Το Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος βρίσκεται σε ένα ιστορικό κτίριο στην οδό Ηπίτου 17Β στην Πλάκα. Εκεί συναντήσαμε τον πνευμονολόγο-εντατικολόγο, τ. αναπληρωτή καθηγητή στα πανεπιστήμια Αθηνών και Harvard και διευθυντή του ινστιτούτου κ. Παναγιώτη Μπεχράκη. Το φωτεινό γραφείο του προσφέρει μια ασύγκριτη θέα προς τον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, ενώ γύρω μας υπάρχουν έργα τέχνης της κόρης του, πολυάριθμα βραβεία και εκπαιδευτικό υλικό ειδικά σχεδιασμένο για να υποστηρίξει τις μαθητικές παρεμβάσεις και τους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Κύριος στόχος του είναι ο εξής: «Μαθαίνω να μην καπνίζω». Μάλιστα, όπως θα μου πει εμφανώς ικανοποιημένος, το μαθητικό τετράδιο που βρίσκεται μπροστά μου έχει τυπωθεί και διανεμηθεί σε περισσότερους από 320.000 μαθητές σε όλη την Ελλάδα.
Αφορμή για τη συνάντησή μας αποτέλεσε το γεγονός ότι αποδέχτηκε την πρόταση να αναλάβει επικεφαλής της επιτροπής εμπειρογνωμόνων για τον έλεγχο του καπνίσματος και την εφαρμογή συνολικά του αντικαπνιστικού νόμου. Ο ίδιος εδώ και πολλά χρόνια πρωτοστατεί στη μάχη κατά του καπνίσματος και αναδεικνύει τις επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος με στοχευμένες παρεμβάσεις, δημοσιεύσεις ερευνών και κύκλους διαλέξεων.
Όταν τον ρωτώ ποιες είναι οι σκέψεις που κάνει όταν παρακολουθεί γιατρούς να καπνίζουν επιβεβαιώνει από παλιότερη έρευνά του ότι το ποσοστό είναι ανάλογο με αυτό στην υπόλοιπη κοινωνία και σημειώνει: «Πρώτα γίνεται καπνιστής κάποιος και ύστερα γιατρός. Ο τοίχος, λοιπόν, πρέπει να κατασκευαστεί πιο πριν, γι' αυτό κι εμείς επικεντρωνόμαστε στην προσχολική ηλικία του ατόμου».
Ρωτήστε όποιον καταστηματάρχη θέλετε σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης και θα αντιληφθείτε ότι μόνο κερδισμένοι βγήκαν από την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου, αφού μειώθηκε το κόστος συντήρησης, περιποίησης και καθαριότητας του μαγαζιού: οι πελάτες που είναι καπνιστές πίνουν τον καφέ τους και αποχωρούν, άρα δεν κάθονται πέντε ώρες σε ένα τραπέζι, με αποτέλεσμα τα κέρδη τους να είναι περισσότερα.
Στη συνέχεια αναφέρει μερικά από τα στατιστικά στοιχεία που σοκάρουν: «Το κάπνισμα είναι η μεγαλύτερη επιδημία όλων των εποχών, με τραγικό απολογισμό 7 εκατομμύρια θανάτους ετησίως, δηλαδή ένας άνθρωπος κάθε οκτώ δευτερόλεπτα, ενώ προβλέπεται ότι το 2025 10 εκατομμύρια συνάνθρωποί μας θα πεθάνουν από αίτια σχετιζόμενα με το κάπνισμα. Παράλληλα, 600.000 άνθρωποι, ανάμεσά τους 150.000 παιδιά, πεθαίνουν κάθε χρόνο από το παθητικό κάπνισμα».
Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου, τις επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος, τη νοοτροπία που σταδιακά μεταβάλλεται, τους χώρους εστίασης, τους πολιτικούς που παραβιάζουν τον νόμο, τους νέους, την κρίση, το άγχος καθώς και για το τι ο ίδιος θεωρεί σημαντικό στη ζωή.
— Τι διαφορετικό θα γίνει τώρα και θα εφαρμοστεί τελικά ο αντικαπνιστικός νόμος;
Σε σχέση με το παρελθόν, έχουμε πλέον δύο κυρίαρχα χαρακτηριστικά. Καταρχάς, υπάρχει πολιτική βούληση, η οποία σας διαβεβαιώνω ότι απουσίαζε. Παρουσιάζονταν αρκετοί και διατύπωναν ευθέως την άποψη ότι δεν ήθελαν να ρισκάρουν με άλλο ένα πρόβλημα, ειδικά όταν το πολιτικό κλίμα ήταν επιβαρημένο με ακανθώδη θέματα όπως το Μακεδονικό, το προσφυγικό και η οικονομική κρίση. Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο που εγγυάται την επιτυχία της εφαρμογής του είναι η αλλαγή της νοοτροπίας της κοινωνίας. Πρέπει να πω ότι την περίοδο που ο αντικαπνιστικός νόμος δεν ήταν στις κύριες πολιτικές προτεραιότητες εμείς αναπτύξαμε μια τεράστια δραστηριότητα στα σχολεία όλης της χώρας με σημαντικές δράσεις, μεταδίδοντας μια διαφορετική φιλοσοφία προσέγγισης, η οποία καθημερινά αποδεικνύεται όλο και πιο επιτυχημένη.
Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας είναι η νέα γενιά να δείχνει με τις δράσεις, τις επιλογές και τη στάση της ότι το κάπνισμα ανήκει πλέον στο παρελθόν. Ουσιαστικά, οι παρεμβάσεις αυτές δίνουν τη δυνατότητα στους νέους ανθρώπους να αναπτύξουν και να καλλιεργήσουν τις ατομικές και κοινωνικές τους δεξιότητες ώστε να είναι ικανοί να πουν «όχι» στα καπνικά προϊόντα. Αναμφίβολα, τα παιδιά σήμερα γυρίζουν την πλάτη στο κάπνισμα γιατί διαπιστώνουν ότι είναι ο μόνος τρόπος για μια καλύτερη ζωή. Θυμάμαι στη δική μου εποχή τους γονείς να μας λένε να μην καπνίζουμε διότι ήμασταν μικροί ‒δηλαδή, όταν μεγαλώσεις κάπνισε‒, ενώ σήμερα οι νέοι είναι εκείνοι που λένε στους γονείς τους να μην καπνίζουν.
— Τι απαντάτε στους καταστηματάρχες που λένε ότι αφήνουν τους πελάτες τους να καπνίζουν διότι διαφορετικά θα κλείσουν;
Αυτές είναι συζητήσεις και απόψεις άνευ περιεχομένου. Ας ξεκαθαρίσουμε ότι μέσα στα καταστήματα αυτά πραγματοποιείται μια φανερή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όταν ένας πολίτης επιλέγει να καπνίζει σε έναν δημόσιο χώρο όπου παρευρίσκονται κι άλλοι, δημιουργεί μια πηγή καρκινογένεσης. Η στάση αυτή είναι μια εκτεταμένη μορφή βίας εναντίον μικρών παιδιών, εγκύων, ατόμων με ειδικές ανάγκες, πολιτών με αναπνευστικά, καρδιαγγειακά προβλήματα ή καρκίνο, όπως επίσης και εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων που, απροστάτευτοι εντελώς, υποχρεώνονται να δουλεύουν σε συνθήκες εργασίας ανάλογες με εκείνες των ορυχείων του 15ου αιώνα.
Επομένως, παραβιάζεις κατάφωρα το δικαίωμα του άλλου να αναπνέει καθαρό αέρα, προτάσσοντας τον φόβο σου μήπως χάσεις κέρδη έναντι της πιθανότητας να αρρωστήσουν άνθρωποι, ακόμα και να πεθάνουν ‒ το θέμα είναι να κερδίζεις εσύ. Με την ίδια λογική τότε, κι εγώ που είμαι πνευμονολόγος, όπως και ο καρδιολόγος, να μη λέμε τίποτα για να εξακολουθούμε να έχουμε ασθενείς. Αυτά, λοιπόν, δεν είναι σοβαρά επιχειρήματα.
Τέλος, ρωτήστε όποιον καταστηματάρχη θέλετε σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης και θα αντιληφθείτε ότι μόνο κερδισμένοι βγήκαν από την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου, αφού μειώθηκε το κόστος συντήρησης, περιποίησης και καθαριότητας του μαγαζιού: οι πελάτες που είναι καπνιστές πίνουν τον καφέ τους και αποχωρούν, άρα δεν κάθονται πέντε ώρες σε ένα τραπέζι, με αποτέλεσμα τα κέρδη τους να είναι περισσότερα. Αναλογιστείτε μόνο ότι εφαρμόστηκε πλήρως ο νόμος στις παμπ της Ιρλανδίας, και μάλιστα με απόλυτη επιτυχία.
— Άρα, δεν είστε υπέρμαχος της λύσης που θέλει ένα εστιατόριο ή καφέ-μπαρ να είναι μοιρασμένο σε καπνιστές και μη καπνιστές.
Είναι ανόητες αυτές οι λύσεις, δεν έχουν κάποια λογική. Όταν λέμε ότι κάτι απαγορεύεται, δεν υπάρχει light εφαρμογή. Δεν πρέπει να αφήνουμε χώρο σε εξαιρέσεις, οι οποίες συνήθως είναι απόρροια κάποιων lobbies. Αν θέλεις να καπνίζεις, έχεις το δικαίωμα να το κάνεις στο σπίτι σου, όχι εκεί όπου προκαλείς ζημιά στους τρίτους.
— Στη διάρκεια της κρίσης επικράτησε η άποψη ότι, εξαιτίας των οικονομικών μέτρων, δεν θα μας κόψουν και το κάπνισμα. Ποια είναι η γνώμη σας;
Εάν νομίζουμε ότι οι κρίσεις ξεπερνιούνται με ναρκωτικά, τότε ας προχωρήσουμε και σε σκληρότερα (γέλια). Δεν αμβλύνεις τον πόνο της κρίσης με το κάπνισμα. Είναι κάτι βαθύτερο. Ας μην ξεχνάμε ότι μία από τις αιτίες της κρίσης είναι και το κόστος του καπνίσματος, αφού σχετίζεται με πολύ υψηλά επίπεδα στο κόστος περίθαλψης που, σύμφωνα με υπολογισμούς της Παγκόσμιας Τράπεζας, για ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα κυμαίνεται μεταξύ 0,1 και 1,1% του ΑΕΠ των χωρών. Εφόσον η Ελλάδα κατέχει υψηλά ποσοστά καπνίσματος σε παγκόσμια κλίμακα, το κόστος αυτό θα αυξάνεται εκθετικά τα προσεχή έτη.
Για παράδειγμα, η μείωση του αριθμού των καπνιστών στην Ελλάδα θα οδηγήσει βραχυχρόνια σε μείωση του άμεσου κόστους περίθαλψης και θα προσφέρει μια πραγματική βοήθεια στα οικονομικά του Εθνικού Συστήματος Υγείας της χώρας μας. Επίσης, τα έξοδα για αγορά προϊόντων καπνού αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο ποσοστό των οικογενειακών εξόδων.
— Αυτή η άρνηση της κοινωνίας να εφαρμόσει τον νόμο θεωρείτε ότι σχετίζεται με τη νοοτροπία του «Έλληνα θεριακλή»;
Το κάπνισμα δεν είναι επιλογή αλλά μια χρόνια εξάρτηση, μια καθημερινή πρέζα. Είναι η εθνική μας ντροπή η μη εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου, εμφανίζοντας την Ελλάδα ως τη μοναδική χώρα της Ευρώπης που δεν μπορεί να πείσει τους πολίτες της να μην καπνίζουν σε δημόσιους χώρους. Μήπως είναι στην κουλτούρα του Έλληνα να ανάβει ο διευθυντής το πούρο του μπροστά στη γραμματέα του και αυτή να είναι τριών μηνών έγκυος;
Κατά τη γνώμη μου, δεν θα έπρεπε να υπάρχει καν νόμος προκειμένου να πράττουμε το αυτονόητο. Γιατί δεν καπνίζουμε σε μέρη όπως η εκκλησία, το μετρό, το αεροδρόμιο, τα λεωφορεία, τα πολυκαταστήματα, οι τράπεζες, τα πανάκριβα εστιατόρια, όπου ο νόμος εφαρμόζεται με την απλούστατη συναινετική διαδικασία του «εδώ δεν καπνίζουμε»; Μήπως σκέφτονται τα πρόστιμα; Αφού όσα πρόστιμα έχουν επιβληθεί είναι σχεδόν ελάχιστα. Όμως έχουν αντιληφθεί ότι αυτό δεν είναι κοινωνικά αποδεκτό και επικρατεί ο αμοιβαίος σεβασμός.
— Πώς σχολιάζετε την εικόνα πολιτικών που καπνίζουν στο καφενείο της Βουλής, τον πρώην αναπληρωτή υπουργό Υγείας που έκανε το ίδιο σε συνέντευξη Τύπου στο υπουργείο αλλά και την ανάρτηση της Ρένας Δούρου με τη φωτογραφία της Μελίνας Μερκούρη να καπνίζει, ως σχόλιο στον αντικαπνιστικό νόμο;
Δεν ωφελεί η περιπτωσιολογία ούτε και το να μιλάμε για τα πρόσωπα καθαυτά. Θα σταθώ, όμως, στην εικόνα από το καφενείο της Βουλής, για την οποία θα μπορούσα να μιλάω για ώρα. Από πού να ξεκινήσει κανείς και πού να τελειώσει! Μια εικόνα που διακρίνεται από στοιχεία παρανομίας, θράσους, πρόκλησης, δειλίας, αναχρονισμού, αμφισβήτησης του κύρους του Κοινοβουλίου και της δημόσιας υγείας, παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κυρίως διακρίνεται για την απουσία παραδείγματος προς την κοινωνία. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα πολιτικό παράδειγμα προς αποφυγή. Είναι αδιανόητο πολιτικοί και υπουργοί να φωτογραφίζονται κατ' αυτόν τον τρόπο και να προκαλούν το δημόσιο αίσθημα.
— Εσείς πώς θα καταφέρετε να τον εφαρμόσετε;
Δεν είμαι υπέρ της καταστολής, αν και θα χρειαστεί. Κακώς το θέμα επικεντρώνεται στους μηχανισμούς ελέγχου, τις ποινές ή τα πρόστιμα. Ο βούρδουλας ποτέ δεν έφερε αποτέλεσμα. Επιμένω ότι το «παγόβουνο» είναι ο καπνιστής. Χαίρομαι όταν βλέπω Έλληνες σε διάφορα καφέ της Ευρώπης να μην καπνίζουν. Έχει έρθει η στιγμή να ακούσουμε τη φωνή των παιδιών μας, να δράσουμε ως υπεύθυνοι πολίτες και να γυρίσουμε οριστικά σελίδα σε ένα θέμα που μόνο από ευαισθησία προς τον συνάνθρωπο δεν χαρακτηρίζεται. Επιπλέον, οι συνθήκες είναι πρόσφορες, η κοινωνία μας σχεδόν καθολικά εκφράζει θυμό και ντροπή για τη μη εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου και η νέα γενιά και η εκπαιδευτική κοινότητα τη ζητούν επίμονα.
— Όπως διάβασα, θα υπάρχουν τσουχτερά πρόστιμα και για τους οδηγούς που καπνίζουν;
Αν δείτε πόση είναι η ρύπανση από ένα τσιγάρο μέσα σε ένα αυτοκίνητο, θα εκπλαγείτε. Το παθητικό κάπνισμα πραγματοποιείται και σε οχήματα όπου η κύρια μάζα προέρχεται από την εκπνοή του καπνιστή, πέραν του τσιγάρου που καίγεται. Η εκπνοή αυτή δημιουργεί ένα αόρατο τοξικό μείγμα το οποίο περιέχει βαρέα μέταλλα, καρκινογόνες ουσίες και ραδιενεργά στοιχεία. Για παράδειγμα, όταν κάποιος καπνίζει στο σπίτι του δεν αντιλαμβάνεται ότι αυτό το μείγμα που αιωρείται και καταλήγει στο δάπεδο είναι ικανό να μολύνει ένα παιδί που, ανυποψίαστο, μπουσουλάει στο πάτωμα και κατόπιν βάζει τα χέρια του στο στόμα. Το τριτογενές κάπνισμα παραμένει, έστω κι αν ο χώρος αυτός αεριστεί.
— Στους νέους που πιστεύουν ότι το τσιγάρο είναι ένδειξη μαγκιάς τι θα λέγατε;
Πράγματι, αποτελεί μια ένδειξη μαγκιάς, όχι όμως γι' αυτόν που το καπνίζει αλλά γι' αυτόν που το πουλάει. Ο μάγκας δεν είναι ο αγοραστής αλλά ο πωλητής. Εκείνος που σου στερεί δέκα χρόνια ζωής κι έχει καταφέρει να θεωρείς τον εαυτό σου μάγκα επειδή καπνίζει. Ωστόσο, δεν θέλω να διακρίνω τους ανθρώπους σε καπνιστές και μη. Πρόκειται για μια εσφαλμένη προσέγγιση. Τυχαία γεγονότα είναι αυτά που οδηγούν ένα άτομο στο κάπνισμα. Καπνιστές και μη καπνιστές έχουν το ίδιο πρόβλημα: το κάπνισμα. Και ως κοινωνία πρέπει να το αντιμετωπίσουμε σαν έναν κοινό εχθρό. Κάθε αντικαπνιστικός αγώνας πρέπει να απευθύνεται στην «καρδιά» του καπνιστή. Εκεί βρίσκεται η λύση του προβλήματος.
— Είναι καλύτερο το ηλεκτρονικό τσιγάρο ή όχι;
Δεν έχει νόημα να εισχωρούμε σε ένα πεδίο σύγκρισης για το ποιο είναι το λιγότερο κακό. Είναι ένα παιχνίδι μάρκετινγκ που χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια για να απενοχοποιεί τον καπνιστή και να προωθεί το προϊόν στην αγορά.
— Οι σκληρές φωτογραφίες πάνω στα πακέτα των τσιγάρων θεωρείτε ότι είχαν κάποιο αποτέλεσμα;
Πιστεύω πως όχι. Σκοπός δεν είναι να φοβίσεις ή να τρομοκρατήσεις τον καπνιστή αλλά να τον ωθήσεις να επιλέξει έναν υγιεινό τρόπο ζωής στην καθημερινότητά του, αποφεύγοντας καταστροφικές καταναλωτικές συνήθειες. Το καπνικό πακέτο δεν πρέπει να εκπέμπει κανένα είδος συναισθήματος. Πρέπει να είναι άχρωμο, άοσμο και άγευστο. Και, πιστέψτε με, είναι η πρόταση που τρέμουν όσο τίποτα οι καπνοβιομηχανίες.
— Ποια είναι η πιο δυσάρεστη ανάμνηση που έχετε ως γιατρός και είναι συνυφασμένη με το τσιγάρο;
Καθημερινά, η υποχρέωση να ανακοινώνεις σε οικογένειες ότι ο πατέρας, ο αδελφός ή ο θείος τους έχουν καρκίνο του πνεύμονα. Είναι κάτι που με πληγώνει. Για τους ανθρώπους που έχουν προχωρημένη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια το πρωινό πλύσιμο ισούται με τρέξιμο τριών χιλιομέτρων, ενώ το ξύρισμα δημιουργεί κούραση σαν να ανεβαίνεις πέντε ορόφους. Πέραν αυτού, ο πατέρας μου, ο αδερφός του και η γυναίκα του αδερφού μου έχουν πεθάνει από καρκίνο του πνεύμονα. Άρα, γνωρίζω και προσωπικά τι σημαίνει να χάνεις ένα δικό σου πρόσωπο. Ο καρκίνος βρίσκεται σχεδόν σε κάθε σπίτι. Ένας από τους τρόπους που εισβάλλει είναι το τσιγάρο.
— Από τα έτη της κρίσης πιστεύετε ότι μάθαμε κάτι;
Ναι, κρίνω ότι το στρες που βιώσαμε ως λαός θα μας κάνει καλύτερους, πιο υπεύθυνους στις αποφάσεις μας και ότι θα συμβάλει σε μια πιο ορθή διαχείριση του δυναμισμού μας. Η κρίση ήταν αποτέλεσμα των λαθών μας. Και θεωρώ ότι αυτά έγιναν κατανοητά. Ο Έλληνας δεν πτοείται από τέτοιες περιπέτειες, αντιθέτως βγαίνει πιο δυνατός. Κι αυτός ο τόπος έχει αποδείξει πάμπολλες φορές ότι παράγει μυαλό.
— Σήμερα τι θα συμβουλεύατε έναν νέο;
Να βάζει τον νου του να δουλεύει όσο πιο πολύ μπορεί και να ακούει την ψυχή του όταν πρόκειται να πάρει τις αποφάσεις του. Μια ισορροπημένη, δηλαδή, λειτουργία της λογικής και του συναισθήματος. Αν το καταφέρει αυτό, δεν έχει να φοβηθεί τίποτα. Όταν είσαι είκοσι ετών όλος ο κόσμος σού ανήκει.
— Το άγχος ως καθημερινό πρόβλημα δεν οδηγεί στο κάπνισμα;
Το άγχος είναι μια δημιουργική διεργασία του ανθρώπινου μυαλού. Αντιθέτως, το παθολογικό άγχος είναι αυτό που παράγει προβλήματα. Το μόνο άγχος που λύνουν όλες οι εξαρτήσεις αφορά την έλλειψή τους. Ο αλκοολισμός, ο τζόγος, τα ναρκωτικά, το τσιγάρο και το Διαδίκτυο είναι εξαρτήσεις που γεννούν στρες όταν αντιληφθείς την απουσία τους. Ο εθισμός είναι μια συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από εξάρτηση από μια συγκεκριμένη δραστηριότητα.
Πρόκειται για μια νευροψυχολογική διαδικασία που είναι πολύ δύσκολο να μελετηθεί επαρκώς και δημιουργεί σοβαρά σωματικά ή ψυχολογικά προβλήματα και δυσλειτουργίες σε κύριους τομείς της ζωής. Και, δυστυχώς, δεν ερευνάται από την επιστήμη όσο πρέπει. Τρέχουμε πίσω από τα γεγονότα. Αν δοθούν οι απαντήσεις από την ιατρική επιστήμη, θα καταρρεύσουν αυτομάτως όλες οι σκοτεινές ιστορίες των εξαρτήσεων και πολλά προβλήματα της ανθρωπότητας θα επιλυθούν. Δεν θα μπω σε εικασίες συνωμοσιολογίας, αλλά προφανώς η επίλυση αυτού του καυτού θέματος της κακής διαχείρισης του εγκεφάλου μας δεν φέρνει κέρδη.
— Έχετε υπάρξει καπνιστής;
Ναι, κάπνιζα ως φοιτητής. Το έκοψα όταν μπήκα ειδικευόμενος στον κλάδο της Παθολογίας. Τότε το τσιγάρο ήταν «must». Επίσης, επικρατούσε άγνοια και ως προς τις επιπτώσεις του. Υπήρχαν διαφημίσεις στις οποίες οι γιατροί κάπνιζαν και έλεγαν ότι το κάπνισμα κάνει καλό. Ευτυχώς, έχουμε ξεφύγει απ' αυτές τις στρεβλές αντιλήψεις.
— Μια εικόνα που δεν θα ξεχάσετε ποτέ;
Ήταν την περίοδο της δικτατορίας, όταν ήρθαν να με πάρουν από το σπίτι. Δεν θα σβήσουν ποτέ από τη μνήμη μου οι φωνές της μητέρας μου όταν με έπαιρναν για να με πάνε σε αυστηρή απομόνωση στην οδό Μπουμπουλίνας. Είναι από τα έντονα βιώματα της ζωής μου. Παρότι προέρχομαι από στρατιωτική οικογένεια, δεν τα πήγα ποτέ καλά με τους συνταγματάρχες. Αν ήσουν ζωντανός άνθρωπος, δεν μπορούσες να ανεχτείς αυτή την κατάσταση.
— Σήμερα τι θεωρείτε επαναστατικό;
Το να θέλεις να αλλάξουν τα στραβά και ανάποδα που επικρατούν στην κοινωνία μας. Έχουν ωριμάσει αρκετά οι συνθήκες ώστε να σταματήσουμε να περιμένουμε λύσεις στα προβλήματα από εκείνους τους μηχανισμούς που τα προκάλεσαν. Είναι όπως στα ναρκωτικά, που προσπαθούμε να θεραπεύσουμε τον χρήστη μέσω της μεθαδόνης. Απλώς ανακυκλώνουμε το πρόβλημα. Εκεί χρειάζεται η επαναστατική προσέγγιση. Επομένως, έχουμε ανάγκη από άφθαρτα μυαλά που θα δώσουν τις λύσεις.
— Σας τρομάζει ο χρόνος;
Δεν φοβάμαι τον θάνατο. Και δεν θα χάσω την ισορροπία μου αν αύριο μού ανακοινώσουν ότι πάσχω από ένα νόσημα από το οποίο θα πεθάνω. Άλλωστε, γνωρίζω ότι το νόσημα που έχουμε όλοι και θα πεθάνουμε απ' αυτό είναι η ζωή. Υπάρχει μια γενική αιτία θανάτου: η γέννηση.
— Τι θεωρείτε ότι είναι σημαντικό στη ζωή;
Να ανακαλύπτεις τον εαυτό σου και ύστερα να τον αφήνεις να ανθήσει.
σχόλια