Πριν από λίγες μέρες ο 86χρονος Τζορτζ Τσακίρης, κάτοχος Όσκαρ β’ ανδρικού ρόλου –ενός από τα δέκα που πήρε το μιούζικαλ West Side Story το 1961– για τον ρόλο του Μπερνάρντο, μίλησε στην «Guardian» για τις αναμνήσεις του από την ταινία. «Ο Τζερόμ Ρόμπινς και o Στίβεν Σόντχαϊμ ανανέωσαν το είδος. Στα περισσότερα μιούζικαλ η ιστορία προχωρούσε, σταματούσε, όσο διαρκούσε τo μουσικό επεισόδιο, και μετά συνέχιζε. Στο West Side Story όλη η ιστορία είναι κάθε μουσική ακολουθία, τραγούδι και χορός. Η χορογραφία δεν ήταν ποτέ "χορός για τον χορό"» είπε ο ελληνικής καταγωγής ηθοποιός που δεν πίστευε στην τύχη του όταν, ενώ βρισκόταν στο Λονδίνο, παίζοντας τον ρόλο του Ριφς στη βρετανική περιοδεία του μιούζικαλ του Μπρόντγουεϊ, κλήθηκε να πάρει μέρος σε μια οντισιόν για την ταινία.
Τα υπόλοιπα ανήκουν στην ιστορία, αλλά ακόμα και σήμερα πιστεύει ότι ο καλύτερος ρόλος σε κάθε εκδοχή, είτε στο θέατρο είτε στον κινηματογράφο, είναι αυτός της Ανίτας, της φίλης της Μαρίας, που υποδύθηκε στην ταινία η Ρίτα Μορένο. Η Ρίτα Μορένο θα παίξει έναν ρόλο έγραψε ειδικά γι' αυτήν ο Τόνι Κούσνερ για τις ανάγκες της πολυαναμενόμενης κινηματογραφικής μεταφοράς του μιούζικαλ από τον Στίβεν Σπίλμπεργκ.
Ο κόσμος δείχνει να μην έχει φύγει καθόλου από τον αστερισμό του West Side Story εξήντα χρόνια μετά την πρεμιέρα της ταινίας, που δεν σταμάτησε να προβάλλεται, όπως ούτε και το μιούζικαλ σταμάτησε να ανεβαίνει στις σκηνές του κόσμου σε όλες τις πιθανές διασκευές και εκδοχές, με τελευταία αυτή στο Μπρόντγουεϊ το 2020, σε σκηνοθεσία του μεγάλου Ευρωπαίου σταρ σκηνοθέτη του θεάτρου, του Βέλγου Ίβο βαν Χόβε, σε χορογραφία της επίσης σταρ του ευρωπαϊκού χορού Αν Τερέζα ντε Κεερσμάκερ, που μπορεί να πρόλαβαν τον Σπίλμπεργκ και την κινηματογραφική του πρεμιέρα, αλλά δεν έκαναν ούτε το κοινό ούτε την κριτική να «ανατριχιάσουν» με την εκδοχή τους.
Ίσως φταίει το γεγονός ότι είναι Ευρωπαίοι, γιατί, τελικά, το West Side Story, ως ιστορία, είναι στο DNA κάθε Αμερικανού, που το νιώθει κομμάτι του. Το επιβεβαιώνει ο Σπίλμπεργκ, που, μιλώντας στο «Vanity Fair» για τη σχέση του με το μιούζικαλ, επιστρέφει στην παιδική του ηλικία, όταν άκουσε για πρώτη φορά και ερωτεύτηκε την ηχογράφηση του άλμπουμ της παραγωγής του Μπρόντγουεϊ του 1957. Παρόλο που δεν έχει ξανασκηνοθετήσει μιούζικαλ, η ιστορία του West Side Story ήταν ένας πειρασμός που τον στοίχειωνε και τελικά ενέδωσε σε αυτόν.
Η ξενοφοβία, οι φυλετικές προκαταλήψεις, η μετανάστευση, ζητήματα που έχουν απασχολήσει τον Σπίλμπεργκ και σε προηγούμενα έργα του, έρχονται ξανά, διαρκώς σε πρώτο πλάνο, μέσα από το μιούζικαλ και δείχνουν την αξία μιας ιστορίας που επαναλαμβάνεται, τις περισσότερες φορές με μεγαλύτερη ένταση, και στο παρόν.
Ο 74χρονος σήμερα σκηνοθέτης και παραγωγός ανέθεσε το σενάριο σε έναν από τους τολμηρότερους συγγραφείς, τον Τόνι Κούσνερ, που έγραψε το πιο πολυβραβευμένο έργο της εποχής μας, το Angels in America, για το οποίο τιμήθηκε με τα βραβεία Pulitzer και Tony το 1993. Ο Κούσνερ έγραψε ένα τολμηρό έργο για το AIDS, την ομοφυλοφιλία, τη σεξουαλικότητα, την ηθική ακεραιότητα, τον φόβο του θανάτου και είναι ίσως ο πιο κατάλληλος σήμερα να γράψει για τον εφιάλτη μιας νέας εποχής, όπου οι κοινωνικές και πολιτισμικές διαφορές φαίνονται αγεφύρωτες, κάτι που μοιάζει προφητικό στην Αμερική του 2021 και του Black Lives Matter.
Ο Σπίλμπεργκ ξέρει καλά τι σημαίνει ταξική, ιδεολογική και φυλετική διαφορά. Δεν θα μπορούσε να μην τον έχει παγιδεύσει η γοητεία ενός μιούζικαλ χωρίς happy end και με αβέβαιη την έκβαση της ζωής των ηρώων που συγκρούονται, μια ιστορία που ακολουθεί τη ζωή της χώρας του μέχρι σήμερα.
Ο ίδιος έχει ομολογήσει ότι η εβραϊκή καταγωγή του τον δυσκόλεψε πολύ, τον έκανε να ντρέπεται. Όταν άκουσε για το West Side Story μετά το ανέβασμά του στο Μπρόντγουέϊ το 1957 ήταν 11 χρονών, ένα αγόρι που, μετά το διαζύγιο των γονιών του, ζούσε με τον πατέρα του και βίωσε αρκετές φορές τον αντισημιτισμό. Στο λύκειο της Σαρατόγκα, απ' όπου αποφοίτησε, έτρωγε ξύλο και κλοτσιές, όπως έχει πει. «Δύο φορές μου μάτωσαν τη μύτη. Ήταν φρικτό».
Η ξενοφοβία, οι φυλετικές προκαταλήψεις, η μετανάστευση, ζητήματα που έχουν απασχολήσει τον Σπίλμπεργκ και σε προηγούμενα έργα του, έρχονται ξανά, διαρκώς σε πρώτο πλάνο, μέσα από το μιούζικαλ και δείχνουν την αξία μιας ιστορίας που επαναλαμβάνεται, τις περισσότερες φορές με μεγαλύτερη ένταση, και στο παρόν.
«Στην εποχή μας φαίνεται να έχει επιστρέψει η έτσι κι αλλιώς διαχρονική ιστορία του έργου και μάλιστα με επιπρόσθετη κοινωνική οργή» λέει ο Σπίλμπεργκ στο «Vanity Fair». «Ήθελα να αφηγηθώ αυτή την πορτορικανική εμπειρία στη Νέα Υόρκη και κατ' επέκταση την εμπειρία της μετανάστευσης σ' αυτήν τη χώρα, όπως και τον αγώνα της επιβίωσης ενάντια στα εμπόδια της ξενοφοβίας και της φυλετικής προκατάληψης».
Αποτιμώντας τη διαχρονική αξία και σημασία του έργου μέσα στον χρόνο, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε ότι η ρομαντική και τραγική ιστορία δύο νέων προερχόμενων από το ίδιο κοινωνικό υπόβαθρο, τα «μπλε κολάρα» της Αμερικής, την εργατική τάξη, αλλά άλλης καταγωγής, είναι μόνο ένα μέρος της πλοκής και του παζλ της ταινίας. Το φόντο της, οι μάχες των συμμοριών, οι προκαταλήψεις για τον τόπο καταγωγής, έχουν έρθει σε πρώτο πλάνο όχι μόνο στην Αμερική αλλά σε όλον τον πλανήτη. Οι λευκοί Τζετ και οι Πορτορικανοί Σαρκ μοιάζουν σχεδόν αγνοί, όταν ξεδιπλώνονται τα καρέ της βίας του αιώνα μας, που οι συμμορίες πια δεν έχουν εφηβικό ανταγωνισμό, αλλά μπαίνουν στο έγκλημα και στον κύκλο του αίματος από την παιδική ηλικία και θρέφονται από το μίσος και τη βεντέτα των οικογενειών τους.
Ο Σπίλμπεργκ διάλεξε Πορτορικανούς ηθοποιούς και χορευτές, ακολουθώντας τον κανόνα μιας ηθικής που όφειλε να ακολουθήσει σε μια τόσο μεγάλη παραγωγή σήμερα. Όμως αυτό που πολλοί δεν ξέρουν είναι ότι η αρχική ιδέα του μιούζικαλ δεν αφορούσε τους λευκούς και τους Πορτορικανούς, αλλά τους Ιρλανδούς και τους Εβραίους.
Η ιστορία ξεκινά από την ιδέα του χορογράφου Ζερόμ Ρόμπινς να κάνει μια σύγχρονη μουσική προσαρμογή της σαιξπηρικής ιστορίας του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας. Το 1947 πλησίασε τον Λέοναρντ Μπέρνσταϊν, που ήταν ήδη διάσημος μαέστρος, και τον θεατρικό συγγραφέα Άρθουρ Λόρεντς και τους πρότεινε μια πλοκή που επικεντρωνόταν στη διαμάχη μεταξύ μιας καθολικής ιρλανδικής οικογένειας και μιας εβραϊκής με φόντο την Κάτω Ανατολική πλευρά του Μανχάταν την περίοδο του Πάσχα. Η πρωταγωνίστρια θα ήταν μια επιζήσασα του Ολοκαυτώματος και η σύγκρουση είχε επικεντρωθεί στον αντισημιτισμό με τον οποίο οι καθολικοί Jets αντιμετώπιζαν τους Εβραίους Emeralds.
Η ομάδα διαφώνησε όταν ο Μπέρνσταϊν θέλησε να το κάνει όπερα, έτσι το East Side Story, το πρώτο προσχέδιο, τους φάνηκε αδύναμο, ενώ το θέμα, που είχε γίνει ήδη έργο από άλλους, έμεινε στο συρτάρι.
Οι τρεις δημιουργοί συναντήθηκαν ξανά για να δουλέψουν μαζί σε μια παραγωγή και σκέφτηκαν να ξαναδούν την περίπτωση του East Side Story. Το σχέδιο απέτυχε και αυτήν τη φορά.
Λίγο καιρό αργότερα ο Λόρεντς προσλήφθηκε στο Χόλιγουντ για να γράψει το σενάριο για την Άβα Γκάρντνερ. Στην πόλη βρισκόταν και ο Μπέρνσταϊν και όταν οι δυο άντρες συναντήθηκαν τυχαία, άρχισαν να συζητούν για το κοινωνικό φαινόμενο που μονοπωλούσε τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, τις παραβατικές συμμορίες των νέων. Ο Μπέρνσταϊν πρότεινε να ξανασχεδιάσουν το East Side Story, με τη δράση να εκτυλίσσεται στο Λος Άντζελες, αλλά ο Λόρεντς πίστευε ότι ήταν πιο εξοικειωμένος με τους Πορτορικανούς και το Χάρλεμ απ' ό,τι με τους Μεξικανούς Τσικάνο.
Όταν επικοινώνησαν με τον Ρόμπινς, αυτός ενθουσιάστηκε με την ιδέα να χορογραφήσει ένα μουσικό έργο με λάτιν ρυθμούς. Άρχισαν να δουλεύουν το έργο μαζί και οι τρεις, παρόλο που ο Μπέρνσταϊν και ο Λόρεντς ήταν στη μαύρη λίστα, φερόμενοι ως αναμεμειγμένοι με κομμουνιστικές δραστηριότητες, ενώ ο Ρόμπινς είχε συνεργαστεί με την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων.
Με την ιστορία να έχει μετονομαστεί σε West Side Story, ο Λόρεντς, που εν τω μεταξύ είχε αλλάξει το υπόβαθρο των πρωταγωνιστών, που τώρα ήταν λευκοί και Πορτορικανοί, συναντά σε ένα πάρτι τον συνθέτη και στιχουργό Στίβεν Σόντχαϊμ και του προτείνει να γράψει τους στίχους. Ο Σόντχαϊμ δέχτηκε, αν και ήθελε να γράψει και τη μουσική και τους στίχους, και ξεκίνησε να δουλεύει με τους τρεις δημιουργούς.
Εκείνοι έκαναν πολλές δραστικές αλλαγές στο πρωτότυπο, εξαλείφοντας χαρακτήρες και βρίσκοντας λύσεις σε εκφράσεις της αργκό που μπορεί να μην ήταν αποδεκτές. Ο Λόρεντς επινόησε μια γλώσσα που ακούγεται αγοραία, αλλά δεν είναι. Το ίδιο συνέβη και με τα τραγούδια, γράφτηκαν πολλά, κόπηκαν πολλά, αλλά εξαρχής τα τραγούδια «America» και «I feel pretty» ήταν ατού του έργου και τελικά αποδείχτηκαν και αγαπημένα του κοινού.
Ο Μπέρνσταϊν, που εκείνη την εποχή δούλευε και το Candide, πήρε από εκεί το «One hand, one heart» και το μετέφερε στο Γουέστ Σάιντ Στόρι ως ντουέτο του Τόνι και της Μαρίας. Ο Λόρεντς, μιλώντας για το έργο, είχε πει: «Προσπαθήσαμε να αυξήσουμε το συναίσθημα και να αρθρώσουμε την ακεραιότητα της εφηβείας μέσω της μουσικής, του τραγουδιού και του χορού».
Κινούμενη φωτογραφία από την προώθηση της παράστασης του 1957. Φωτ.: Friedman-Abeles
Το West Side Story θα μπορούσε να μην έχει ανέβει ποτέ. Το 1957 η ομάδα απέτυχε να συγκεντρώσει χρήματα από χορηγούς και δύο μήνες πριν από το ανέβασμά του η παραγωγός Σέριλ Κρόφορντ αποχώρησε από την παραγωγή. Οι υπόλοιποι παραγωγοί το είχαν απορρίψει ήδη, θεωρώντας ότι ήταν πολύ σκοτεινό και καταθλιπτικό.
Ο Σόντχαϊμ έπεισε τον φίλο του θεατρικό παραγωγό Χολ Πρινς, ο οποίος ήταν στη Βοστώνη, να διαβάσει το σενάριο. Ο Πρινς πέταξε μέχρι τη Νέα Υόρκη με τον συμπαραγωγό του Ρόμπερτ Γκρίφιθ για να ακούσουν το έργο. Στα απομνημονεύματά του αναφέρει πως όταν ο Μπέρνσταϊν και ο Σόντχαϊμ κάθισαν στο πιάνο, μετά από λίγη μόνο ώρα τραγουδούσε μαζί τους.
Η παράσταση άρχισε να ετοιμάζεται με πολλά προβλήματα. Ο Ρόμπινς ήθελε περισσότερες πρόβες για τις χορογραφίες, στο καστ ήθελαν τον Τζέιμς Ντιν, αλλά είχε σκοτωθεί, και γενικώς επικρατούσε σκεπτικισμός. «Όλοι έλεγαν ότι είναι ένα αδύναμο έργο» εξηγούσε αργότερα ο Μπέρνσταϊν.
«Εκτός αυτού, ποιος ήθελε να δει μια παράσταση στην οποία η αυλαία της πρώτης πράξης πέφτει πάνω σε δύο πτώματα που βρίσκονται στη σκηνή; Και είχαμε και το πραγματικά δύσκολο πρόβλημα οι χαρακτήρες όχι μόνο να τραγουδούν, αλλά να χορεύουν, να ενεργούν και να φαίνονται έφηβοι. Κάποιοι ήταν υπέροχοι τραγουδιστές, αλλά δεν μπορούσαν να χορέψουν πολύ καλά, ή το αντίστροφο, και αν μπορούσαν να κάνουν και τα δύο, δεν μπορούσαν να παίζουν…»
Όσο διαρκούσαν οι πρόβες, οι εφημερίδες της Νέας Υόρκης ήταν γεμάτες άρθρα σχετικά με συμμορίες που έφερναν διαρκώς στην επικαιρότητα το θέμα του μιούζικαλ.
Ο Ρόμπινς έδωσε στους χορευτές περισσότερη ελευθερία απ' όση είχε δοθεί ποτέ σε χορευτές του Μπρόντγουεϊ για να ερμηνεύσουν τους ρόλους τους και οι χορευτές ήταν ενθουσιασμένοι που αντιμετωπίζονταν ως ηθοποιοί αντί ως χορογραφημένα σώματα. Εν τω μεταξύ, η Columbia Records αρνήθηκε να ηχογραφήσει το άλμπουμ, λέγοντας ότι το έργο ήταν πολύ καταθλιπτικό και πολύ δύσκολο.
Μετά από δοκιμές στην Ουάσιγκτον και τη Φιλαδέλφεια, που ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 1957, η αρχική παραγωγή του Μπρόντγουεϊ άνοιξε στο Winter Garden Theatre στις 26 Σεπτεμβρίου της ίδιας χρονιάς και έριξε αυλαία στις 27 Ιουνίου του 1959, μετά από 732 παραστάσεις και πολλά βραβεία.
Η εθνική περιοδεία της παραγωγής ξεκίνησε την 1η Ιουλίου του 1959 και μετά από δεκάδες Πολιτείες επέστρεψε στο Winter Garden Theatre στη Νέα Υόρκη τον Απρίλιο του 1960, για άλλες 249 παραστάσεις.
To 1961, το μιούζικαλ μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη, σε σκηνοθεσία των Ρόμπερτ Γουάιζ και Ζερόμ Ρόμπινς, μια προσαρμογή του μιούζικαλ του 1957. Μέχρι την πρεμιέρα, για μία ακόμα φορά, τα προβλήματα δεν ήταν λίγα. Ο Ρόμπινς απολύθηκε γιατί είχε έκανε χρονοβόρες πρόβες και συζητήσεις στα γυρίσματα, με την ταινία να έχει καθυστερήσει σχεδόν έναν μήνα, υπερβαίνοντας τον προϋπολογισμό, και τους χορευτές να έχουν υποστεί ασυνήθιστα πολλούς τραυματισμούς.
Η ταινία γυρίστηκε στο στούντιο και σε δύο διαφορετικές τοποθεσίες του Μανχάταν της Νέας Υόρκης, σε μια παιδική χαρά που βρίσκεται στην East 110th Street και στην οδό West 68th, μεταξύ West End και Amsterdam Avenue, τρία τετράγωνα βόρεια της κοινότητας του San Juan Hill, κάτι που πρόσφερε επιπλέον ρεαλισμό στην ταινία.
Για τον ρόλο του Τόνι ήθελαν τον Έλβις Πρίσλεϊ, αλλά ο μάνατζέρ του απέρριψε τον ρόλο. Ο Μπαρτ Ρέινολντς θεωρήθηκε «πολύ σκληρός» και ο Ρίτσαρντ Τσάμπερλεν πολύ «ώριμος». Όταν πλησίασαν τον Γουόρεν Μπίτι, που εκείνη την εποχή γύριζε με τη Νάταλι Γουντ το Splendor in the grass, του ζήτησαν να τους δείξει ένα κομμάτι της ταινίας. Βλέποντας τη Νάταλι Γουντ, κατέληξαν ότι θα ήταν τέλεια για τον ρόλο της Μαρίας, ενώ ο Μπίτι απορρίφθηκε. Τελικά, τον ρόλο του Τόνι έπαιξε ο Ρίτσαρντ Μπέιμερ.
Η ταινία κυκλοφόρησε το 1961 και είχε τα υψηλότερα κέρδη της χρονιάς. Προτάθηκε για 11 Όσκαρ και κέρδισε 10. Μάλιστα, κέρδισε τα περισσότερα που έχει κερδίσει ποτέ μιούζικαλ. Χαρακτηρίστηκε ως πολιτιστικός θησαυρός από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των Ηνωμένων Πολιτειών και επιλέχθηκε για το Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου το 1997. Παρέμεινε η μουσική με τις υψηλότερες πωλήσεις όλων των εποχών, μέχρι την κυκλοφορία του The Sound of Music το 1965.
Όλοι περιμένουν τον Σπίλμπεργκ να επαναλάβει την επιτυχία. Οι πιθανότητες είναι με το μέρος του.
