Θα είναι σαν ένα ζωντανό αντικείμενο, που οδηγείται από τον άνεμο και αντανακλά το φως. Οι πτυχώσεις θα κινούνται και η επιφάνεια του μνημείου θα γίνει αισθησιακή. Το κοινό θα επιθυμεί να αγγίξει την Αψίδα του Θριάμβου.
— Christo
Χρειάστηκαν σχεδόν 60 χρόνια για να υλοποιηθεί η επιθυμία του Christo και της Jeanne-Claude και να «συσκευαστεί» η Αψίδα του Θριάμβου. Για 16 ημέρες και τρία Σαββατοκύριακα, με πεζοδρομημένη την πλατεία Charles-de-Gaulle Etoile, από το Σάββατο 18 Σεπτεμβρίου μέχρι την Κυριακή 3 Οκτωβρίου, παρουσιάστηκε στο Παρίσι το τελευταίο πιθανώς έργο τους, «L'Arc de Triomphe, Wrapped».
Tο είχαν ήδη οραματιστεί από το 1961 όταν έμεναν σ’ ένα δωμάτιο στη rue Quentin-Bauchart, δίπλα στην Αψίδα, και αποτελεί το πρώτο τους όραμα κάλυψης μεγάλου μεγέθους αστικού κτίσματος.
Η ιστορία του έργου ξεκινάει το 1962-1963, όταν κάνουν ένα φωτομοντάζ με την πακεταρισμένη Αψίδα ιδωμένη από τη λεωφόρο Foch και ύστερα ένα κολάζ το 1988. Το 2017 αρχίζουν οι πρώτες ενέργειες για την υλοποίησή του, κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για την προετοιμασία της αναδρομικής έκθεσης (1958-1964) «Christo et Jeanne-Claude, Paris!», προγραμματισμένης για το 2020 στο Centre Pompidou, όπου συζητούν την πραγματοποίηση ενός νέου έργου παράλληλα με την έκθεση.
Σε συνεννόηση με το Centre des Monuments Nationaux (CMN) παίρνουν την τελική έγκριση του Γάλλου Προέδρου για το «τύλιγμα» της Αψίδας τον Ιανουάριο του 2019. Η εγκατάσταση προγραμματίζεται αρχικά για τον Απρίλιο του 2020 αλλά αναβάλλεται για πρώτη φορά για τον Σεπτέμβριο του 2020, κατόπιν αιτήματος της Birds Protection League (LPO), έτσι ώστε να διαφυλαχτεί η περίοδος ωοτοκίας των γερακιών στην Αψίδα, και για δεύτερη φορά λόγω της πανδημίας.
Είναι αξιοσημείωτο ότι η καλλιτεχνική ανεξαρτησία του Christo και της Jeanne-Claude και η άρνηση δημοσίων επιδοτήσεων ή ιδιωτικών χορηγών διασφάλισε την ελευθερία τους. Τα έργα τους συνδέονται με την ελευθερία, κανείς δεν μπορεί να τα αγοράσει, κανείς δεν μπορεί να τα κατέχει.
Επομένως, η υλοποίηση του έργου ξεκινάει το 2019 και ανατίθεται σε περισσότερες από 30 εταιρείες με επικεφαλής τη γερμανική εταιρεία Schlaich Bergermann Partner, η οποία είχε αναλάβει και την κάλυψη του Reichstag το '95, ενώ γερμανικές εταιρείες αναλαμβάνουν επίσης την παραγωγή και το ράψιμο του υφάσματος καθώς και την παραγωγή των σχοινιών.
Από τον Οκτώβριο μέχρι τον Δεκέμβριο του 2019 ο Christo και η ομάδα του πραγματοποιούν μια δοκιμή φυσικού μεγέθους σε μοντέλο γιγάντιας κλίμακας με ειδικούς τεχνίτες της πόλης του Παρισιού στο Bagneux.
Πρόκειται για ένα θεαματικό σχέδιο του οποίου η υλοποίηση περιέλαβε 1.000 άτομα, 150 ειδικούς τεχνίτες της πόλης του Παρισιού και 350 άτομα που χωρισμένα σε τέσσερις ομάδες βρίσκονταν στον χώρο 24/24 για να ενημερώνουν τον κόσμο. Κόστισε συνολικά €14 εκατομμύρια και αυτοχρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Christo και Jeanne-Claude.
Η ποσότητα των υλικών που χρησιμοποιήθηκε και αυτή εντυπωσιακή: 25.000 τ.μ. από ανακυκλώσιμο ασημί μπλε ύφασμα πολυπροπυλενίου καλυμμένο από ένα κιλό αλουμίνιο κονιοποιημένο και 3.000 μέτρα από ανακυκλώσιμο κόκκινο σχοινί πολυπροπυλενίου. Χρησιμοποιήθηκε διπλάσιο ύφασμα από την επιφάνεια του ίδιου του κτιρίου, έτσι ώστε να δημιουργηθούν βαθιές πτυχώσεις. Επιπλέον, χρειάστηκαν 312 τόνοι χάλυβα για τις κατασκευές.
Μολονότι η Jeanne-Claude πέθανε το 2009 και ο Christo τον Μάιο του 2020, είχαν ολοκληρώσει όλη τη μελέτη του σχεδίου και το έργο εκτελέστηκε από τον ανιψιό του Christo, Vladimir Yavachev, που σημείωσε ότι: «Μπορούμε να κάνουμε αυτό το έργο χωρίς τον Christo και τη Jeanne-Claude αφού έχουν ήδη σχεδιάσει όλες τις οπτικές και καλλιτεχνικές πτυχές του έργου… αυτό το έργο είναι 100% του Christo και της Jeanne-Claude. Ήταν επιθυμία τους και κάνουμε μόνο το όραμά τους πραγματικότητα».
Καταρχάς, η βάση όλης της ομάδας του Christo, των μηχανικών καθώς και όλων των συμμετεχόντων ήταν σ' ένα πενταόροφο κτίριο, ακριβώς δίπλα στην Αψίδα, στον αριθμό 10 της Αvenue de la Grande Armée. Από εκεί γινόταν όλη η επίβλεψη του έργου με μία μακέτα ενός μέτρου στον 3ο όροφο και την ομάδα του Christo και τους μηχανικούς που επέβλεπαν με τα σχέδια στους τοίχους στον 5ο.
Το στήσιμο κράτησε 3 μήνες περίπου. Ξεκίνησε από τις 15 Ιουλίου όταν με γερανούς, που έφταναν μέχρι την 50 μέτρων κορυφή της Αψίδας, τοποθετήθηκαν τα καλώδια για να μπορέσουν να τεντώσουν τον μουσαμά και τα στηρίγματα. Έπειτα, εγκαταστάθηκαν ατσάλινες κατασκευές για τη διατήρηση και την προστασία των αγαλμάτων και των γείσων από πιθανές τριβές με το ύφασμα.
Από τις 11 μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου διήρκεσε το τύλιγμα. 18 ρολά πολυπροπυλενίου ξετυλίχτηκαν μέσα σε δύο μέρες. Σε μία μέρα κάλυψαν το κομμάτι της πλευράς προς τη λεωφόρο Champs Elysées, και την επόμενη μέρα τις άλλες τρεις πλευρές. Τις υπόλοιπες πέντε ημέρες προσάρμοσαν και εγκατέστησαν όλα τα σχοινιά που περιτύλιξαν και στήριξαν το ύφασμα.
Επιπλέον, τα χρώματα που επιλέχτηκαν ήταν εμπνευσμένα από τη γαλλική σημαία. Μπλε-λευκό-κόκκινο. Πάνω στο μπλε ύφασμα, πλεγμένο με σταυρωτό τρόπο, τοποθετείται κονιορτοποιημένο αλουμίνιο ώστε να έχουμε ασημένιο χρώμα στην εξωτερική πλευρά και μπλε στην εσωτερική, τυλιγμένο με κόκκινα σχοινιά.
Εκτός από τα χρώματα της Γαλλίας, ο Christo ήθελε «το χρώμα να αναδημιουργήσει το αίσθημα έκπληξης που βιώνει κανείς κοιτάζοντας τις αντανακλάσεις στις στέγες του Παρισιού, κυμαινόμενες από το βαθύτερο γκρι του μόλυβδου έως το πιο έντονο μπλε, κάτι που δεν βρίσκεται σε καμία άλλη πόλη».
Ως εκ τούτου, η Αψίδα φάνταζε μέσα από τις αντανακλάσεις κάθε ώρα διαφορετική. Έλαμπε κατάλευκη το πρωί και μέσα στην ημέρα αντανακλούσε το λευκό και το μπλε του ουρανού, το κίτρινο του ήλιου, το κόκκινο, το πορτοκαλί, το καφέ του ηλιοβασιλέματος. Ήταν γκρι σκούρο ή λαμπερό, ενώ τη νύχτα στο μαύρο του σκοτεινού ουρανού έλαμπαν οι σκιές των τοιχωμάτων και οι προεξοχές των καλυμμένων γλυπτών. Ποτέ δεν ήταν τόσο ζωντανή και η μορφή της ποτέ τόσο καθαρή.
Παράλληλα, σε αρμονία με τα χρώματα και εμπνευσμένη απ’ την «πακεταρισμένη» Αψίδα ήταν και η στολή που σχεδιάστηκε αποκλειστικά για το έργο από την ομάδα σχεδιαστών του MDS (Miyake Design Studio), ως φόρος τιμής στη μακρόχρονη φιλία με τους δύο καλλιτέχνες, και δόθηκε στους υπεύθυνους ενημέρωσης των επισκεπτών. Το σχήμα του γιλέκου απέδιδε τις αναλογίες της Αψίδας και το ύφασμα ήταν από φυτικά υλικά.
Βασικό μέλημα της διοργάνωσης ήταν το έργο να είναι προσβάσιμο από όλους, να μην επιβληθεί καμία συγκεκριμένη οπτική στο κοινό, η οποία θα περιόριζε και θα οριοθετούσε την πρόσληψη του έργου. Όπως όλα τα έργα τους, και αυτό το έργο χρηματοδοτήθηκε εξολοκλήρου από το Ίδρυμα Christo και Jeanne-Claude μέσω της πώλησης των πρωτότυπων έργων τέχνης του Christo, συμπεριλαμβανομένων προπαρασκευαστικών μελετών, κολάζ, σχεδίων καθώς και μοντέλων κλίμακας, έργων της δεκαετίας του 1950 και του 1960 και λιθογραφιών.
Ως επακόλουθο, και παράλληλα με την εγκατάσταση του έργου, παρουσιάστηκε και στο Sotheby’s του Παρισιού η έκθεση «The Final Christo» (17 Σεπτεμβρίου-3 Οκτωβρίου 2021), με 24 έργα σε χαρτί χρονολογημένα από το 1961 μέχρι το 2000. Πρόκειται για χάρτες, αρχιτεκτονικά σχέδια, φωτογραφίες και σχέδια μηχανικής σε παστέλ και χρώμα. Οι πωλήσεις είναι καίριας σημασίας όχι μόνο για τη χρηματοδότηση της εγκατάστασης της Αψίδας αλλά και για την υλοποίηση επόμενων έργων.
Είναι αξιοσημείωτο ότι η καλλιτεχνική ανεξαρτησία του Christo και της Jeanne-Claude και η άρνηση δημοσίων επιδοτήσεων ή ιδιωτικών χορηγών διασφάλισε την ελευθερία τους. Τα έργα τους συνδέονται με την ελευθερία, κανείς δεν μπορεί να τα αγοράσει, κανείς δεν μπορεί να τα κατέχει. Και σχετικά με την πώληση των προκαταρκτικών του έργων, ο Κριστό σχολιάζει: «Χρησιμοποιώ τον καπιταλισμό».
Ειδικότερα, ξεπερνώντας τα όρια του μεγέθους και πακετάροντας αστικά και φυσικά τοπία, οι δύο καλλιτέχνες στοχεύουν στην αισθητική εμπειρία και απόλαυση. Δεν επιδιώκουν ηθικά, διδακτικά ή χρηστικά μηνύματα παρά το μήνυμα της ελευθερίας που διασφαλίζουν, που νομιμοποιεί κάθε ερμηνεία και προκαλεί συζητήσεις.
Επιπροσθέτως, στόχος της σύστασης της ομάδας που συγκροτήθηκε για το πρότζεκτ ήταν να προέρχονται από διαφορετικά μέρη του κόσμου, τόσο για να μπορεί το κοινό να ενημερωθεί στη μητρική του γλώσσα όσο και για να ενσαρκωθεί ο πολυπολιτισμικός και παγκόσμιος χαρακτήρας του έργου.
Πολλοί ήρθαν στο Παρίσι μόνο για να συμμετέχουν στο έργο. Δουλεύαμε με άτομα από την Κίνα, τη Νότια Αφρική, τη Νέα Ζηλανδία, την Κορέα, το Μεξικό και βέβαια Ευρωπαίους που δεν ζούσαν στο Παρίσι. Η προσέλευση του κόσμου τόσο από την πλευρά των επισκεπτών όσο και από εκείνη των συμμετεχόντων ήταν εντυπωσιακή.
Η Αψίδα του Θριάμβου, ένα από τα τουριστικότερα μέρη στο Παρίσι, συγκεντρώνει περίπου ενάμισι εκατομμύριο επισκέπτες κάθε χρόνο. Αυτήν τη φορά προσέλκυσε «πακεταρισμένη» μέσα σε δύο εβδομάδες περισσότερους από 800.000 επισκέπτες. Πολλοί από αυτούς είχαν παρευρεθεί στο «Floating Piers», στις Πύλες στο Σέντραλ Παρκ, στο Reichstag στο Βερολίνο και στο μήκους 39 χλμ. «Running Fence» στην Καλιφόρνια.
Τέλος, βασική επιδίωξη ήταν ο σεβασμός του χώρου και η τήρηση των κυβερνητικών αποφάσεων κατά την περίοδο εγκατάστασης. Συνεπώς, κατά τη διάρκεια της εγκατάστασης έλαβαν χώρα όλες οι προγραμματισμένες εκδηλώσεις.
Αρχικά, η τελετή αναζωπύρωσης της Φλόγας του Έθνους που πραγματοποιείται καθημερινά στις 6:30 το απόγευμα. Έπειτα, στις 25 Σεπτεμβρίου τοποθετήθηκε η γαλλική σημαία κάτω από τον μεγάλο θόλο του Τόξου στο πλαίσιο της Εθνικής Ημέρας Μνήμης των Harkis, ενώ στις 30 Σεπτεμβρίου 300 πυροσβέστες συγκεντρώθηκαν στην πλατεία και παρέλασαν στο πλαίσιο της Εθνικής Ημέρας Τιμής στους πυροσβέστες. Επίσης, το μνημείο και η οροφή του, που ήταν κι αυτή τυλιγμένη, παρέμειναν προσβάσιμα στο κοινό καθόλη τη διάρκεια του έργου.
Αναντίρρητα, το πρωτοποριακό έργο των Christo και Jeanne-Claude κυριάρχησε συνολικά, τόσο σε αστικά όσο και σε φυσικά περιβάλλοντα, μεταμορφώνοντας εμβληματικά ορόσημα και τοπία. Ο προσωρινός χαρακτήρας των εγκαταστάσεων ακυρώνει τη νοοτροπία αναζήτησης του αιώνιου στην τέχνη και τις κάνει μοναδικές, αφού κάθε εγκατάσταση παρουσιάζεται μόνο για δύο εβδομάδες και ποτέ ξανά δεν θα επαναληφθεί.
Το έργο εκφράζει το εφήμερο της εποχής του και παράλληλα υπάρχει μέσα απ’ αυτή. Συνδέεται με τον χώρο και την ιστορία του. Ταυτόχρονα μένει ανεξίτηλο και κουβαλάει το χνάρι της αιωνιότητας. «Κάθε έργο μας είναι χτισμένο να διαρκέσει. Ακόμα κι αν είναι εκεί μόνο για τρία Σαββατοκύριακα. Είναι φτιαγμένα για να μείνουν για πάντα», λέει ο Christo. Όλες τις ημέρες μοιράζονταν στον κόσμο δείγματα του υφάσματος που χρησιμοποιήθηκε, διαστάσεων 7x7 cm. Έτσι, το έργο εν τέλει δεν χάνεται αλλά μοιράζεται.
Ωστόσο, το μνημείο δεν καλύπτεται αλλά αποκαλύπτεται. Η Αψίδα κρύβεται κάτω από το ύφασμα, εξαφανίζεται και αποκτάει μία καινούρια μορφή. Το μέχρι τώρα ορατό γίνεται αόρατο ενώ το αόρατο γίνεται ορατό, αφού νέα αθέατα χαρακτηριστικά της Αψίδας φωτίζονται. Η φόρμα της, η καθαρή της μορφή που χανόταν κάτω από γλυπτά αναδεικνύεται και ζωντανεύει.
Κάνοντας τον γύρο της πλατείας και από πλάγια οπτική γωνία, η Αψίδα στεκόταν επιβλητική στα τέσσερα άκρα της, ογκώδης και σταθερή, αλλά ταυτόχρονα δίνοντας την εντύπωση ότι ποτέ δεν ήταν τόσο ελαφριά ώστε να μπορείς να την πακετάρεις, και ποτέ τόσο ευέλικτη σαν έτοιμη να κάνει ένα βήμα. Ο αέρας, που φούσκωνε τα πανιά, της έδινε πνοή και έχανε τη στειρότητα και τη στιβαρότητα του ανέγγιχτου ιστορικού μνημείου: «Χρησιμοποιούμε πολύ ανθεκτικά υλικά, αλλά το ύφασμα είναι πάντα σε κίνηση. Εκεί βρίσκεται η απίστευτη απόλαυση. Το ύφασμα μπορεί να μεταφράσει τον άνεμο. Μπορείτε να δείτε τον άνεμο» δήλωνε ο Christo.
Προσιτό από το ευρύ κοινό, το οποίο έρχεται σε άμεση επαφή, ακουμπώντας τα υλικά και περπατώντας πάνω σε αυτά, το έργο ζωντανεύει και ολοκληρώνεται μέσα από τη συνέργεια πρωτίστως κοινού και καλλιτέχνη.
Φτάνοντας στο τέλος, το ξεστήσιμο ξεκίνησε στις 4 Οκτωβρίου. Η Αψίδα έχει μετατραπεί σ' ένα τεράστιο εργοτάξιο που θα διαρκέσει 4 εβδομάδες καθώς θα πρέπει να ολοκληρωθεί στις 10 Νοεμβρίου, πριν την ημέρα μνήμης των Γάλλων αγωνιστών του Μεγάλου Πολέμου στις 11 Νοεμβρίου, στον τάφο του Άγνωστου Στρατώτη.
Όπως σε όλα τα έργα του Christo, τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν (ύφασμα, σχοινιά και ατσάλι) ανακυκλώνονται. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όπως μας ενημέρωσε η ομάδα του Christo, το ύφασμα σε πρώτη φάση θα χρησιμοποιηθεί για να καλύψει όγκους πάγου σε βουνά της Ελβετίας ώστε να εμποδίσει το λιώσιμό τους.
Κλείνοντας, να θυμόμαστε ότι το «L'Arc de Triomphe, Wrapped», αυτή η εγκατάσταση σύγχρονης τέχνης διεθνούς εμβέλειας, είναι η τελευταία προσωρινή εγκατάσταση του Christo και της Jeanne-Claude καθώς και η τελευταία φορά που χρησιμοποιείται ύφασμα για ένα από τα έργα τους.
Αυτό που μένει είναι ο Vladimir Yavachev και η ομάδα του, κατά την επιθυμία του Christo, να επιδιώξουν την ολοκλήρωση του μοναδικού μόνιμου έργου στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, του Mastaba, αιγυπτιακού ταφικού μνημείου σε σχήμα πυραμίδας, το οποίο δούλευαν οι δύο καλλιτέχνες από το 1977. Το γλυπτό αυτό, με ύψος 150 μέτρα, πλάτος 300 μέτρα και βάθος 225 μέτρα, θα αποτελείται από 410.000 χρωματισμένα βαρέλια πετρελαίου και θα είναι το μεγαλύτερο έργο τέχνης που έχει φτιαχτεί ποτέ.
Προς το παρόν, ραντεβού στο Παρίσι για να (ξανα)ανακαλύψουμε την Αψίδα του Θριάμβου «ξεπακεταρισμένη»!
* Η Χριστίνα Μπουφέα είναι απόφοιτος Ελληνικής Φιλολογίας. Ζει στο Παρίσι τα τελευταία δέκα χρόνια και είναι διδακτορική φοιτήτρια Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris IV).
