Η φωτορεπόρτερ Ανδρονίκη Χριστοδούλου από τη Θεσσαλονίκη ζει κι εργάζεται τα τελευταία 11 χρόνια στο Τόκιο. Πήγε πρώτη φορά το 2002 για ένα ταξίδι ρουτίνας και με το που πάτησε το πόδι της κατάλαβε ότι δεν ήθελε να φύγει από εκεί, ότι η Ιαπωνία ήταν η νέα, κατ’ επιλογήν, πατρίδα της. Εργάστηκε για τους Ολυμπιακούς της Αθήνας και αμέσως μετακόμισε στο Τόκιο, όπου φωτογραφίζει για μερικά από τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά και αμερικανικά έντυπα ως ανταποκρίτρια στην Άπω Ανατολή. Τώρα τελευταία άρχισε να της λείπει όλο και περισσότερο η Ελλάδα. Τη συνάντησα σε ένα από τα ταξίδια της και της ζήτησα να μου αποκωδικοποιήσει μια χώρα που οι περισσότεροι γνωρίζουμε μόνο από τον κινηματογράφο – και από τη φωτογραφία φυσικά.
— Καθώς στη δουλειά σου κυριαρχεί η ανθρώπινη παρουσία, φαντάζομαι ότι οι άνθρωποι ήταν που σε κράτησαν στην Ιαπωνία…
Ναι, σε μεγάλο βαθμό. Πηγαίνοντας εκεί, όταν ήρθα σε επαφή με τους ανθρώπους και χάρη σ’ εκείνους, αποφάσισα ότι θέλω να μείνω. Είναι βέβαια και το περιβάλλον, είναι το χρώμα, η όλη αίσθηση και όλα όσα ήθελα να φωτογραφίσω. Γνώριζα ήδη Ιάπωνες από το Λονδίνο, όπου έκανα μεταπτυχιακά, και με το που πήγα έμεινα σε φίλους φίλων, που με έβαλαν στην κουλτούρα τους αμέσως. Ύστερα από έναν μήνα στο Τόκιο, το αγάπησα, είπα αυτός είναι ο τόπος μου, εδώ θέλω να έρθω, να φωτογραφίσω, να ζήσω. Και για να ζήσεις σε ένα μέρος, πρέπει να σου αρέσουν οι άνθρωποι, αλλιώς πας έναν μήνα και φεύγεις.
— Δεν ένιωθες υπερβολικά μακριά από την Ελλάδα και την Ευρώπη;
Όταν έμεινα έναν χρόνο στο Λονδίνο, μου έλειψε πολύ η Ελλάδα. Στην Ιαπωνία, άργησε πολύ να μου λείψει.
Ο κόσμος είναι πολύ ήρεμος και ευγενικός, στην καθημερινότητά σου δεν αισθάνεσαι βία ή, τουλάχιστον, πολύ λιγότερο απ' ότι στην Ελλάδα. Εδώ υπάρχει μια αίσθηση ότι πρέπει να έχεις τις άμυνές σου έτοιμες, ενώ στην Ιαπωνία δεν αισθάνεσαι κάτι τέτοιο. Εγώ αισθάνομαι να ηρεμώ εκεί.
— Βρήκες μια τρομερά ενδιαφέρουσα νέα χώρα βέβαια, με μια εντελώς άλλη κουλτούρα…
Είχα μεγάλο ενθουσιασμό, έλεγα ότι ήθελα να ζήσω εκεί για πάντα. Στην αρχή ερχόμουν μόλις για έναν μήνα στην Ελλάδα. Τώρα σκέφτομαι διαφορετικά. Ούτε τώρα σκέφτομαι ότι θα φύγω, απλώς θέλω να είμαι πιο πολύ εδώ. Μου λείπει η θάλασσα και το ελληνικό καλοκαίρι.
— Πώς είναι το καλοκαίρι στο Τόκιο;
Ζέστη, με πολλή υγρασία. Ξεκινάει με περίοδο βροχών αλλά και πολλή συννεφιά, με ωραίο φως. Οι ξένοι παραπονιούνται για τη ζέστη, αλλά δεν ήταν πρόβλημα για μένα. Η θάλασσα δίπλα στο Τόκιο είναι χάλια –απορώ πώς πηγαίνουν–, αλλά αυτό έχουν. Εκτός αν πας στην Οκινάουα, κοντά στην Ταϊβάν, ή σε άλλες μακρινές παραλίες που δεν έχω ακόμα ανακαλύψει.
— Εκεί πηγαίνει η ανώτερη τάξη;
Όχι απαραίτητα, η ανώτερη τάξη πάει και σε άλλες χώρες. Ο κόσμος ταξιδεύει πολύ πια. Πολλοί Ιάπωνες πηγαίνουν στη Χαβάη. Λένε ότι έχει πάρα πολλά μαγαζιά όπου οι υπάλληλοι μιλούν γιαπωνέζικα.
— Πόσο αμερικανοποιημένη είναι η Ιαπωνία;
Η επιρροή της Αμερικής ξεκινάει από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ίσως και από πιο πριν. Ήταν υπό αμερικανική κατοχή και ακόμα έχει αμερικανικές βάσεις. Πολλοί Ιάπωνες λένε: «Δεν είμαστε πραγματικά ελεύθεροι, βρισκόμαστε υπό την επιρροή της Αμερικής». Υπάρχει μια σχέση αγάπης και μίσους: από τη μία θέλουν να φύγουν οι βάσεις, αλλά υπάρχουν και οι νέοι, οι οποίοι ενδιαφέρονται για την αμερικανική κουλτούρα. Υπάρχουν ροκαμπιλάδες που στήνονται σε ένα πάρκο κάθε Κυριακή με κασετόφωνα…
— Δεν υπάρχουν ανάλογα κλαμπ;
Έτσι το έχουν καθιερώσει στο πάρκο Γιογιόγκι στην περιοχή Χαρατζούκου. Μαζευόταν εκεί κόσμος ήδη από τα ’80s, υπήρχε ανέκαθεν έντονη street culture στην περιοχή. Τώρα δεν είναι στον δρόμο, αλλά περισσότερο στο πάρκο, όπου ο κόσμος κάνει διάφορα, π.χ. παίζουν μουσικές τα σαββατοκύριακα κυρίως.
— Το clubbing θυμίζει καθόλου αυτό της Ευρώπης;
Έχει κι εκεί διάφορα. Όλοι οι διάσημοι DJs περνάνε από Τόκιο, έρχονται μουσικοί για συναυλίες, υπάρχουν και κάτι τεράστια κλαμπ. Για παράδειγμα, σε αυτό που πήγαινα εγώ έπαιζαν techno, house – τώρα πια βγαίνω λιγότερο. Παίζει ο DJ, τον κοιτάζουν και χορεύουν. Είναι λίγο σαν να χορεύουν μόνοι τους.
— Όλα αυτά έρχονται σε αντίθεση με την παράδοσή τους;
Είναι ένα μπέρδεμα. Η παράδοση είναι κάτι που συνεχίζει να υπάρχει. Έχουν τον όρο «εθνικός θησαυρός» που τον χρησιμοποιούν για ανθρώπους των παραδοσιακών τεχνών. Ένας μάστερ που κάνει σπαθιά, ένας από μια οικογένεια που κάνει Καμπούκι. Η γνώση μεταφέρεται από τους γονείς στα παιδιά, που είναι υποχρεωτικό να ακολουθήσουν. Έκανα θέμα για το γιαμπουσάμε, την ιππήλατη τοξοβολία, και πέρασα αρκετό καιρό μαζί τους, αργότερα πήρα και μαθήματα τοξοβολίας. Είναι μια παλιά οικογένεια σαμουράι, οι Ogasawara, που διδάσκει το σύστημαεδώ και 800 χρόνια, το οποίο περιλαμβάνει γιαμπουσάμε, την κλασική τοξοβολία, και ιαπωνικούς τρόπους συμπεριφοράς. Ο γιος Ogasawara, που ήταν υπεύθυνος για τη διδασκαλία, μου έλεγε ότι είχε υποχρέωση να ακολουθήσει την πορεία αυτή, την παράδοση της οικογένειάς του. Εκπαιδευόταν από 5 χρονών γι’ αυτό.
— Είναι μεγάλο ατόπημα να ξεφύγει ένα παιδί από την παράδοση της οικογένειας;
Νομίζω ναι, επειδή ακριβώς εκπαιδεύονται από παιδιά.
— Είναι αισθητή η παρουσία της βίας στην ιαπωνική κουλτούρα;
Ο κόσμος είναι πολύ ήρεμος και ευγενικός, στην καθημερινότητά σου δεν αισθάνεσαι βία ή, τουλάχιστον, πολύ λιγότερο απ’ ότι στην Ελλάδα. Εδώ υπάρχει μια αίσθηση ότι πρέπει να έχεις τις άμυνές σου έτοιμες, ενώ στην Ιαπωνία δεν αισθάνεσαι κάτι τέτοιο. Εγώ αισθάνομαι να ηρεμώ εκεί.
— Τα μάνγκα δεν είναι κουλτούρα της βίας;
Όχι απαραίτητα. Υπάρχουν μάνγκα εκπαιδευτικά, ιστορικά, σε διάφορα επίπεδα. Τώρα έχουν βγει και applications και βλέπεις όλους να τα διαβάζουν στα κινητά τους.
— Υπάρχει έντονο το αίσθημα της ευθιξίας στην πολιτική ζωή πάντως, που έχει οδηγήσει και σε χαρακίρι στο παρελθόν.
Η αίσθηση της ευθύνης, ναι, είναι σημαντική. Αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους και πολλές φορές ορισμένοι δεν κάνουν κάποια πράγματα για να μη βρεθούν σε αυτήν τη θέση.
— Πόσο ρεαλιστικό είναι αυτό που ξέρουμε για την κοινωνία τους από τον γιαπωνέζικο κινηματογράφο;
Ποιον κινηματογράφο όμως; Η Ιαπωνία έχει από τον Κουροσάβα, τα κλασικά και παραδοσιακά που ξέρουμε στην Ελλάδα, μέχρι τον Τακέσι Κιτάνο…
— … Που κάνει ταινίες με θέματα που σχετίζονται με τη μαφία.
Όχι μόνο, ωστόσο η προσέγγισή του είναι πιο underground.
— Η δραστηριότητα της μαφίας είναι αισθητή;
Είναι μια παράλληλη πραγματικότητα. Σε ορισμένες περιοχές βλέπεις τα αυτοκίνητα με τα φιμέ τζάμια και τους μπράβους, που δεν μπλέκονται όμως εύκολα με τον απλό κόσμο. Με τον όρο μαφία εννοούμε τη γιάκουζα, που έχει διάφορες ομάδες που είναι σε συνεννόηση με την αστυνομία και κρατάνε κάποιες ισορροπίες.
— Δεν υπάρχους κώδικες τιμής που να μη διαφθείρουν την αστυνομία και το κράτος;
Η γιάκουζα έχει κώδικα τιμής, και πολύ έντονα μάλιστα. Απλώς στην Ιαπωνία δεν υπάρχει εγκληματικότητα, όπως σε άλλες χώρες, γιατί ο υπόκοσμος ελέγχεται από τη γιάκουζα. Όλα γίνονται μεταξύ τους, δεν επηρεάζεται εύκολα ο απλός πολίτης, αυτό λένε. Και υπάρχει μια σχετική συνεννόηση με την αστυνομία, όπως είπα. Δηλαδή ελέγχουν περιοχές και κομμάτι της αγοράς, όπως οι μικροπωλητές κ.λπ.
— Υπάρχει διαφθορά στον πολιτικό κόσμο;
Έχουν ακουστεί κάποια πράγματα. Για παράδειγμα, ένας υπουργός κατηγορήθηκε ότι δήλωσε υπερβολικά έξοδα και ότι έλαβε χρήματα που θεωρήθηκαν δωροδοκία. Αυτοκτόνησε, αφήνοντας γράμματα στα οποία αναλάμβανε την ευθύνη και ζητούσε συγγνώμη...
Οι Ιάπωνες εκφράζονται μέσα από τη σιωπή! Η επικοινωνία δεν βασίζεται μόνο στα λόγια αλλά στο τι υπάρχει ανάμεσα στα λόγια, στην ατμόσφαιρα. Τα λόγια μπορεί να λέγονται γιατί πρέπει να ειπωθούν εκείνη τη στιγμή, ως ένδειξη ευγένειας, και μετά οι άνθρωποι προσπαθούν να καταλάβουν τι υπάρχει πίσω από αυτά.
— Είναι συχνό φαινόμενο οι αυτοκτονίες για λόγους τιμής…
Η Ιαπωνία έχει το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκτονιών μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών. Συχνά αυτοκτονούν και ηλικιωμένοι γονείς για να μη γίνονται βάρος στα παιδιά τους.
— Είναι θρησκευόμενοι οι Ιάπωνες;
Η θρησκεία υπάρχει, χωρίς να επιβάλλεται, είναι κάτι σαν παράδοση. Και μπορεί οι ίδιοι οι άνθρωποι να συνδυάζουν δράσεις που έχουν να κάνουν με διάφορες θρησκείες. Μπορεί ως παιδιά να συμμετάσχουν σε τελετές ενηλικίωσης της θρησκείας Σίντο και μετά να παντρευτούν με χριστιανικό τρόπο, οι κηδείες γίνονται με τον τρόπο του βουδισμού. Ένας άνθρωπος μπορεί να υιοθετείχαρακτηριστικά πολλών θρησκειών.
— Σε τι είδους περιοχή ζεις;
Κοντά στο Σιντζούκου, που είναι από τους μεγαλύτερους σταθμούς του Τόκιο. Είναι κέντρο και συνδυάζει πολλά πράγματα.
— Αυτό το τεράστιο χάος στο Τόκιο δεν σε φοβίζει;
Όχι, γιατί υπάρχει τάξη στο χάος. Όταν υπάρχει τάξη και είναι οργανωμένο το χάος, δεν σε ενοχλεί. Ξέρεις ότι για να πας από το Α στο Β πρέπει να κάνεις συγκεκριμένα βήματα. Έχεις application για πληροφορίες στο κινητό σου και τα τρένα είναι συνεπέστατα.
— Στην Ευρώπη μας ελκύει αισθητικά το ιαπωνικό μίνιμαλ, η ισορροπία χρωμάτων, ένας αδήλωτος ρυθμός κάτω απ’ όλα. Έτσι είναι ή γνωρίζουμε την πιο εξιδανικευμένη εικόνα;
Όπως το είπες. Η πραγματικότητα είναι ένα χάος χρωμάτων και συνδυασμών, το μίνιμαλ είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι.
— Τα σπίτια δεν είναι μίνιμαλ;
Τα παλιά σπίτια, ναι. Το Τόκιο έχει ψηλά κτίρια στους κεντρικούς δρόμους και από πίσω μονοκατοικίες με παλιά και καινούργια σπίτια, σαν μικρές γειτονιές, πολλά χωριά μαζί. Τα σπίτια μπορεί να έχουν ένα δωμάτιο με πάτωμα τατάμι και χάρτινα χωρίσματα –μόνο στα παλιά σπίτια, που δεν τα προτιμάνε, είναι όλα τα δωμάτια με τατάμι.
— Υπάρχει κακογουστιά, μοντέρνο κιτς;
Υπάρχει μια παράξενη τάξη και κάπως συνδυάζονται όλα. Παλιότερα, στην Κίνα −γιατί αλλάζουν γρήγορα κι αυτοί−, έβλεπα πολύ περισσότερο κιτς.
— Τι εκτιμάς στην αισθητική της Ιαπωνίας;
Τις σχέσεις της αρμονίας. Αυτή την αίσθηση είχα στην αρχή, όταν έφτασα.
— Οι σχέσεις μεταξύ φίλων;
Για να αποκτήσεις καλή σχέση, χρειάζεται να περάσει διάφορα στάδια, χρειάζεται χρόνος. Είναι συγκρατημένοι, προσέχουν πώς θα φερθούνε.
— Η νέα γενιά είναι περισσότερο παραδοσιακή ή δυτική;
Εξωτερικά δυτική, αλλά εσωτερικά παραδοσιακή.
— Κυκλοφορούν με παραδοσιακές ενδυμασίες στους δρόμους;
Ναι. Οι γυναίκες φοράνε κιμονό σε μια επίσημη εκδήλωση, όπως και οι άντρες. Είναι πολύ κανονικό, καθόλου γραφικό. Το καλοκαίρι οι γυναίκες συχνά φοράνε γιουκάτα, ένα ελαφρύ κιμονό.
— Γνωρίζοντας την επιτυχία των ταινιών του Αγγελόπουλου στην Ιαπωνία, αναρωτιέμαι ποια είναι η σχέση τους με τη σιωπή…
Οι Ιάπωνες εκφράζονται μέσα από τη σιωπή! Η επικοινωνία δεν βασίζεται μόνο στα λόγια αλλά στο τι υπάρχει ανάμεσα στα λόγια, στην ατμόσφαιρα. Τα λόγια μπορεί να λέγονται γιατί πρέπει να ειπωθούν εκείνη τη στιγμή, ως ένδειξη ευγένειας, και μετά οι άνθρωποι προσπαθούν να καταλάβουν τι υπάρχει πίσω από αυτά. Υπάρχουν και όροι, το «χόννε» και το «τάτεμάε». Το «χόννε» είναι αυτό που είναι μέσα και το «τάτεμάε» αυτό που είναι μπροστά και δείχνει κάτι. Μπορεί να γνωριστούμε πρώτη φορά και να πω πράγματα που θεωρώ ότι θα σου αρέσουν να ακούσεις.
— Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθώ να έχω εικόνες από την ταινία «Χαμένοι στη μετάφραση»: μια πολύβουη μητρόπολη, με πλήθη να πηγαινοέρχονται στους δρόμους…
Στα πεζοδρόμια, που είναι φαρδιά, η μια πλευρά πάει προς τα επάνω και η άλλη προς τα κάτω. Έτσι, ενώ υπάρχει πάρα πολύς κόσμος, δεν αισθάνεσαι να σε καταπιέζει το πλήθος. Ο κόσμος προσέχει, δείχνει σεβασμό στον χώρο του άλλου. Υπάρχει η αίσθηση ότι μοιραζόμαστε την ίδια πόλη και πρέπει να την προσέχουμε, να συνυπάρξουμε. Στο τρένο δεν παραπονιέται κανείς σε ώρα αιχμής. Όλοι πρέπει να πάνε στη δουλειά τους.
— Τι θέματα σου ζητάνε τα δυτικά έντυπα;
Θέματα τοπικά και πορτρέτα. Φωτογράφισα τα «νησιά τέχνης» μεταξύ Χόνσου και Σικότου, τη Μεσόγειο της Ιαπωνίας. Πρόκειται για μια σειρά από νησάκια όπου γίνονται εκθέσεις σύγχρονης τέχνης.
— Έχεις φωτογραφίσει και προσωπικότητες, όπως οι δύο Μουρακάμι.
Ναι. Τον εικαστικό Τακάσι Μουρακάμι για τους «New York Times», ο οποίος, αν και φάνηκε πολύ συνεργάσιμος, ήταν φοβερά στημένος, δεν είχε τίποτα αυθόρμητο, δεν παραχώρησε τίποτα πραγματικά δικό του. Ο συγγραφέας Χαρούκι Μουρακάμι που φωτογράφισα για μια γερμανική εφημερίδα ήταν το ακριβώς αντίθετο. Μου μιλούσε για την Ελλάδα: έχει έρθει 6 φορές, έχει γράψει για τη χώρα, ήθελε να επικοινωνήσει, δεν ήταν καθόλου στημένος.
— Συγκρούσεις με την αστυνομία, διαδηλώσεις, δεν γίνονται;
Αυτό που υπάρχει εδώ, δεν το έχω ξαναδεί. Μόνο διαδηλώσεις για τα πυρηνικά έχουν γίνει. Κάποιες ήταν σαν κινούμενες συναυλίες, με μπάντες να παίζουν πάνω σε καρότσες, και πίσω ο κόσμος να διαδηλώνει χορεύοντας. Η αστυνομία, πολύ ευγενική, προσπαθούσε να κρατήσει τον κόσμο μέσα στη λωρίδα της διαδήλωσης, ώστε να μην κινδυνεύσουν από τα αυτοκίνητα που περνούσαν δίπλα τους.
— Τι έγινε με τη Φουκουσίμα;
Επρόκειτο για ένα εργοστάσιο που έπρεπε να είχε κλείσει 10 χρόνια πριν και ήταν ακόμα σε λειτουργία. Με τη Φουκουσίμα άρχισε η έντονη αμφισβήτηση της κυβέρνησης και για όσα τους λένε. Υπήρχαν προγράμματα για σχολεία που παρουσίαζαν τα θετικά της πυρηνικής ενέργειας, ξεναγούσαν μέσα σε μουσεία τύπου «Η Αλίκη στη χώρα της πυρηνικής ενέργειας». Αλλά τώρα υπάρχει πολύ μεγάλη αντίδραση για τα πυρηνικά.
Ένα πράγμα που μπορείς να μάθεις ζώντας στην Ιαπωνία είναι η υπομονή.
— Από την Ιαπωνία έχουν βγει και σπουδαίοι σχεδιαστές μόδας. Πώς ντύνονται οι νέοι;
Υπάρχει street fashion και φοράνε ό,τι θέλουν από χρώματα. Π.χ. υπάρχει το στυλ Λολίτα, ντεκόρα κ.λπ. Εισάγουν στοιχεία από τη δύση και αλλού και μετά τα «εξιαπωνίζουν» και τα εξάγουν ως δικά τους. Η βάση της γιαπωνέζικης παράδοσης είναι κινέζικη, η οποία έχει πάρει τη μορφή που αναγνωρίζουμε ως ιαπωνική.
— Υπάρχει και η ανεπτυγμένη τεχνολογία στην Ιαπωνία βέβαια…
Δεν φαίνεται, αν και είναι μέρος της καθημερινότητας, όπως οι πόρτες που ανοίγουν παντού μόνες τους. Η κουλτούρα της εξυπηρέτησης είναι πολύ διαδεδομένη.
— Τι σε ενοχλεί, ζώντας τόσα χρόνια εκεί;
Ότι πρέπει να προσέχω συνεχώς τι λέω και πώς το λέω.
— Αυτούς τι τους ενοχλεί σ’ εσένα;
Ότι κάποιες φορές λέω πράγματα απότομα. Έχω μια καλή φίλη, που τώρα με έχει μάθει, αλλά μου το είχε πει. Οι Γιαπωνέζοι κάνουν μια διαδρομή για να σου πουν κάτι. Χρησιμοποιούν πολύ έμμεσο λόγο. Αποφεύγουν να χρησιμοποιούν αρνητικές εκφράσεις. Έχουν άλλη νοοτροπία κι αν θέλει να πει ένας ξένος κάτι ξεκάθαρα ή δυνατά, δεν είναι εύκολο. Εκείνοι σου δίνουν χώρο να εκφραστείς και πολλοί ξένοι τον παίρνουν όλο κι έχουν πρόβλημα. Ένα πράγμα που μπορείς να μάθεις ζώντας στην Ιαπωνία είναι η υπομονή.
— Μεταναστευτικό πρόβλημα υφίσταται;
Έχει πολύ κόσμο από την Κίνα κυρίως καθώς και από την Κορέα, από παλιά, όταν ήταν υπό την κατοχής τους. Μεταγενέστερα ήρθε κόσμος και από τη Βόρεια Κορέα. Μάλιστα, πολλοί αλλάζουν τα ονόματά τους σε γιαπωνέζικα για να πάρουν χαρτιά υπηκοότητας. Οι εθνικιστές κάθε Σαββατοκύριακο παίρνουν τα φορτηγάκια τους, επάνω στα οποία γράφουν διάφορα εναντίον τους, και φωνάζουν από τα μεγάφωνα έξω από διάφορους σταθμούς κατά της Νότιας και Βόρειας Κορέας και της Κίνας που διεκδικεί νησιά – υπάρχει, δηλαδή, και εκεί ρητορική μίσους. Απλώς, δεν υπάρχουν επιθέσεις όπως στην Ευρώπη, ούτε φιλοναζιστικό κόμμα.
— Ποια είναι η θέση της γυναίκας;
Η γυναίκα παραδοσιακά θα παντρευτεί και θα κάνει παιδάκια και θα ασχολείται με το σπίτι. Συχνά οι γυναίκες σπουδάζουν και εργάζονται κάπου για να μπορέσουν να βρουν κάποιον σύζυγο και με τον γάμο παύουν να εργάζονται.
— Άρα, η γυναίκα ακόμα μειονεκτεί;
Όχι απαραίτητα, γιατί παίρνει τα λεφτά από τον άντρα και μετά αυτή κάνει κουμάντο, κρατώντας λεφτά και για τον εαυτό της. Αυτό όσο πάει μειώνεται, γιατί υπάρχουν νέες κοπέλες που θέλουν καριέρα. Έτσι, υπάρχει και υπογεννητικότητα, γιατί δεν παρέχεται αρκετή υποστήριξη στις εργαζόμενες μητέρες. Οι νέες κοπέλες σε ένα γραφείο κάνουν συνήθως υποστηρικτικές δουλειές και είναι δύσκολο να ανέβουν επαγγελματικά.
— Δεν υπάρχουν δυναμικές γυναίκες στον δημόσιο λόγο;
Υπάρχουν, αλλά δεν είναι όπως στην Ευρώπη. Υπάρχει, πάντως, μια ισορροπία. Η γυναίκα θα ψάξει έναν ευκατάστατο άντρα και μετά θα γίνει σύζυγος και θα έχει πολύ ελεύθερο χρόνο για κοινωνική ζωή. Οι νέοι άντρες, νομίζω, είναι λιγότερο δυνατοί από τις γυναίκες. Υπάρχει μια νέα τάση τώρα να δουλεύουν όλο και πιο πολλές γυναίκες, κάτι στο οποίο ίσως να συνέβαλε η Λαγκάρντ, που βγήκε και είπε ότι οι γυναίκες στην Ιαπωνία πρέπει να εργάζονται, κάτι που υποστηρίζει και ο πρωθυπουργός τελευταία.
— Άλλαξε η σχέση σου με τη φωτογραφία, δουλεύοντας στην Ιαπωνία;
Άλλαξε η σχέση μου με το φως. Χρησιμοποιώ περισσότερο μαλακό φως, ενώ στην Ελλάδα είχα συνηθίσει τον σκληρό φωτισμό, που τώρα πια δεν τον ψάχνω. Μου αρέσει ο μαλακός φωτισμός − αυτό το έχουν οι Ιάπωνες. Αλλά μ’ αρέσουν ακόμα και τα δυνατά χρώματα, τα κοντράστ. Οι σύγχρονοι Ιάπωνες ψάχνουν μαλακούς τόνους, soft θέματα. Ίσως είμαι παλιάς σχολής, με εμπνέει το χρώμα.
— Έχει πολύ χρώμα το Τόκιο;
Μάλλον γκρίζο είναι. Τη νύχτα έχει περισσότερα χρώματα.
— Τι άλλο ανακάλυψες έπειτα από 11 χρόνια;
Όταν πήγα, με ενδιέφεραν τα subcultures. Τώρα αρχίζει να με ενδιαφέρει το παλιό Τόκιο, αυτό που βρίσκεται στους πίσω δρόμους, η παράδοση. Έχω φωτογραφίσει μέρη που έχουν ήδη αλλάξει. Στην αρχή με ενδιέφερε το νέο και τώρα περισσότερο το παλιό.
— Τι σου λείπει από την Ελλάδα;
Αυτό το αυθόρμητο που έχουμε στο να βρεθούμε και να κάνουμε πράγματα. Στο Τόκιο όλοι έχουν γεμάτο πρόγραμμα και δυσκολεύονται να βρουν χρόνο για σένα.
— Συναντάς Έλληνες;
Μερικούς που γνωριζόμαστε, ναι. Η πρεσβεία λέει ότι είμαστε 400 σε όλη την Ιαπωνία. Για παράδειγμα, μια κυρία παντρεμένη εκεί, που εισάγει ελληνικό κόσμημα, ένας άλλος Έλληνας που εισάγει τρόφιμα. Μια κυρία που μένει χρόνια εκεί κι έχει δουλέψει και σε μπαρ έχει ενδιαφέρον. Υπάρχει έδρα Ελληνικής Γλώσσας σε ένα πανεπιστήμιο.
— Η γνωριμία σου με τους Ιάπωνες άντρες διαφέρει πολύ από τη σχέση σου με Έλληνες;
Ζω με Γιαπωνέζο. Δεν μου έχει τύχει Έλληνας να μου λέει ύστερα από 4-5 χρόνια «ευχαριστώ» σε αυτονόητα πράγματα.
— Εκείνος τι πιστεύει για σένα;
Με βλέπει σαν άνθρωπο και δεν έχει σημασία η καταγωγή μου.
σχόλια