Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2000 ο Τίμων Κυριαζής –φίλος και γείτονας από τον προηγούμενο αιώνα!– απολάμβανε τις καλύτερες στιγμές του ως αρχιτέκτονας. Μελετητής που είχε στραφεί και στον κατασκευαστικό κλάδο, συντηρούσε γραφείο με διψήφιο αριθμό συνεργατών, ξεκινούσε το ένα έργο μετά το άλλο –πολυκατοικίες, εξοχικά, επαγγελματικούς χώρους– κι ούτε που φανταζόταν πως μια μέρα ό,τι είχε «χτίσει» θα γκρεμιζόταν σαν πύργος από τραπουλόχαρτα. Η μέρα αυτή ήρθε πριν βουλιάξουμε τόσοι και τόσοι εξίσου απότομα. Ήρθε το 2008, με το τέλος της οικοδομής στην Ελλάδα, χρονιά που ο ίδιος άρχισε να νιώθει δακτυλοδεικτούμενος. «Η κρίση δεν είχε γενικευτεί ακόμη κι εγώ, φορτωμένος ενοχές, προσπαθούσα να καταλάβω τι έκανα λάθος. Το 'χα πάρει προσωπικά, δυσκολευόμουν να συμφιλιωθώ με την αποτυχία..». Με εικοσιπεντάχρονη εμπειρία στον ιδιωτικό τομέα, ο Τίμων έπιασε ν' αναζητά θέση στελέχους ή υπαλλήλου σε κατασκευαστικές εταιρείες του εξωτερικού, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ώσπου, τελικά, σειρά συμπτώσεων τον οδήγησε σε μία από τις πλουσιότερες χώρες του πλανήτη, όπου, κάθε άλλο παρά συμπτωματικά, ζει ο φτωχότερος λαός του κόσμου. Σε μια πρώην βελγική αποικία στην καρδιά της αφρικανικής ηπείρου, με τεράστια κοιτάσματα χρυσού, διαμαντιών, πετρελαίου αλλά και κολτάν –βασικού συστατικού των κινητών–, όπου βασιλεύουν η μιζέρια, η διαφθορά και ο θάνατος. Να τι θέλησε να μοιραστεί ο ίδιος από την περιπέτεια που έζησε στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό μεταξύ 2011 και 2014.
Η Κινσάσα των δέκα εκατομμυρίων κατοίκων, έπειτα από πενήντα χρόνια ανεξαρτησίας, δίνει την εντύπωση μιας εντελώς αποδομημένης μητρόπολης. Με μια λέξη, μπάχαλο!
Τι γνώριζες για το Κονγκό, πριν πατήσεις το πόδι σου στην Κινσάσα;
Η πρώτη μου δασκάλα Γαλλικών ήταν Ελληνίδα από το Ζαΐρ – έτσι ονομαζόταν το Κονγκό παλιότερα. Κάποια στιγμή γύρισε πίσω, αλλά κρατήσαμε επαφή μέσω αλληλογραφίας. Χάρη σ' εκείνη είχα πληροφορηθεί πόσο ιδιόμορφα και δύσκολα ήταν εκεί τα πράγματα και τι συνέπειες είχαν για την ελληνική κοινότητα οι πρώτες εθνικοποιήσεις στις αρχές του '70. Τα χρόνια της ακμής της η ελληνική κοινότητα ήταν διασπαρμένη σ' όλη τη χώρα κι απαριθμούσε γύρω στα 7.000 μέλη που ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο. Σήμερα οι Έλληνες είναι ζήτημα αν ξεπερνούν τους χίλιους και στην πρωτεύουσα δεν πρέπει να έχουν απομείνει πάνω από σαράντα οικογένειες. Το σοκ από τα δύο σύντομα αναγνωριστικά ταξίδια που έκανα το 2010 ήταν κοσμογονικό! Ό,τι υποδομές είχαν στήσει οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες ως τη δεκαετία του '60 έχουν πια διαλυθεί. Η Κινσάσα των δέκα εκατομμυρίων κατοίκων, έπειτα από πενήντα χρόνια ανεξαρτησίας, δίνει την εντύπωση μιας εντελώς αποδομημένης μητρόπολης. Με μια λέξη, μπάχαλο!
Είχες συνείδηση φεύγοντας ότι επιχειρείς κάτι παράτολμο, αν όχι τυχοδιωκτικό;
Όχι και τόσο. Πληγωμένος οικονομικά όπως ήμουν, έβλεπα το Κονγκό ως ένα καινούργιο περιβάλλον όπου κάλλιστα θα μπορούσα να δραστηριοποιηθώ, σχεδιάζοντας και χτίζοντας. Το κενό ήταν πολύ ευδιάκριτο. Στα αστικά κέντρα, και μελετητικά γραφεία υπάρχουν και οικοδομική δραστηριότητα, αλλά αναπαράγεται ένας φαφλατάδικος σχεδιασμός χωρίς φαντασία, χωρίς έμπνευση. Στόχος μου, λοιπόν, ήταν να δημιουργήσω, σε ιδιωτικό επίπεδο πάντα, τις συνθήκες ενός καλού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και σε μια επόμενη φάση να προχωρήσω, οργανώνοντας μια μαζική παραγωγή κατοικιών αλλά και ειδικών κτιρίων, όπως σχολεία, κέντρα υγείας ή ξενοδοχεία. Αυτά που ζητούσε η αγορά ήταν μέσα στις δυνατότητές μου. Κι όπως έλεγα μέσα μου, καλύτερα πρώτος στο χωριό, παρά τελευταίος στην πόλη...
Είδες κι άλλους ξένους να δραστηριοποιούνται στον κατασκευαστικό τομέα;
Το 99%, αν όχι το 100% του δυναμικού των μελετητικών γραφείων είναι Κονγκολέζοι. Οι ξένοι δεν νοιάζονται για την ανοικοδόμηση της χώρας, μόνο για τον ορυκτό πλούτο της ενδιαφέρονται. Λειτουργούν, δε, με τη λογική τού τραβάω όσες πρώτες ύλες μπορώ και φεύγω. Ακόμα και οι υποδομές για τη μεταποίηση των κοιτασμάτων τούς είναι αδιάφορες.
Τι πολιτική κατάσταση επικρατούσε όταν κατέβηκες για να εγκατασταθείς;
Βρέθηκα σε προεκλογική περίοδο με έντονη αμφισβήτηση του υποψηφίου Ζοζέφ Καμπιλά, ο οποίος είχε ήδη δεκάχρονη θητεία ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Και πάλι, όμως, αυτός επικράτησε. Χρειάστηκαν πάνω από έξι μήνες για να σχηματιστεί κυβέρνηση. Στη Βουλή συμμετέχουν σχεδόν πενήντα κόμματα και η επίτευξη συμμαχιών δεν έχει την παραμικρή σχέση με ό,τι συμβαίνει στον δυτικό κόσμο. Δεν είναι κατ' ανάγκη πολιτικές οι συμμαχίες, πιο πολύ μια συνδιαλλαγή γίνεται για τη νομή και τη διαχείριση της εξουσίας. Σ' αυτούς τους κύκλους που αντιπροσωπεύουν το 2% του πληθυσμού κυκλοφορεί το 90% του χρήματος. Οι κρατικοί λειτουργοί, στην ουσία, καταληστεύουν τα πάσης φύσεως ταμεία, δημόσια και ιδιωτικά. Για κάθε έργο, από τον υπάλληλο που συντάσσει την αίτηση ως τα ανώτατα κλιμάκια, πρέπει να 'χεις πολλά λεφτά, για να τα μοιράσεις. Χωρίς λάδωμα δεν κινείται τίποτα!
Σε τι συνθήκες έπρεπε να ζήσεις;
Κάποιες περιόδους έμενα σε καταλύματα που μου παραχωρούνταν στο πλαίσιο της δουλειάς, κάποιες άλλες νοίκιαζα σπίτι ο ίδιος. Στο Κονγκό δεν υπάρχει σταθερή τηλεφωνία, μόνο κινητή, και η σύνδεση με το Ίντερνετ γίνεται με απίστευτα αργές ταχύτητες και τεράστια αναξιοπιστία. Κυκλοφορούν διάφορα νομίσματα παράλληλα με το επίσημο κι εκείνο που χρησιμοποιείται περισσότερο είναι το δολάριο. Ένα δολάριο αντιστοιχεί σε 900 κονγκολέζικα φράγκα και το μεροκάματο ενός εργάτη κυμαίνεται ανάμεσα στα τρία και στα έξι δολάρια. Ένας Ευρωπαίος, όμως, για να ζήσει με στοιχειωδώς καλούς όρους, χρειάζεται τουλάχιστον 2.500 δολάρια τον μήνα. Δεν υπάρχει συνεχής ροή ηλεκτρικού, οπότε πρέπει να διαθέτεις γεννήτρια και πετρέλαιο, ενώ και οι μετακινήσεις στοιχίζουν. Αυτές γίνονται είτε με μικρά ιδιωτικά ταξί είτε με μετασκευασμένα βανάκια των 25 θέσεων, με ξύλινους πάγκους για θέσεις. Μόλις το τελευταίο διάστημα μπήκαν σε λειτουργία στην Κινσάσα χίλια σύγχρονα λεωφορεία, αμελητέος αριθμός σε σχέση με τον πληθυσμό της. Το σιδηροδρομικό δίκτυο του Κονγκό ήταν εφάμιλλο του γαλλικού ως το 1960, αλλά σήμερα μετά βίας καλύπτει δέκα χιλιόμετρα. Η χρήση αεροπλάνου είναι επίσης πανάκριβη. Η πιο διαδεδομένη συγκοινωνία είναι η πλωτή, στον ποταμό Κονγκό, με πιρόγες και μαούνες.
Οι Έλληνες του Κονγκό πώς σε αντιμετώπισαν; Σε βοήθησαν να προσανατολιστείς;
Το είπαμε, η ελληνική κοινότητα βρίσκεται σε παρακμή. Κατά βάση, αποτελείται από ηλικιωμένους –οι νέοι φεύγουν– και, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όχι ιδιαίτερα καλλιεργημένους ανθρώπους. Είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν, πάντοτε όμως υπό το πρίσμα της δικής τους πολύχρονης παρουσίας εκεί, και τις περισσότερες φορές άλλα σου λένε κι άλλα καταλαβαίνεις. Δεν είναι εύκολο ν' αποκωδικοποιήσεις τις πληροφορίες τους. Ο καθένας, σε προσωπικό επίπεδο, προσπαθεί να σε κοντρολάρει... Υπάρχουν, βέβαια, οι ιεραποστολές του Πατριαρχείου Αλεξανδρειας που, πέρα από εκκλησίες, έχουν δημιουργήσει πάρα πολλά έργα κοινωνικού χαρακτήρα κι αποτελούν μια όαση ελπίδας σε μια χώρα καθολικών με δεκάδες προτεσταντικές σέχτες. Κι ακόμα, υπάρχει μια τρίτη κατηγορία Ελλήνων που πουλάνε «όνειρο» σε όσους αναζητούν επαγγελματικές διεξόδους και οι οποίοι στην πραγματικότητα δεν έχουν καμιά σχέση με την παραγωγική διαδικασία – αεριτζήδες είναι. Οι περισσότεροι δικοί μας με συμβούλευαν να μην μπλέξω με τους ντόπιους. Τα πρώτα σημάδια, όμως, από την επαφή μου με τους Κονγκολέζους ήταν πολύ ελπιδοφόρα.
Επιβεβαιώθηκαν αυτές οι ελπίδες ή διαψεύστηκαν;
Μετά τον πρώτο χρόνο προσαρμογής κατάφερα να υπογράψω συμβόλαιο ως ανεξάρτητος αξιολογητής μελετών και κατασκευών του Δημοσίου –conseiller international είναι ο επίσημος όρος–, ενώ παράλληλα συμμετείχα και σε ένα πρότζεκτ αγροτουριστικής εκμετάλλευσης 450 χιλιόμετρα μακριά, στην επαρχία Μπαντουντού, όπου, μεταξύ άλλων, ανέπτυξα κι ένα κομμάτι παραγωγής χειροποίητων τούβλων. Εμείς εδώ συνηθίσαμε στα business plans και στις μεγάλες επενδύσεις, ενώ εκεί κάτω διαπιστώνεις πως με το τίποτα σχεδόν μπορούν να γίνουν πολλά! Το συμβόλαιο του αξιολογητή ισχύει ακόμα, αλλά κάποια στιγμή, μέσα στο 2013, έπαψε να ενεργοποιείται. Δεν απολύθηκα δηλαδή, αλλά στην πράξη με πέταξαν έξω. Κι αυτό, επειδή σε μία από τις εκθέσεις μου φαινόταν καθαρά πόσο προβληματική ήταν μια μελέτη που υπέγραφε συγγενής υψηλού κυβερνητικού στελέχους. Όσο για το σχέδιο στο Μπαντουντού, ξεκίνησε φιλόδοξα, αλλά δέκα μήνες μετά η χρηματοδότησή του διακόπηκε.
Έζησα ένα είδος ασκητικής ζωής που σου επιτρέπει να αναλογιστείς πώς έχεις πορευτεί ως τώρα και είχα την ευκαιρία να αντιληφθώ πώς ζουν τα 3/4 του παγκόσμιου πληθυσμού, πράγμα που στην Ευρώπη ούτε καν το σκεφτόμαστε.
Υποθέτω ότι οι συνθήκες στην επαρχία ήταν εντελώς πρωτόγονες...
Δεν υπήρχε τρεχούμενο νερό, έπρεπε να το κουβαλάμε με μπιτόνια, κι όπως δεν υπήρχε ούτε δίκτυο ηλεκτρικού, οι μηχανές μας ήταν χειροκίνητες. Όποτε έφευγα από την Κινσάσα για το εργοτάξιο, κοιμόμουν σε σκηνή. Έβλεπα οικογένειες οκτώ, δέκα ατόμων να ζουν σε χορτοκαλύβες των δύο δωματίων και εξάχρονα παιδιά που, για να πάνε σχολείο, έπρεπε να περπατήσουν τουλάχιστον τέσσερα χιλιόμετρα. Εκείνα που ήταν κάτω από δύο χρονών, μόλις τα πλησίαζα, έβαζαν τα κλάματα – τρόμαζαν, δεν είχαν ξαναδεί λευκό στη ζωή τους! Τα μεγαλύτερα, όμως, έρχονταν κοντά μου και, παρόλο που δεν μιλούσαν γαλλικά –μόνο τη διάλεκτό τους–, δεν είχαμε πρόβλημα να επικοινωνήσουμε. Πού να 'βλεπες τα παιχνίδια τους, εκεί να δεις φαντασία! Βάζαν άχυρα σε μια νάιλον σακούλα κι είχαν την μπάλα τους. Οι άνθρωποι στο χωριό μού φάνηκαν πιο ήσυχοι και φιλόξενοι. Στην πόλη υπάρχουν συμμορίες, παιδιά του δρόμου και γίνονται συχνά κλοπές και ληστείες, ενώ στην επαρχία τα περισσότερα εγκλήματα γίνονται για λόγους τιμής. Δεν είναι τυχαίο που τρώνε όλοι μαζί, στο ίδιο τραπέζι, από κοινά πιάτα, με τα χέρια. Είναι ο δικός τους τρόπος για να προστατεύονται από απόπειρες δηλητηρίασης! Οι αρρώστιες θερίζουν: χολέρα, τυφοειδής πυρετός, ελονοσία, λίγος Έμπολα και πάρα πολλές δερματικές ασθένειες... Υπάρχει μεγάλο ποσοστό παιδικής θνησιμότητας. Οι άνθρωποι γεννοβολούν αβέρτα, αλλά έτσι κι αρρωστήσουν τα παιδιά, δεν είναι εύκολο να τα σώσουν.
Εσύ αντιμετώπισες προβλήματα υγείας;
Ναι, έπαθα δυο φορές βαριά ελονοσία κι αυτό ήταν κυρίως που με ώθησε να γυρίσω πίσω. Τη δεύτερη φορά, μάλιστα, έπεσα σε κώμα και χρειάστηκε να περάσω πολλές μέρες στο νοσοκομείο. Δίχως τη βοήθεια του Μητροπολίτη Κεντρώας Αφρικής Νικηφόρου, ίσως να μη ζούσα σήμερα. Η γνωριμία μας έγινε τυχαία στα τέλη του 2013 – είχε βάλει στα σκαριά την ανέγερση μιας εκκλησίας με δωρητές από την Ελλάδα κι εγώ προθυμοποιήθηκα να συμβάλω. Η πνευματική και ηθική στήριξη που μου πρόσφερε στα δύσκολα ο σεβασμιότατος Νικηφόρος είναι ανεκτίμητη. Δικός του άνθρωπος ήρθε να με μαζέψει από το δάσος όπου πήρα την ελονοσία, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από την πρωτεύουσα. Σε όλο το ταξίδι, θυμάμαι, ημιλιπόθυμος στο αυτοκίνητο, είχα και την αγωνία μη χαθούν ό,τι χρήματα δεν είχα ξοδέψει ακόμη από αυτά που μου είχε εμπιστευτεί. Ήταν κονγκολέζικα φράγκα που αντιστοιχούσαν σε 4.500 δολάρια και τα μετέφερα σε κούτα που ζύγιζε 27 κιλά! Όσο διάστημα χαροπάλευα στην εντατική, ο σ. Νικηφόρος φρόντισε ώστε η Ελληνική Κοινότητα να καλύψει τα νοσήλιά μου. Κι ώσπου να φύγω από τη χώρα, τον Νοέμβριο του '14, με φιλοξενούσε στην Κινσάσα, μέσα στο Επισκοπείο.
Στη διάρκεια της παραμονής σου στο Κονγκό σημειώθηκαν αρκετές ένοπλες συγκρούσεις με δεκάδες θύματα. Ένιωσες ποτέ ν' απειλείσαι από αυτές;
Ποτέ. Οι μόνες απειλές που δέχτηκα ήταν έμμεσες και ήταν απειλές δηλητηρίασης από ντόπιους που ένιωθαν ότι εξαιτίας μου θα έχαναν προνόμια οικονομικής διαχείρισης. Για το ίδιο το κράτος οι απώλειες από εμφύλιες συγκρούσεις είναι ήσσονος σημασίας σε σχέση μ' εκείνες που προκαλούν οι αρρώστιες. Οι δυτικές χώρες, όμως, έχουν πολλά να καρπωθούν όσο οι Κονγκολέζοι βρίσκονται σε μόνιμη αναταραχή.
Τελικά, άξιζε τον κόπο αυτή η ιστορία;
Η αλήθεια είναι πως ελάχιστες φορές κατάφερα να στείλω λεφτά στην Ελλάδα. Ό,τι κέρδιζα τις καλές μέρες, το χρειαζόμουν για να επιβιώσω τις περιόδους της αναδουλειάς. Έζησα όμως ένα είδος ασκητικής ζωής που σου επιτρέπει να αναλογιστείς πώς έχεις πορευτεί ως τώρα και είχα την ευκαιρία να αντιληφθώ πώς ζουν τα 3/4 του παγκόσμιου πληθυσμού, πράγμα που στην Ευρώπη ούτε καν το σκεφτόμαστε. Η μοναξιά μου, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, ήταν απέραντη. Έμαθα όμως να είμαι πιο υπομονετικός με τους άλλους, πιο ανοιχτός με τις ιδιαιτερότητές τους, πιο συγκαταβατικός, πιο ανθρώπινος. Οι στόχοι για ευμάρεια και προσωπική ανάδειξη που το σύστημά μας μάς εξώθησε να κυνηγάμε ίσως, τελικά, να μην έχουν καμιά σημασία για τον ελάχιστο χρόνο που μας αναλογεί σ' αυτό τον πλανήτη. Θέλω να πω, κάπως συμφιλιώθηκα με την απώλεια των υλικών αγαθών.
Και τώρα, τι λες, θα ξαναξενιτευτείς;
Όσο οι οικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα δεν είναι ευνοϊκές, δεν θα το απέκλεια. Μετά την εμπειρία του Κονγκό νιώθω πιο δυνατός. Στόχος μου, όμως, τώρα δεν είναι τίποτε παραπάνω από μια αξιοπρεπή καθημερινότητα.
σχόλια