Τον γνωρίσαμε για πρώτη φορά το 2001, όταν απροσδόκητα δέχτηκε να μας δώσει συνέντευξη για το "School-ήκι". Του είχαμε στείλει ένα φαξ, το διάβασε ο ίδιος, του τράβηξε την προσοχή και μας κάλεσε. Τόσο απλά και τόσο ασυνήθιστα για έναν Πρόεδρο Δημοκρατίας. Η πιο ουσιαστική κουβέντα που μας είχε πει τότε ήταν αυτή για τον Οδυσσέα Τσενάι, τον Αλβανό σημαιοφόρο: "Ετούτο το παιδί μάς πείραξε μόνο και μόνο επειδή είναι Αλβανός. Εάν στη θέση του ήταν ο γιος του Αμερικανού πρέσβη, θα ενοχλείτο άραγε ο κόσμος; Δε νομίζω!".
Τον ξανασυναντήσαμε τέσσερα χρόνια μετά, λίγο πριν τελειώσει η θητεία του, για τη συνέντευξη στο περιοδικό "Schooligans". "Οι μέρες στην Προεδρία περνάνε ασήμαντες", μας είχε πει. "Δεν είχα περιθώρια αποτυχίας, διότι δεν είχα περιθώρια ενεργείας". Η ωραιότερη απάντησή του είχε μόνο δύο λέξεις και ήταν στην ερώτηση: "Πόσος καιρός λέτε ότι θα χρειαστεί στον κόσμο για να σας ξεχάσει, όταν θα σταματήσει να σας βλέπει στην τηλεόραση;". "Μία ημέρα".
Μετά τη συνέντευξη κρατήσαμε μία αραιή αλλά τακτική επαφή. Τρώγαμε μαζί δυο-τρεις φορές τον χρόνο. Μέχρι να φτάσουμε στο εστιατόριο, όλοι σχεδόν οι περαστικοί σταματούσαν να τον χαιρετήσουν. Ρωτούσε με ενδιαφέρον να μάθει τα νέα μας. Είχε γίνει για εμάς ένα είδος παππού που μας άρεσε να τον πειράζουμε και να τον προκαλούμε. Του άρεσε κι εκείνου. Μια μέρα μάς αιφνιδίασε: "Στην πολιτική, παιδιά, πότε θα κατεβείτε;". "Αστειεύεστε;", του λέμε. "Μα αν δεν κατεβείτε εσείς οι νέοι, ποιοι θα κατέβουν; Εγώ ντρέπομαι για αυτά που σας αφήνουμε οι παλαιότεροι".
Τα τελευταία χρόνια είχαμε την πικρή εμπειρία να τον βλέπουμε να χάνει ένα-ένα όσα μας είχε πει στη συνέντευξη ότι φοβάται μη χάσει πριν πεθάνει: "Το μυαλό, τα μάτια και τα πόδια. Με αυτή τη σειρά που σας τα είπα!". "Φοβάστε τον θάνατο;", τον είχαμε ρωτήσει. "Όσο προχωρούν οι μέρες μου, τόσο πλησιέστερα είμαι στον θάνατο. Εσείς δεν τον βλέπετε τον θάνατο, γιατί είναι πολύ μακριά από σας. Όταν ήμουνα μικρός, δεν πίστευα ότι θα πεθάνω. Σιγά-σιγά όσο περνάνε τα χρόνια - σε μένα συνέβη γύρω στα 50 - αρχίζει να σε απασχολεί η ιδέα του θανάτου και αν είσαι σωστός με τον εαυτό σου, το παραδέχεσαι, συμβιβάζεσαι μαζί του και δε σ' ενοχλεί πια. Ειλικρινώς δεν μ' ενοχλεί πια".
Θα τον θυμόμαστε σαν έναν πολιτικό που σεβάστηκε τον ρόλο του πιο πολύ από τον εαυτό του ή τον εαυτούλη του. Και μοιραία σαν έναν άνθρωπο που δεν έπαιξε αρκετά και έκανε στη ζωή του λιγότερες αταξίες απ' όσες θα ήθελε. Γι' αυτό ίσως και αγαπούσε τα άτακτα παιδιά.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
9 Δεκεμβρίου 2004, 6.50 μ.μ.
O φρουρός του Προεδρικού Μεγάρου κοιτάζει καχύποπτα πέντε άτομα με τζιν και αθλητικά. «Τι θέλετε;» «Έχουμε ραντεβού με τον Πρόεδρο». Ένας άντρας της ασφαλείας μας οδηγεί στην αίθουσα αναμονής.
Πριν τέσσερα χρόνια είχαμε ξαναβρεθεί εδώ - με πολύ τρακ τότε - για μια συνέντευξη που, καθώς ο Πρόεδρος δεν δίνει συνεντεύξεις, είχε χαρακτηριστεί «αποκαλυπτική», «εξομολογητική» κλπ. Η αλήθεια είναι ότι ήταν απλώς χαριτωμένη: «Κάνατε κοπάνες στο σχολείο;» («Ποτέ!»), «Έχετε σπάσει κανένα βάζο στο Προεδρικό Μέγαρο;» («Όχι και ενοχλούμαι πολύ όταν κάνουν οι άλλοι ζημιές. Διότι δεν είναι δικό μας, είναι του κράτους»), «Δεν βαριέστε ποτέ στις κοινωνικές εκδηλώσεις;» («Καμιά φορά, ναι, βαριέμαι. Αλλά -τι να κάνω; - κάθομαι!»)
Η πιο ουσιαστική κουβέντα που είχαμε κάνει τότε ήταν αυτή για τον Οδυσσέα Τσενάι, τον Αλβανό σημαιοφόρο: «Eτούτο το παιδί μάς πείραξε μόνο και μόνο επειδή είναι Αλβανός. Εάν στη θέση του ήταν ο γιος του Αμερικανού πρέσβη, θα ενοχλείτο άραγε ο κόσμος; Δεν νομίζω!»
Το ρολόι του τοίχου χτυπάει 7. Η γραμματέας ζητά να την ακολουθήσουμε. «Κύριε Πρόεδρε ήρθαν οι Schooligans». «Χαίρω πολύ που σας ξαναβλέπω», λέει εκείνος και μας σφίγγει θερμά το χέρι. Πιάνουμε την κουβέντα -πάγος δεν υπάρχει για να σπάσει. Υπάρχει μόνο αγωνία να προλάβουμε (15 λεπτά καιρό μας έδωσε η γραμματέας) και να δεχτεί ο Πρόεδρος να μιλήσει χύμα για όλα.
— Kύριε Πρόεδρε, όλα τα παράπονα που θέλουμε να σας πούμε για την παιδεία συνοψίζονται σε μια δήλωση που βρήκαμε: «Το σχολείο συσσωρεύει μόνο γνώσεις και στραγγαλίζει τη δημιουργική πρωτοβουλία». Το είπε ο Γεώργιος Παπανδρέου το... 1957!
Δυστυχώς αυτό εξακολουθεί να ισχύει και τώρα.
— Ακριβώς! Τόσο δύσκολο είναι να αλλάξουν μερικά πράγματα;
Δεν ξέρω, παιδιά. Ίσως είναι πολύ δύσκολο το πρόβλημα.
— Οι κυβερνήσεις δεν φταίνε;
Α ναι, δεν υπάρχει αμφιβολία γι' αυτό. Κάνουμε τόσες επεμβάσεις στην παιδεία που καταλήγουν να είναι εις βάρος της. Θέλω όμως να σας βεβαιώσω ότι όποιος είναι Υπουργός δεν κοιμάται, προσπαθώντας κάθε φορά να βρει κάτι καλύτερο. Άγχονται οι Υπουργοί Παιδείας, άγχονται!
— Τι να το κάνουμε το άγχος; Σημασία έχει το αποτέλεσμα!
Δε λέω ότι με το άγχος δικαιολογώ τις πράξεις τους, αλλά σας λέω ότι είναι ειλικρινείς άνθρωποι που προσπαθούν. Άλλο το αν αποτυγχάνουν, είτε διότι η κρίση τους δεν είναι σωστή, είτε διότι δεν έχουν καλούς συμβούλους, είτε... ό,τι θέλετε. Όχι όμως ότι αδιαφορούν!
— Να σας πούμε κάτι για το οποίο συστηματικά αδιαφορούν... Το 1964 ο Ευάγγελος Παπανούτσος είχε δηλώσει ότι «Το μάθημα της Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης μπαίνει άμεσα στα ελληνικά σχολεία».
(χαμογελάει) Και μόλις ο Παπανούτσος αντικαταστάθηκε από κάποιον άλλο, ...η υπόσχεσίς του πέταξε στον ουρανό! Μπορεί να βρει κανείς άπειρα τέτοια παραδείγματα, παιδιά.
Όσο προχωρούν οι μέρες μου, τόσο πλησιέστερα είμαι στον θάνατο. Εσείς δεν τον βλέπετε τον θάνατο, γιατί είναι πολύ μακριά από σας. Όταν ήμουνα μικρός, δεν πίστευα ότι θα πεθάνω. Έλεγα «Ο θάνατος δεν είναι δυνατόν να με αγγίξει εμένα, είμαι αθάνατος!». Σιγά-σιγά όσο περνάνε τα χρόνια -σε μένα συνέβη γύρω στα 50- αρχίζει να σε απασχολεί η ιδέα του θανάτου και αν είσαι σωστός με τον εαυτό σου, το παραδέχεσαι, συμβιβάζεσαι μαζί του και δε σ' ενοχλεί πια. Ειλικρινώς δεν μ' ενοχλεί πια.
— Η δική σας γνώμη ποια είναι; Πρέπει να μπει η Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση στα σχολεία;
Υπάρχει τόση εκατέρωθεν επιχειρηματολογία που διστάζω να ταχθώ με το ένα ή το άλλο μέρος.
— Μα πώς είναι δυνατόν, κύριε Πρόεδρε, να διστάζετε; Το ξέρετε ότι τα περισσότερα παιδιά κάνουν έρωτα πριν τελειώσουν το Λύκειο; Ξέρετε ότι η ενημέρωσή τους προέρχεται από συνομηλίκους και πορνογραφικό υλικό; Ξέρετε ότι μία στις τέσσερις Ελληνίδες έχει κάνει έκτρωση;
(σκεφτικός) ...Μετά από αυτά που μου λέτε, λέω κι εγώ ναι, να μπει το μάθημα. Αλλά δεν είμαι καθόλου βέβαιος για την ορθότητα και την επιστημονική στήριξη της απαντήσεώς μου.
— Μα οι επιστήμονες είναι οι πρώτοι που το ζητάνε!
Ας μπει στις δύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου.
— Μπράβο!... Συμφωνείτε με την άποψη του Αρχιεπισκόπου ότι η ομοφυλοφιλία είναι κουσούρι;
Αυτή είναι η κοινωνικώς κρατούσα άποψη, αν θέλουμε να λέμε την αλήθεια.
— Αν ο εγγονός σας σάς έλεγε κάποια στιγμή ότι είναι ομοφυλόφιλος, πώς θ' αντιδρούσατε;
Ε δεν θα μου άρεσε! Δεν ξέρω πώς θ' αντιδρούσα. Θα προσπαθούσα να του πω μερικά πράγματα, τα οποία φυσικά δεν θα τα άκουγε, αν ήταν ισχυρή αυτή η παρόρμησή του. Οπότε κατ' ανάγκην θα τ' ανεχόμουνα. Τι άλλο να κάνω;
— Όταν κάνετε παρεμβάσεις σ' ένα θέμα της επικαιρότητας, λέτε τις δικές σας απόψεις ή λέτε αυτό που νομίζετε ότι εκφράζει τον μέσο Έλληνα;
Όχι, λέω τις δικές μου απόψεις.
— Για τον Μπους τι άποψη έχετε;
Δεν καλούμαι, παιδιά, να εκφραστώ για τον Μπους και δεν πρέπει να εκφραστώ για τον Μπους. Όταν είσαι σε μια θέση επίσημη δεν είναι σωστό να τα βάζεις με τον αρχηγό ενός άλλου κράτους, διότι δεσμεύεις το κράτος σου ή το βάζεις υπό κατηγορίαν. Δεν μου επιτρέπεται να εκφράζω τα εσωτερικά μου αισθήματα, όταν η χώρα μας έχει τόσες ανάγκες και τόσες δεσμεύσεις με την Αμερική. Πώς θα βγω εγώ λοιπόν να κάνω τον έξυπνο; Μήπως γιατί έτσι θα γίνω πιο δημοφιλής;
— Στον Κλίντον όμως τα είχατε πει χύμα.
Σ' εκείνη την ομιλία απλώς προέβαλα τα δίκαια του τόπου μας. Δεν τον έβρισα τον άνθρωπο.
— Βγάλατε ένα παράπονο.
Ένα παράπονο, ναι, το οποίο έβγαινε από μέσα μας.
— Νιώθατε άγχος εκείνη τη στιγμή;
Καθόλου. Θεώρησα ότι είχαμε τόσο δίκιο, που δεν είχα καμία αμφιβολία για την ορθότητα όσων έλεγα.
— Δε σας παραπονέθηκε ποτέ κανείς Αμερικανός γι' αυτό;
Το μόνο που μας είπανε μετά είναι ότι δεν τους είχαμε ενημερώσει ότι πρόκειται να κάνουμε μια τέτοιου είδους ομιλία και βρέθηκε ο Κλίντον απροετοίμαστος.
— Πολλοί Έλληνες τη θεωρούν ως την πιο επιτυχημένη ομιλία σας.
(κάνει έναν αστείο μορφασμό) ...Σιγά!
— Εσείς ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερή σας επιτυχία ως Πρόεδρος αυτά τα 10 χρόνια;
Το ότι είχα πολλές επαφές με τον κόσμο.
(Χτυπάει το τηλέφωνο. Είναι αυτό που φοβόμαστε: Η γραμματέας του τον ειδοποιεί ότι είναι ώρα για το επόμενο ραντεβού. Η απάντηση του Προέδρου μας καθησυχάζει: «Τι να του κάνω του κυρίου Chris; Τώρα έχω τα παιδιά. Ας περιμένει λίγο.»)
Είναι ένας παλιός μου φίλος, παιδιά. Ο κύριος Chris Σπύρου, Ελληνοαμερικανός, εκπρόσωπος του Δημοκρατικού κόμματος εν Ελλάδι.
— Γερουσιαστής;
Όχι, απλώς ανακατεύεται με τα πολιτικά.
— Διαβάσαμε πρόσφατα ότι κάποιοι γερουσιαστές των Η.Π.Α. πήγανε στην κατεχόμενη Κύπρο. Ήταν η πρώτη αποστολή ξένων που έφτασε στο τουρκικό αεροδρόμιο.
Αυτό ακριβώς είναι το άσχημο! Το ότι άνοιξαν το αεροδρόμιο, όχι το ότι πήγαν γερουσιαστές. Απ' τη στιγμή που το άνοιξαν, όποιος και να πάει, είναι δυσάρεστο.
— Τζάμπα τα είπατε στον Κλίντον για την Κύπρο!
Αυτοί εκδικούνται το «όχι» των Ελληνοκυπρίων στο σχέδιο Ανάν.
— Ευκαιρία θέλανε! Πάτημα!
Δεν ξέρω, μπορεί να θέλανε και πάτημα. Το βρήκαν πάντως το πάτημα. Τώρα αν καλώς ή κακώς είπαν το «όχι» οι Ελληνοκύπριοι, είναι μια μεγάλη υπόθεση.
— Εσείς δεν είχατε άποψη τότε;
Εγώ είχα μια άποψη, την οποία άφησα εμμέσως να εκφραστεί.
— Δηλαδή;
Είπα «να μην κρίνουν με συγκινησιακά κριτήρια, να κρίνουν με τη λογική τους».
— Και τελικά κρίνανε με τι;
Και με συγκινησιακά κριτήρια... Γιατί όταν βγαίνει ο κύριος Παπαδόπουλος και λέει ότι «Εγώ παρέλαβα δημοκρατία, δεν μπορώ να αποδώσω κοινότητα»... Αυτό το ήξερε απ' την πρώτη στιγμή! Εφόρτισε με αυτό τον τρόπο τους Κυπρίους. Δεν ξέρω, μπορεί να είχαν και δίκιο. Αλλά τώρα βρίσκουμε πολλές δυσκολίες και μεταξύ άλλων βρίσκουμε και τη δυσκολία να μην αναγνωρίζεται η Κύπρος από την Τουρκία προ της ενάρξεως των συζητήσεων για τη χορήγηση ημερομηνίας (σ.σ. Η συζήτηση γίνεται μια εβδομάδα πριν τη Σύνοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης).
— Στα 10 χρόνια που είστε Πρόεδρος ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερή σας αποτυχία;
Δεν υπήρχαν περιθώρια αποτυχίας, γιατί δεν υπήρχαν περιθώρια ενεργείας!
— (γέλια) Έστω κάτι για το οποίο μετανιώσατε!
Δεν θυμάμαι... Οι μέρες περνάνε ασήμαντες στην Προεδρία.
— Είναι ένα παράπονό σας αυτό;
Μια διαπίστωση.
— Πικρή διαπίστωση!
Προσπάθησα να βρω τρόπους να παρεμβαίνω όσο ήταν δυνατόν, χωρίς να παραβιάζω τις διατάξεις του Συντάγματος.
— Θα θέλατε να έχει ο Πρόεδρος περισσότερες αρμοδιότητες;
Ασφαλώς! Ή τουλάχιστον να μπορεί να μιλήσει περισσότερο και κατ' ιδίαν και δημοσία. Βέβαια δεν ξέρουμε ότι ο οιοσδήποτε Πρόεδρος θα κάμει σωστή χρήση αυτού του δικαιώματος, αν του αναγνωριστεί. Δεν είναι σωστό να συγκρούεται ο Πρόεδρος με την κυβέρνηση. Ο Πρόεδρος πρέπει να διευκολύνει την κυβέρνηση και όχι να κάνει αντιπολίτευση.
— Έτσι όμως καταλήγει ο ρόλος να είναι διακοσμητικός.
Ναι, είναι διακοσμητικός ο ρόλος σε πάρα πολλά. Αλλά έστω και διακοσμητικός, δεν παύει να είναι ρόλος. Εξαρτάται πώς θα τον παίξει κανείς. Είναι σαν τον οργανοπαίχτη του ακορντεόν που τεντώνει ή κλείνει το ακορντεόν κατά βούληση, αρκεί να αποδώσει σωστά τους ήχους.
— Εσείς τους αποδώσατε σωστά;
Δεν ξέρω, θα το κρίνει ο κόσμος.
— Ο κόσμος λέει ότι είστε ο καλύτερος ακορντεονίστας που πέρασε...
Είμαι ιδιαίτερα ευαίσθητος σ' αυτά που λέει ο κόσμος. Από κει και πέρα, τι να πω; Να τα επιβεβαιώσω ή να τ' αρνηθώ;
— Ποιο είναι το πιο αρνητικό σχόλιο που έχουνε πει για εσάς;
Το ότι υποστήριζα πολιτικά τη μία πλευρά.
— Ποια πλευρά;
Το ΠΑΣΟΚ. Έτσι με κατηγορούσαν οι Νεοδημοκράτες, επειδή 9 από τα 10 χρόνια της παραμονής μου στην Προεδρία βρισκόταν το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Και υπήρξαν μερικά έξυπνα ή κουτά σχόλια διαφόρων εφημερίδων, οι οποίες πετάνε τις λεγόμενες «σποντούλες» -ούτε που τις θυμάμαι τώρα.
— Αυτά τα 10 χρόνια φτάσατε ποτέ στο σημείο να κλάψετε για πολιτικούς λόγους;
Φοβούμαι ότι έχω πάρα πολλά χρόνια να κλάψω, αν και είναι χρήσιμο να κλαίει κανείς καμιά φορά. Στενοχωρήθηκα πάρα πολύ τότε που με κατηγόρησαν ότι έχω ένα μαγαζί στην Πάτρα, το οποίο έχει αυτά τα ηλεκτρονικά παιχνίδια...
— Α, τα φρουτάκια!... (σ.σ. ο Πρόεδρος αναφέρεται στην εκπομπή του Σπύρου Καρατζαφέρη στο κανάλι «Extra», 31/1/2002)
Ναι. Ήταν μια ανόητη και ψευδής συκοφαντική εκπομπή, η οποία με στενοχώρησε πάρα πολύ.
— Αυτή είναι η πιο πικρή ανάμνηση που έχετε;
Ναι, αυτή.
— Συμφωνείτε με την άποψη ότι πρέπει ο Πρόεδρος να εκλέγεται από το λαό;
Όχι. Από το λαό εκλέγεται ο Πρόεδρος μόνο όταν έχει εξουσίες. Αλλιώς για ποιο λόγο να τον βάλουμε να κάνει μια προεκλογική εκστρατεία, να αντιπαρατεθεί με κάποιον άλλον ή να ζητήσει τη στήριξη κομμάτων; Ο Πρόεδρος πρέπει να είναι πέραν των κομμάτων και να εκλέγεται από το Κοινοβούλιον.
— Ναι, αλλά τώρα βλέπετε τι παιχνίδι παίζεται εδώ και μήνες ανάμεσα στα κόμματα... (σ.σ. η συνέντευξη γίνεται λίγες ημέρες πριν ο κ. Καραμανλής προτείνει τον κ. Παπούλια)
Αυτό το παιχνίδι το ξεκινήσανε και το συντηρούν όσοι δεν έχουν τίποτα άλλο να πούνε. Αυτό δεν συνέβαινε άλλοτε.
— Α, δεν συνέβαινε πιο παλιά;
Με τέτοια ένταση; Όχι. Μόνο σ' αυτή την εκλογή συμβαίνει. Όταν πρότεινε εμένα ο Ανδρέας Παπανδρέου, είχαν γράψει οι εφημερίδες για δυο-τρεις μέρες, μετά με πρότεινε, πάει τελείωσε!
— Πόσος καιρός λέτε ότι θα χρειαστεί στον κόσμο για να σας ξεχάσει όταν θα σταματήσει να σας βλέπει στην τηλεόραση;
Μία ημέρα.
— Υπερβάλλετε!
Δεν υπερβάλλω καθόλου. Ένας άνθρωπος ο οποίος χάνει το αξίωμά του λησμονάται την επομένη στιγμή. Μήπως θυμάται σήμερα κανείς τον κύριο Σημίτη, ο οποίος ήταν πρωθυπουργός 9 χρόνια;
— Και θα όφειλε κατά τη γνώμη σας να τον θυμάται;
Βεβαίως θα όφειλε.
— Τον τελευταίο καιρό δυσφημίστηκε...
Ο ίδιος δε δυσφημίστηκε, ούτε θα μπορούσε να δυσφημιστεί. Ήταν ένας εντιμότατος άνθρωπος.
— Το έργο του εννοούμε...
Πιστεύω ότι και το έργο του ήταν πολύ σημαντικό.
— Στον επόμενο Πρόεδρο τι συμβουλή θα δίνατε;
Καμία. Ό,τι θέλει να κάνει. Ο καθένας έχει το δικό του στυλ.
— Ναι, αλλά εσείς έχετε πείρα! Αν υποθέσουμε ότι σας ρωτούσε, τι θα του λέγατε;
Θα του' λεγα στην αρχή να μιλάει λίγο και σιγά-σιγά περισσότερο.
— Εσείς αυτό κάνατε;
Ναι. Ώσπου να καταλάβω πού βρίσκομαι και πώς γίνονται δεκτά αυτά που λέω.
— Στενοχωριέστε τώρα που τελειώνει η θητεία σας;
Καθόλου. Απεναντίας αισθάνομαι μεγάλη ευχαρίστηση όταν σκέφτομαι πώς θα οργανώσω το καινούριο μου γραφείο. Διότι πρόκειται να φτιάξω ένα γραφείο.
— Τι γραφείο; Δικηγορικό;
Όχι βέβαια! Γραφείο για να κάθομαι, για να μου περνάει η ώρα!
— Αστειεύεστε;
Καθόλου.
— Και τι θα κάνετε τα πρωινά, ας πούμε, εκεί;
Θα πηγαίνω, θα διαβάζω εφημερίδες, βιβλία, θα δέχομαι τον κόσμο...
— Ωραία! Αν έρθουμε τότε, θα μας πείτε τη γνώμη σας για τον Μπους;
Όχι!
— Αφού δεν θα είστε πια Πρόεδρος!
Θα έχω πάντα την ιδιότητα του τέως Προέδρου.
— Φυλακισμένος για πάντα!
Δυστυχώς δεν μπορώ να αποβάλω αυτή την ιδιότητα.
(Διακόπτουμε τη συνέντευξη για να αλλάξουμε κασέτα. Επειδή καθυστερούμε να βρούμε καινούρια, ο Πρόεδρος προτείνει να μας δώσει εκείνος).
— Χρησιμοποιείτε κι εσείς κασέτες;
Έπρεπε κάποτε να καταγράψω κάτι κι από τότε μου' χουν μείνει.
— Κάποια μυστική συνομιλία;
Όχι, κάτι δικές μου σκέψεις.
— Είστε σχεδόν 80 χρονών... Φοβάστε τον θάνατο;
Έχω συμβιβαστεί μαζί του.
— Ήταν εύκολο;
Καθόλου. Άλλοτε τον σκεφτόμουνα πολύ περισσότερο. Τώρα τον σκέφτομαι τόσο όσο να τον συνηθίζω. Όσο προχωρούν οι μέρες μου, τόσο πλησιέστερα είμαι στον θάνατο. Εσείς δεν τον βλέπετε τον θάνατο, γιατί είναι πολύ μακριά από σας. Όταν ήμουνα μικρός, δεν πίστευα ότι θα πεθάνω. Έλεγα «Ο θάνατος δεν είναι δυνατόν να με αγγίξει εμένα, είμαι αθάνατος!». Σιγά-σιγά όσο περνάνε τα χρόνια -σε μένα συνέβη γύρω στα 50- αρχίζει να σε απασχολεί η ιδέα του θανάτου και αν είσαι σωστός με τον εαυτό σου, το παραδέχεσαι, συμβιβάζεσαι μαζί του και δε σ' ενοχλεί πια. Ειλικρινώς δεν μ' ενοχλεί πια.
— Το νόημα της ζωής το ψάχνετε ακόμα;
Αχ, παιδιά, να μην μπούμε σ' αυτή τη συζήτηση, γιατί θα με κατηγορήσουν για αυτά που θα πω.
— Γιατί; Την προσωπική σας άποψη ζητάμε.
Δεν ξέρω αν υπάρχει νόημα της ζωής. Τι είναι η ζωή; Η ζωή είναι η εξέλιξη των ειδών. Άλλο αν πρέπει να της δώσουμε εμείς ένα νόημα. Όχι όμως ότι υπάρχει ένα νόημα το οποίο πρέπει να ανακαλύψουμε.
— Δε σας απελπίζει αυτή η σκέψη;
Καθόλου. Αυτή είναι η πραγματικότητα κατά την αντίληψή μου.
— Ούτε προς στιγμήν δε νιώσατε μια απελπισία, μια ματαιότητα;
Γιατί να νιώσω απελπισία; Το ότι είναι ματαιότης τα ανθρώπινα, είναι βέβαιον. Τώρα όμως, επειδή αυτά ομοιάζουν και προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, καλύτερα να μην επεκταθούμε.
— Τη φθορά, τα γηρατειά τα φοβάστε;
Ασφαλώς τα φοβάμαι, γιατί δεν ξέρει κανείς πώς θα καταλήξει. Το να πεθάνει είναι το λιγότερο. Προτού πεθάνει όμως, να μη χάσει το μυαλό του, τα μάτια του και τα πόδια του. Μ' αυτή τη σειρά που σας τα είπα.
— Ποδήλατο θα συνεχίσετε να κάνετε;
Ναι, θα συνεχίσω διότι διαρκώς βελτιώνω τις επιδόσεις μου.
— Μετράτε τις αποστάσεις και τους χρόνους που κάνετε;
Ναι, έχω χιλιομετρητή. Τώρα κάθε φορά κάνω 33 χιλιόμετρα συνεχόμενα.
— 33 χιλιόμετρα συνεχόμενα;!
Ναι, περνάω τη γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, η οποία έχει μια κλίση 4% και είναι πολύ δύσκολο να την περάσεις. Η μισή είναι ανήφορος και η άλλη μισή κατήφορος. Ξεκινώ απ' το Ρίο και φτάνω στη Ναύπακτο.
— Πόσο συχνά το κάνετε αυτό;
Το καλοκαίρι το κάνω κάθε μέρα.
— Ο κόσμος που σας βλέπει πώς αντιδρά;
Με χαιρετάει. «Γεια Πρόεδρε» μου φωνάζουν.
— Έχετε και σωματοφύλακες από πίσω σας;
Έχω έναν που με ακολουθεί με ποδήλατο.
— Ωχ... Αντέχει;
Ε ναι. Είναι και νεότερος, δεν κουράζεται.
— Έχετε πέσει ποτέ απ' το ποδήλατο;
Ναι, έπεσα την τελευταία φορά. Πήγα να περάσω τις σιδηροδρομικές γραμμές και δεν τις πέρασα κάθετα, τις επέρασα πλάγια με αποτέλεσμα να σφηνώσει η ρόδα στο αυλάκι κι εγώ να βρεθώ κάτω!... (μας δείχνει τα χέρια του) Να, έφαγα τα χέρια μου, φαίνεται ακόμα το σημάδι.
— Η ομορφιά σας απασχολεί ποτέ;
Η ομορφιά;
— Ναι. Είτε η δική σας είτε των άλλων.
Η δική μου δε μ' απασχόλησε ποτέ. Από μικρός είχα την εντύπωση -η οποία δεν απείχε πολύ της πραγματικότητος- ότι είμαι άσχημος και ότι ήταν ωραίος ο αδελφός μου. Έτσι είχα συμβιβαστεί μ' αυτό.
— Μπορεί να σας επηρεάσει θετικά για έναν άνθρωπο η ομορφιά του;
Νομίζω ότι επηρεάζει όλους τους ανθρώπους. Δεν έχουμε όλοι βέβαια την ίδια εντύπωση του ωραίου. Θυμάμαι όταν ήμουνα μικρός παίζαμε ένα παιχνίδι με τη γιαγιά μου και τον αδερφό μου. Κοιτάγαμε ένα περιοδικό και λέγαμε ποια είναι η ομορφότερη κυρία απ' αυτές που εμφανίζοντο. Λοιπόν, εγώ ποτέ δε διάλεγα το πρόσωπο που διάλεγε η γιαγιά μου κι ο αδερφός μου. Ήταν εντελώς αλλιώτικη η δική μου αντίληψη περί εμορφιάς.
— Θυμάστε κάποιο πρόσωπο που τότε θεωρούσατε όμορφο;
Μιλάω για πρόσωπα που εσείς δεν υπάρχει περίπτωση να ξέρετε.
— Τη Μέριλιν Μονρόε;
(γέλια) Σώπα καημένε! Ήμουν ήδη μεγάλος άνθρωπος όταν βγήκε η Μέριλιν Μονρόε.
— Θα θέλαμε να μας πείτε αν ξέρετε μερικά πρόσωπα της επικαιρότητας... Καλομοίρα!
Δεν την έχω δει. Έχω ακούσει ότι είναι σ' αυτά τα σόου -πώς τα λένε;- ...τα ριάλιτι.
— Βλέπετε ριάλιτι;
Όχι, δε βλέπω.
— Ριβάλντο.
Τον είδα προχτές που έπαιζε ο Ολυμπιακός με τη Λίβερπουλ. Ήταν πολύ ωραίο το φάουλ που εξετέλεσε. Μετά όμως κουράστηκε και δεν μπορούσε να αποδώσει.
— Σάκης Ρουβάς.
Έχει ένα στυλ.
— ...Το οποίο σας αρέσει;
Για μια φορά, ναι, μου αρέσει... Αλλά φοβούμαι ότι επαναλαμβάνεται!
— Τατιάνα Στεφανίδου.
Είναι μια ωραία κυρία.
— Έχετε δει εκπομπή της;
Το μεσημέρι που αλλάζω κανάλια πέφτω πάνω στην εκπομπή της. Τυχαίως. Δε κάθομαι να τη δω.
— Εσάς όταν σας βλέπουμε στην τηλεόραση, φαίνεστε πάντα ήρεμος και μετρημένος. Δεν έχετε βρεθεί ποτέ εκτός εαυτού;
Ως Πρόεδρος όχι. Παλαιότερα μου τύχαινε συχνά.
— Πώς σας έβγαινε αυτός ο θυμός;
Αντιδρούσα άσχημα. Ύψωνα τον τόνο της φωνής μου και έλεγα πράγματα για τα οποία μετά μετάνιωνα και ζητούσα συγγνώμη.
— Βρίζατε ποτέ;
(έκπληκτος) Να βρίσω; Για ποιο λόγο;
— Χτυπήσατε ποτέ κάποιον άνθρωπο;
Όχι βέβαια!
— Στα παιδιά σας δώσατε ποτέ κανένα χαστουκάκι;
Στα παιδιά μου ποτέ! Η μάνα τους μοίραζε χαστούκια αφειδώς, διότι έπρεπε να τους επιβάλει την τάξη. Εγώ έλειπα από το σπίτι και η μάνα τους είχε να κάνει με τρεις διαβόλους.
— Τα εγγονάκια σας τα έχετε στα ώπα-ώπα;
Ε, κάθε παππούς αγαπάει τα εγγόνια του πάρα πολύ. Εγώ δεν τα μαλώνω. Τα μαλώνουν οι γονείς τους.
— Εσείς μικρός είχατε φάει χαστούκια απ' τον μπαμπά;
Μόνο μια φορά όταν ήμουν 6-7 χρονών.
— Γιατί;
Διότι του έδωσα πρώτα εγώ ένα χαστούκι κι εκείνος μου το ανταπέδωσε.
— (γέλια) Πώς τον φτάσατε; Αφού ήσασταν παιδάκι!
Ήταν καθιστός... Αυτό είναι το μόνο χαστούκι που θυμάμαι απ' τον πατέρα μου. Αντιθέτως, απ' τη μάνα μου θυμάμαι πολλά. Τσακωνόμουνα με τον αδερφό μου, εκείνη άκουγε τις φωνές κι ερχόταν και χτυπούσε και τους δυο μας, χωρίς να ρωτήσει ποιος φταίει. Κι έκανε πολύ καλά!
— Γιατί;
Για να τσακωθείς πρέπει να φταίνε και οι δύο!
— Ε τότε φταίει και η Ελλάδα που τσακώνεται με την Τουρκία! (γέλια)
Ε δεν είναι το ίδιο!
— Το μεγαλύτερο ελάττωμα στον χαρακτήρα σας, ποιο θα λέγατε ότι είναι;
Μα πώς μπορεί κανείς να κάνει αυτοκριτική και να είναι επιτυχής;
— Δοκιμάστε!
(σκέφτεται) ...Πολλές φορές, προκειμένου να είσαι ευγενής, αναγκάζεσαι να υποκρίνεσαι.
— Και αυτό είναι το δικό σας ελάττωμα; Η υποκρισία;
Ναι. Αν πάψεις να είσαι υποκριτής, θα σε περάσουν για μουρλό.
— Όχι απαραίτητα! Υπάρχουν άνθρωποι που είναι πιο ευθείς!
Τι ευθείς; Μπορείς να πεις σε κάποιον «αυτά που λες είναι βλακείες»;
— Γιατί όχι; Εμείς το λέμε! ...Εντάξει, σαν Πρόεδρος δεν μπορείς να το πεις.
Ούτε και σαν άνθρωπος! Πώς μπορείς να πεις σε κάποιον «Μη με σκοτίζεις!», «Βαριέμαι να σ' ακούω!»... Σας λέω τώρα ακραία παραδείγματα.
— Εμάς δε μας ακούγονται καθόλου ακραία! Φανερώνουν όμως την ιδιοσυγκρασία και την ιδιαίτερη αγωγή που έχετε.
Πρέπει να έχει αγωγή ένας άνθρωπος. Στην κοινωνία οφείλεις να συμπεριφέρεσαι κατά τρόπον που να μη γίνεσαι ενοχλητικός, έστω κι αν σ' ενοχλούν οι άλλοι. Αλλά σας είπα: πολλές φορές μ' αυτόν τον τρόπο, υποκρίνεσαι. Λες πράγματα που δεν πιστεύεις.
— Θα μας πείτε ένα παράδειγμα;
Όχι, κάθε μέρα συμβαίνει... Γιατί; Εσείς δεν το κάνετε;
— Το αποφεύγουμε όσο μπορούμε. Ας πούμε, ο Κώστας που πάει στη Νομική όταν τον κοροϊδεύουμε ότι μια μέρα θα γίνει πολιτικός, μας απαντάει: «Aποκλείεται, γιατί δεν θα μπορώ να πω ψέματα».
Μα κι εγώ, παιδιά, δεν λέω ακριβώς ψέματα. Αυτά είναι τα κατά συνθήκην ψεύδη.
— Ε ο Κώστας ούτε τα «κατά συνθήκην» μπορεί!
Μπράβο!
— Άρα δεν μπορεί να γίνει πολιτικός!
Ποιος ξέρει; Μπορεί ως τότε ν' αλλάξει η πολιτική και ο πολιτικός να επιβάλλεται να λέει την αλήθεια σε όλους! (γέλια)
