρίσης οικονομικής, πολιτικής, πολιτισμικής.
Η παράσταση βγήκε μέσα από ένα συνεχή επί σκηνής διάλογο με τον ηθοποιό Ιωάννη Παπαζήση. Η ερμηνεία του προέκυψε σταδιακά, μέσα από κάθε πρόβα και οι σκηνοθετικές και ερμηνευτικές επιλογές μας επικεντρώνονται στην αποφυγή της εξωτερικής μίμησης ενός υπαρκτού προσώπου, την προσπάθεια κατανόησης του τρόπου σκέψης του και του σώματός του, και τη σταδιακή ταύτιση του χαρακτήρα του Αρτώ με το πρόσωπο του Βαν Γκογκ. Στο διάλογο προστέθηκαν και πρόσθεσαν οι: Ερατώ Α. Κρεμμύδα, Δήμητρα Λιάκουρα, Χριστίνα Θανάσουλα, Πάνος Μιχαήλ, Άρης Ασπρούλης και άλλοι πολύτιμοι συνεργάτες".
Info:
Αρτώ / Βαν Γκογκ
avec un pistolet
Θέατρο Σημείο
Πρεμιέρα 31 Ιανουαρίου 2015
Κείμενο - Σκηνοθεσία: Ιόλη Ανδρεάδη
Σκηνογραφία - Κοστούμι: Δήμητρα Λιάκουρα
Μουσική - Ηχοτοπίο: Ερατώ Α. Κρεμμύδα
Ερμηνεύει ο Ιωάννης Παπαζήσης
Η παράσταση βασίζεται στο δοκίμιο του Αντονέν Αρτώ «Βαν Γκογκ: ο αυτόχειρας της κοινωνίας»,
που δημοσιεύτηκε το 1947, ένα χρόνο πριν τον θάνατο του συγγραφέα.
σχόλια