Τι μας έχει μείνει από την παλιά Αθήνα των δεκάδων ποταμών και των 700 ρεμάτων; Από τις αρχές περίπου του 20ού αι. το υδάτινο στοιχείο της Αττικής αντιμετωπίστηκε ως εμπόδιο που έπρεπε να ξεπεραστεί για να εξυπηρετηθεί ο ολοένα και αυξανόμενος αστικός πληθυσμός. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, τα ανοιχτά ρέματα το 1945 είχαν μήκος 1.280 χλμ., ενώ σήμερα μόλις 434. Ένα από εκείνα που κατάφεραν να διασωθούν από αυτή την εξέλιξη είναι η Πικροδάφνη, ένα από τα μεγαλύτερα ρέματα του λεκανοπεδίου και από τα τελευταία εναπομείναντα «ανοιχτά», που παρά τις ανθρωπογενείς αλλοιώσεις που έχει υποστεί, διατηρεί σε μεγάλο βαθμό τα στοιχεία της φυσικότητάς του.
Το ρέμα της Πικροδάφνης χαρακτηρίζεται από τους κατοίκους που μένουν κοντά του ως «όαση». Αποτελεί πολύτιμο καταφύγιο για πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας που δεν θα επιβίωναν αλλιώς στην πόλη. Επηρεάζει θετικά το μικροκλίμα των γειτονικών περιοχών, περιορίζοντας τις υψηλές θερμοκρασίες και το φαινόμενο της αστικής νησίδας. Εξουδετερώνει σε μεγάλο βαθμό την ηχητική ρύπανση, μειώνει την ατμοσφαιρική ρύπανση και, φυσικά, παρέχει αντιπλημμυρική προστασία. Είναι ένας χώρος πρασίνου και –ας μην υποτιμούμε και τον αισθητικό παράγοντα– ομορφαίνει τις γύρω περιοχές.
Τα ρέματα είναι γραμμικές διαδρομές που ενώνουν περιοχές και μπορούν να αναπτυχθούν δίκτυα πεζοπορικών διαδρομών, ποδηλατόδρομοι που είναι δυνατόν να λειτουργήσουν και ως δίοδοι έκτακτης ανάγκης και κάποια σημεία μπορούν να αναπτυχθούν ως χώροι ήπιας αναψυχής, εκδηλώσεων, ξεκούρασης, αναζωογόνησης, αστικής καλλιέργειας, συνάθροισης σε περιπτώσεις κινδύνων (σεισμός κ.λπ.) και δρουν, επίσης, ως αντιπυρική ζώνη.
Όμως, ακόμα και αυτό φαίνεται πως κινδυνεύει. Τα έργα κατασκευής αγωγών ομβρίων υδάτων στην Ηλιούπολη μεταφέρουν στο ρέμα της Πικροδάφνης νερά που θα τριπλασιάσουν σχεδόν την ποσότητα εκείνων που ήδη εκρέουν σε αυτό, ενώ τα σχέδια της Περιφέρειας Αττικής για την ανάπλασή του χαρακτηρίζονται «τσιμεντοποίηση» από κατοίκους και επιστημονικούς φορείς. Οι τελευταίοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την απαξίωση του οικοσυστήματος του ρέματος και κάνουν λόγο για εξαιρετικά επιβλαβείς επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα της περιοχής. Η κατασκευή των αγωγών ομβρίων υδάτων, μάλιστα, προκάλεσε εισαγγελική παρέμβαση πρόσφατα. Η αντεισαγγελέας Πρωτοδικών, Πετρούλα Μακρή, που εκτελεί χρέη εισαγγελέα Περιβάλλοντος, διέταξε επείγουσα προκαταρκτική εξέταση για πιθανές παραβάσεις που αφορούν τον νόμο 1650/1986 για την προστασία του περιβάλλοντος.
Ο Φίλιππος Δραγούμης και ο σύλλογος ΡΟΗ-Πολίτες υπέρ των ρεμάτων μάς έδωσαν τη δική τους οπτική. «Το ρέμα απειλείται από τα σχέδια "διαμόρφωσης/ανάπλασης" της όχθης της Περιφέρειας Αττικής, τα οποία επιχειρούν να λύσουν το πρόβλημα της διάβρωσης της όχθης με συρματοκιβώτια, στην ουσία μετατρέποντάς το σε αγωγό ομβρίων. Τα σχέδια της περιφέρειας στην ουσία θα εξυπηρετήσουν αυθαιρετούχους πάνω στις όχθες, οι οποίοι έχουν χτίσει μέχρι και πισίνες, έχοντας οικειοποιηθεί τις όχθες σαν να είναι η πίσω αυλή του σπιτιού τους. Μόνον αφού απομακρυνθούν όλες αυτές οι παρεμβάσεις (παράνομες μάντρες υλικών, παράγκες και κτίσματα, καταλήψεις, μη λειτουργικά γήπεδα κ.λπ.) θα μπορούσε να σταθεί ένα σωστό έργο ανάπλασης. Επιπλέον, το ρέμα το διαχειρίζονται αποσπασματικά, τμηματικά και ανορθολογικά: ο Δήμος Ηλιούπολης εκτρέπει όμβρια νερά από άλλη κοιλάδα (ρέμα Τραχώνων) μέσα στην Πικροδάφνη, με αποτέλεσμα να αυξάνει τον κίνδυνο πλημμύρας σε άλλο δήμο, στο Φάληρο, για να προστατέψει τη δική του περιοχή».
Τι θα μπορούσε να γίνει όμως; «Τα ρέματα είναι γραμμικές διαδρομές που ενώνουν περιοχές και μπορούν να αναπτυχθούν δίκτυα πεζοπορικών διαδρομών, ποδηλατόδρομοι που είναι δυνατόν να λειτουργήσουν και ως δίοδοι έκτακτης ανάγκης και κάποια σημεία μπορούν να αναπτυχθούν ως χώροι ήπιας αναψυχής, εκδηλώσεων, ξεκούρασης, αναζωογόνησης, αστικής καλλιέργειας, συνάθροισης σε περιπτώσεις κινδύνων (σεισμός κ.λπ.) και δρουν, επίσης, ως αντιπυρική ζώνη».
Ποια είναι η τακτική που συνηθίζεται στο εξωτερικό σε ανάλογες περιπτώσεις; «Το παλαιό μοντέλο του εγκιβωτισμού και της εξαφάνισης σταδιακά εγκαταλείπεται. Το πιο γνωστό παράδειγμα επαναφοράς θαμμένου ποταμιού είναι αυτό του Cheonggyecheon στη Σεούλ, που με δικά μας δεδομένα θα αντιστοιχούσε στην αποκάλυψη και ανάδειξη των χαμένων ποταμιών της Αθήνας, του Ιλισού και του Κηφισού. Να σημειωθεί πως ο δήμαρχος της Σεούλ που το τόλμησε, παρά τις επιφυλάξεις και αντιθέσεις που εκφράσθηκαν, όχι μόνο πέτυχε μέσα σε πέντε χρόνια να φέρει πίσω στα ταμεία του δήμου όσα ξοδεύτηκαν για το έργο χάρη στην αναβάθμιση και στη νέα επιχειρηματικότητα, αλλά εξελέγη και πρωθυπουργός. Κι άλλες πόλεις της χώρας ακολούθησαν το παράδειγμα. Στις ΗΠΑ η νέα τάση πήρε ξανά ορμή από το Σιάτλ τον Ιούνιο του '14, όταν οι κάτοικοι γιόρτασαν την ολοκλήρωση του έργου αποκατάστασης της όχθης του ποταμού Duwamish. Η πρώτη πόλη, όμως, που επανέφερε θαμμένο ρέμα ήταν το Μπέρκλεϊ πριν από 30 χρόνια, που αποκατέστησε το Strawberry Creek. μετατρέποντάς το σε πάρκο για τους πολίτες. Σήμερα, τα προγράμματα αυτά λέγονται "daylighting" ("επαναφορά στο φως της μέρας") και πληθαίνουν, διότι έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά σε πάρα πολλά επίπεδα. Στην Αγγλία, τον χειμώνα που πέρασε, όταν όλη η χώρα υπέφερε από τις πλημμύρες, η μόνη πόλη που με ελάχιστο κόστος πέτυχε αποτελεσματική προστασία ήταν το Pickering στο βόρειο Γιορκσάιρ, που είχε διαχειρισθεί το ρέμα του με οικολογικές και ήπιες μεθόδους».
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση της LIFO.
