Η προσφυγική κρίση στην Ελλάδα ευαισθητοποίησε όλες τις ανθρωπιστικές ομάδες, κυβερνήσεις του εξωτερικού και πολίτες, με αποτέλεσμα την άφιξη τεράστιου αριθμού εθελοντών στη χώρα που όμοιός του δεν είχε υπάρξει.
Τα Ηνωμένα Έθνη κήρυξαν τη χώρα σε κατάσταση ανάγκης, και η ΕΕ χρησιμοποίησε τη μονάδα ανθρωπιστικής βοήθειας για πρώτη φορά μέσα στην ίδια την Ευρώπη. Στην πορεία αποδείχτηκε πως αυτή ήταν η πιο ακριβή/δαπανηρή ανθρωπιστική βοήθεια στην Ιστορία.
Το ακριβές ποσό που πήρε η Ελλάδα απ' την ΕΕ δεν είναι γνωστό. Το Refugees Deeply έχει υπολογίσει πως τουλάχιστον 752 εκατομμύρια ευρώ εισέρρευσαν στην Ελλάδα απ' το 2015, αν υπολογιστούν όλοι οι πόροι που διατέθηκαν ή ξοδεύτηκαν, όλοι οι διμερείς πόροι και οι μεγάλες δωρεές από ιδιώτες.
Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θεωρούν πως τα χρήματα που δόθηκαν ήταν δυσανάλογα πολλά σε σχέση με την αξιοποίησή τους. Υπολογίζουν ότι για κάθε 100 ευρώ που δόθηκαν, τα 70 ευρώ χαραμίστηκαν.
Το μεγαλύτερο μέρος των πόρων ελέγχεται απ' την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που εποπτέυει το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (AMIF) και το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας (ISF) που από κοινού αφιέρωσαν 507 εκ. ευρώ για να χρηματοδοτήσουν τα έξοδα της Ελλάδας για τον έλεγχο των συνόρων, τη διαδικασία χορήγησης ασύλου και την προστασία των προσφύγων.
Όμως επειδή η Ελληνική κυβέρνηση ποτέ δεν ολοκλήρωσε το ευρύ στρατηγικό σχέδιο που απαιτείται, δεν κατόρθωσε να λάβει σημαντικό μέρος αυτών των χρημάτων, απαιτώντας έκτακτη βοήθεια απ' την ΕΕ.
Υπάρχει ακόμα σύγχυση για το ακριβές ποσό που διατέθηκε για την Ελλάδα, καθώς ο Ευρωπαίος εκπρόσωπος Μετανάστευσης Δημήτρης Αβραμόπουλος έχει "φουσκώσει" πολλές φορές το ποσό μιλώντας συχνά για πάνω από 1 δις δολάρια, πιθανότατα υπολογίζοντας και τα χρήματα που θεωρητικά θα μπορούσαν να δοθούν.
Αν υπολογίσει κανείς πως τα 752 εκατομμύρια ευρώ που εισέρρευσαν στην Ελλάδα δόθηκαν για τα 1.03 εκ. ανθρώπων που μπήκαν στη χώρα απ' το 2015, το κόστος για κάθε πρόσφυγα/μετανάστη θα ήταν 730 ευρώ κατ' άτομο. Στην πραγματικότητα όμως σχεδόν όλα τα χρήματα δόθηκαν για να καλυφθούν οι ανάγκες των 57.000 ανθρώπων που εγκλωβίστηκαν στην Ελλάδα μετά το κλείσιμο των συνόρων στις 9 Μαρτίου του 2016. Άρα, για κάθε πρόσφυγα δόθηκαν στην Ελλάδα λίγο πάνω από 13.100 ευρώ.
Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θεωρούν πως τα χρήματα που δόθηκαν ήταν δυσανάλογα πολλά σε σχέση με την αξιοποίησή τους. Υπολογίζουν ότι για κάθε 100 ευρώ που δόθηκαν, τα 70 ευρώ χαραμίστηκαν.
Η Ελληνική κυβέρνηση ήταν απ' τις πιο φιλικές προς τους πρόσφυγες, όμως ανέκυψαν προβλήματα όταν πολλοί μέσα απ' τον ΣΥΡΙΖΑ αντιμετώπισαν τις οργανώσεις που ήρθαν στην Ελλάδα για να βοηθήσουν περισσότερο ως "αποικιοκράτες" παρά ως ανθρωπιστές. Οι ίδιοι ενοχλούνταν επειδή πολλοί απ' τους πόρους δεν δίνονταν απευθείας στην κυβέρνηση για να τους αξιοποιήσει όπως νομίζει αλλά μέσω διεθνών οργανώσεων παροχής βοηθείας.
"Ο συντονισμός της αντίδρασης στην ανθρωπιστική κρίση υπήρξε ένα αγκάθι" δήλωσε εκπρόσωπος της φιλανθρωπικής οργάνωσης Oxfam. "H Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες απέτυχε να συνεργαστεί παραγωγικά με την κυβέρνηση, κι η κυβέρνηση απέτυχε να πάρει επείγουσες αποφάσεις στρατηγικής σημασίας όταν αυτό χρειαζόταν."
Τα χρήματα πρωτοέγιναν διαθέσιμα μέσω επταετούς προγράμματος το 2014 και αυτό που έπρεπε να κάνει η Ελλάδα είναι να φτιάξει μια αρχή που θα τα διαχειριζόταν, και να χαράξει μια στρατηγική. Όταν ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε κυβέρνηση στις αρχές του 2015 διαπίστωσε πως η προηγούμενη κυβέρνηση δεν είχε προχωρήσει και πολύ τις απαραίτητες διαδικασίες, όμως το ίδιο συνέβη και με τη νέα κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ που ούσα απασχολημένη με τα οικονομικά προβλήματα της χώρας δεν έκανε σχεδόν τίποτα για να αποκτήσει πρόσβαση στην ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και να απορροφήσει τα κονδύλια. Το ιστορικών διαστάσεων κύμα προσφύγων που έφτασαν στα ελληνικά νησιά τον Ιούνιο του 2015 θα περίμενε κανείς πως θα ανάγκαζε την κυβέρνηση να το ξανασκεφτεί, όμως πέρα από κάποιες πρώτες κινήσεις όλα πάγωσαν με τον ανασχηματισμό και τις, δεύτερες τον ίδιο χρόνο, εκλογές.
Τον Οκτώβριο του 2015, με υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής τον Γ. Μουζάλα, ο Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας υποσχέθηκε στην Γερμανίδα καγκελάριο Α. Μέρκελ πως τα κέντρα υποδοχής θα ήταν έτοιμα και θα λειτουργούσαν εντός ενός μήνα.
Ήταν ξεκάθαρο πως για να αντιμετωπιστεί το ζήτημα θα έπρεπε η Ελλάδα να καταφέρει να επεξεργαστεί τις νέες αφίξεις μεταναστών και προσφύγων, να εντοπίσει όσους χρειάζονταν πραγματικά βοήθεια, και να απελάσει όσους δεν τηρούσαν τα κριτήρια. Ήταν επίσης ξεκάθαρο όμως πως η Ελλάδα ούτε κατά διάνοια δεν θα μπορούσε να κάνει αυτά τα πράγματα. Οι ηγέτες της Ευρώπης προσέφεραν επιπλέον χρήματα ως έκτακτη βοήθεια στην Ελλάδα, ώστε αυτή να στεγάσει 50.000 πρόσφυγες.
Παρά τη συμφωνία, ήταν σαφές πως η Ελλάδα ελάχιστα άλλαξε την τακτική της. Μια ομάδα της ΕΕ που επισκέφθηκε σημεία ελέγχου στον Έβρο και σε νησιά διαπίστωσε πως "καμία προετοιμασία δεν έμοιαζε να υπάρχει, ή έστω να σχεδιάζεται... Απλά καταγράφουν τους μετανάστες και τους αφήνουν να φύγουν."
Προκειμένου να λειτουργήσουν τα κέντρα υποδοχής, δόθηκαν χρήματα και στο Υπουργείο Εθνικής Αμύνης με επικεφαλής τον Πάνο Καμμένο. Πλέον η αρμοδιότητα διαχείρισης του προσφυγικού είχε διασκορπιστεί διάφορα ελληνικά υπουργεία, και καθώς τα μετρητά έρεαν στην Ελλάδα, είχε γίνει πια αδύνατος ο αποτελεσματικός έλεγχος των εξόδων. Μια σειρά νομοθετικών παρεμβάσεων που πέρασαν απ' το Ελληνικό Κοινοβούλιο δήλωναν ρητά πως δεν χρειαζόταν να γίνεται κανένας λογιστικός έλεγχος στα συμβόλαια που υπογράφονταν και είχαν σχέση με το Προσφυγικό.
Καθώς οι μήνες περνούσαν και η ελληνική κυβέρνηση συνέχισε να μη διαχειρίζεται με αποτελεσματικότητα την κρίση, ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής μιλώντας στην ΕΡΤ αρνήθηκε πως είχε ευθύνη γι' αυτό το υπουργείο του. Παρ' όλα αυτά κανείς δεν ξέρει τον ακριβή αριθμό των προσφυγικών καταυλισμών στην Ελλάδα, και το υπουργείο αρνείται να σχολιάσει επί του θέματος, αν και παλιότερα είχε αναφέρει πως υπήρχαν 39, μερικά εκ των οποίων άδεια. Κάποια έχουν κλείσει, και άλλα τώρα χτίζονται και δεν υπάρχουν στη λίστα. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες λέει πως ήταν πάνω από 50, χωρίς να δεσμευτεί για ακριβή αριθμό.
Κάτι ενδεικτικό του τρόπου που λειτουργεί το ελληνικό υπουργείο. Λίγο πριν το περασμένο καλοκαίρι, οι μεγάλες ανθρωπιστικές οργανώσεις θέλησαν να βοηθήσουν στον χειμερινό εξοπλισμό των καταυλισμών, ώστε το κρύο του χειμώνα να μην πλήξει τους πρόσφυγες. Ξεκίνησαν να βρίσκουν πόρους και να ζητούν χορηγίες και η Arbeiter-Samariter-Bund (ASB), μια γερμανική ανθρωπιστική οργάνωση πρότεινε στον κ. Μουζάλα μια δωρεά 1.5 εκ. ευρώ ώστε να μετατραπεί το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο της Σόφτεξ σε χώρο στέγασης 1.500 ανθρώπων σε κοντέινερς που θα είχαν θέρμανση και υδραυλικές εγκαταστάσεις. Βρέθηκε διμερής χρηματοδότηση απ' τη Γερμανία, και η πρόταση στάλθηκε στο υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής.
Αντί να υπογράψει την αποδοχή της δωρεάς ώστε να ξεκινήσουν οι εργασίες, ο υπουργός κ. Μουζάλας επέστρεψε πίσω την πρόταση, κάνοντας τη δική του πρόταση και ζητώντας αντί για 1.5 εκ. ευρώ, το ποσό των 7.5 εκ. ευρώ. Όταν οι δωρητές και οι οργανώσεις δήλωσαν πως δεν μπορούσαν να βρουν αυτό το ποσό, ο Μουζάλας αρνήθηκε να κάνει σκόντο ή έστω να διαπραγματευτεί ώστε να υπάρξει ένας συμβιβασμός.
Το καλοκαίρι ήρθε και πέρασε, το ίδιο και το φθινόπωρο. Στις 5 Ιανουαρίου του 2017, σε μια κίνηση τραγικής ειρωνείας ο Μουζάλας επισκέφθηκε έναν καταυλισμό στη Βόρεια Ελλάδα και δήλωσε ευχαριστημένος με όσα είχε πράξει ώστε να μην κρυώσουν οι πρόσφυγες. "Δεν υπάρχουν πια μετανάστες ή πρόσφυγες στο κρύο! Κανένας δεν κρυώνει" είπε στους δημοσιογράφους.
Πριν περάσουν λίγες μέρες ο μεγάλος χιονιάς κατέφτασε και η αλήθεια αποκαλύφθηκε. Δεκάδες φωτογραφίες από καταυλισμούς έδειξαν πως οι πρόσφυγες ξεπάγιαζαν. "Οι σκηνές δεν είναι και ξενοδοχεία 4 αστέρων, αλλά είναι ικανοποιητικές" δήλωσε τότε ο κ. Μουζάλας.
Πριν τελειώσει ο μήνας, τρεις άνθρωποι που είχαν ζητήσει άσυλο -και ζούσαν σε καταυλισμό στη Λέσβο-πέθαναν. Όπως έγινε σαφές απ' τα πλάνα που τραβήχτηκαν στον καταυλισμό, ακόμα και τότε μετανάστες και πρόσφυγες ζούσαν σε σκηνές χωρίς καμία προστασία απ' τις παγωμένες θερμοκρασίες. Μάρτυρες υποστήριξαν πως οι τρεις νεαροί πέθαναν από τις τοξικές αναθυμιάσεις πλαστικού που είχαν ρίξει στη φωτιά σε μια απέλπιδα προσπάθεια να ζεσταθούν.
Η αποτυχία των υπουργείων Μεταναστευτικής Πολιτικής αλλά και Ανάπτυξης να δημιουργήσουν μια αποτελεσματική αρχή διαχείρισης των ευρωπαϊκών κονδυλίων (και πρόσβασης σε αυτά) είχε φέρεις τους πιο ευάλωτους πρόσφυγες σε τραγική κατάσταση.
Εντωμεταξύ, αξιωματούχοι του ΟΗΕ δέχονταν βραδινά τηλεφωνήματα από Έλληνες υπουργούς που απαιτούσαν κι άλλα χρήματα, τα οποία τους παραδίδονταν στην ώρα τους, χωρίς όμως η ελληνική κυβέρνηση να έχει καταρτίσει ακόμα κάποιο σχέδιο ή να κρατάει αρχεία των πληρωμών. "Κάθε φορά η κυβέρνηση θα περίμενε να φτάσει ο κόμπος στο χτένι, να βρεθούμε ένα βήμα πριν το γκρεμό πριν συμφωνήσει σε οτιδήποτε" είπε Ευρωπαίος αξιωματούχος για την διαπραγματευτική τακτική της Ελλάδας.
Η κατάσταση έγινε ακόμα πιο εκρηκτική τον περασμένο μήνα, όταν οι Έλληνες εργαζόμενοι στην υπηρεσία ασύλου κατέβηκαν σε απεργία. Ένα ημέιλ τους είχε ειδοποιήσει πως "οι τακτικές πληρωμές αναβάλλονταν επ' αόριστον". Απ' την αρχή του έτους η αρμοδιότητα για τη μισθοδοσία τους είχε περάσει στο υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, όμως δεν είχε γίνει κάποια προετοιμασία από μεριάς του υπουργείου ώστε να πληρώνονται.
Ενώ η Ελλάδα είχε δηλώσει συγκεκριμένο αριθμό φιλοξενούμενων στους καταυλισμούς, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι και τα μέλη των ΜΚΟ έβλεπαν όλο και περισσότερους πρόσφυγες να φεύγουν από εκεί. Μια νέα στήλη προστέθηκε στις ανακοινώσεις του υπουργείου με τους "πρόσφυγες που ζουν εκτός των καταυλισμών". Έλεγχοι που έκανε ξένος διπλωμάτης σε καταυλισμούς κοντά στη Θεσσαλονίκη έδειξαν μεγάλες διαφορές των στοιχείων του υπουργείου απ' την πραγματικότητα.
Στο Ωραιόκαστρο,όπου το υπουργείο είχε μετρήσει επισήμως 604 άτομα, ήταν παρόντες μόνο 135. Οι φροντιστές του καταυλισμού, που λάμβαναν 5.5 ευρώ καθημερινά για κάθε έναν απ' τους πρόσφυγες, παραδέχτηκαν πως γνώριζαν για την ασυνέπεια στα νούμερα και τόνισαν πως σέρβιραν καθημερινά 200 γεύματα, ενώ συνέχιζαν να παίρνουν χρηματοδότηση που βασιζόταν στα επίσημα νούμερα των 600 προσφύγων.
Όταν τον περασμένο Δεκέμβριο η εφημερίδα Wall Street Journal έγραψε σε ρεπορτάζ της πως χιλιάδες πρόσφυγες που είχαν μετρηθεί στις επίσημες λίστες "έλειπαν", ο υπουργός Μουζάλας απάντησε πως ο ισχυρισμός ήταν "αβάσιμος". Χρειάστηκε να περάσουν δύο μήνες για να παραδεχτεί η Ύπατη Αρμοστεία πως είχε μετρήσει 13.000 λιγότερους πρόσφυγες απ' ό,τι έλεγε η ελληνική κυβέρνηση.
