Ο Μιχάλης Παππάς γεννήθηκε το 1980 στο χωριό Κήρινθος της Βόρειας Εύβοιας. Ξεκίνησε ως αυτοδίδακτος φωτογράφος πριν αποφασίσει να μπει σε σχολή φωτογραφίας
Του αρέσει να φωτογραφίζει έθιμα, πανηγύρια, παραδοσιακές γιορτές και κάθε είδους δρώμενα -κυρίως θρησκευτικού χαρακτήρα- σε όλη την Ελλάδα.
Το φωτογραφικό του στυλ θυμίζει κάτι μεταξύ φωτορεπορτάζ και ντοκιμαντέρ, με το ανθρωποκεντρικό στοιχείο πάντα στο επίκεντρο.
Φωτογραφίες του έχουν δημοσιευτεί σε πολλά ΜΜΕ του εξωτερικού, ενώ τον περασμένο Οκτώβριο μία δική του λήψη επιλέχθηκε ως «φωτογραφία της ημέρας» από το National Geographic.
Μπαίνοντας σε αυτόν τον κόσμο όμως είδα πολλές γνώριμες εικόνες. Μου ήρθαν αναμνήσεις απ' όταν ήμουν παιδί. Αυτά τα είχα ξαναζήσει. Πλέον φωτογραφίζω με την καρδιά μου. Αφήνω την καρδιά μου να «φωνάζει». Δεν με νοιάζει καμία γεωμετρία, καμία αποφασιστική στιγμή
Στη συνέντευξη που ακολουθεί παρουσιάζει μέρος της δουλειάς του και μιλάει για τα πρότυπά του, τις επιρροές του, τα θέματα που του αρέσει να φωτογραφίζει και απαντά στο αν τα social media και τα smartphones αλλοιώνουν την τέχνη της φωτογραφίας.
— Πες μας λίγα πράγματα για εσένα. Πότε ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη φωτογραφία; Τι κάνεις αυτή την περίοδο;
Αυτή τη στιγμή κοιτάζω που αξίζει να πάω να φωτογραφίσω τον 15 Αύγουστο (σε συνεργασία πάντα με την Blue Star Ferries που μου χορηγεί τα ταξίδια στους προορισμούς της). Επίσης, προετοιμάζομαι για την έκθεση «Ήθος. Εικόνες από μια άλλη Ελλάδα» που εγκαινιάζεται τον ερχόμενο Νοέμβριο στο Μουσείο Μπενάκη, με εικόνες δικές μου και του συνεργάτη μου στην Reflex Photographers και τη διαδικτυακή εφαρμογή Pculiar.com.
Όλα, όμως, ξεκίνησαν το 2010 όταν μπήκα στην σχολή φωτογραφίας. Τότε «γεννήθηκα» φωτογραφικά. Θέλω να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ στους δασκάλους μου στην ακαδημία της Leica στην Αθήνα. Μου άνοιξαν το μυαλό και τα μάτια, μου έδειξαν τον δρόμο. Θυμάμαι που έλεγα ότι δεν θέλω να πάω σε σχολή φωτογραφίας για να μην μου αλλάξουν το μυαλό. Νόμιζα ότι ήξερα.
Πριν πάω στη σχολή και για 10 χρόνια ήμουν αυτοδίδακτος. Την πρώτη μου συμβουλή όμως την έχω πάρει από τον πατέρα μου.
Όταν ξεκίνησα να παιδεύομαι με την φωτογραφία και με έβλεπε να αγχώνομαι συνήθιζε να μου λέει: «να φωτογραφίζεις ότι σου αρέσει και όπως σου αρέσει. Αν αρέσει σ' εσένα θα αρέσει σ' όλους».
— Ποιους φωτογράφους θεωρείς ως πρότυπά σου και με ποιο τρόπο σε έχουν επηρεάσει μέχρι σήμερα;
Τον Νίκο Οικονομοπουλο, τη Vivian Maier και την Diane Arbus. Δουλειά του Νίκου Οικονομόπουλου είδα για πρώτη φορά στην «Ιστορία Φωτογραφίας» που είχα μάθημα στη σχολή. Κατάλαβα αμέσως πόση δύναμη μπορεί να έχει μια φωτογραφία. Ήθελα να κάνω αυτό ακριβώς. Οπτική ποίηση. Οι ορατές πληροφορίες στην υπηρεσία της οπτικής ποίησης. Μελέτησα τη δουλειά του και την μελετάω ακόμα. Τι είδους μηχανές και τι φακούς χρησιμοποιεί, σε ποια μέρη έχει πάει για να φωτογραφίσει, τη θεματολογία του και τη σύνθεση των κάδρων του. Προσπάθησα να τον αντιγράψω.
Ένας από τους ελάχιστους δρόμους που μπορεί να σε οδηγήσει σε κάποιο αποτέλεσμα είναι το να βρεις να λατρέψεις κάποιον φωτογράφο και να προσπαθήσεις να τον αντιγράψεις όσο πιο πιστά γίνεται. Δεν θα τα καταφέρεις ποτέ. Εκεί ακριβώς που δεν θα τα καταφέρνεις, ξεκινάει το δικό σου έργο. Θεωρώ απαραίτητο να διανύσεις αυτόν τον δρόμο. Βρες τον αγαπημένο σου φωτογράφο και αντέγραψέ τον.
Η Vivian Maier και η Diane Arbus με επηρέασαν περισσότερο με τον τρόπο ζωής τους καθώς και με τη στάση και το σκεπτικό τους απέναντι στη φωτογραφία.
— Κατά την ταπεινή μου άποψη, το φωτογραφικό σου στυλ θυμίζει κάτι μεταξύ φωτορεπορτάζ και ντοκιμαντέρ, με το ανθρωποκεντρικό στοιχείο πάντα στο επίκεντρο. Πώς επιλέγεις τα θέματα με τα οποία καταπιάνεσαι και τι σου αρέσει να φωτογραφίζεις;
Τα θέματα καταπιάνομαι αφορούν κυρίως έθιμα. Όσο γίνεται περισσότερο θρησκευτικού περιεχομένου για να μπορώ να βγάζω ευκολότερα τις εμμονές μου.
Οι εμμονές είναι το μοναδικό πράγμα που λείπει από την ιστορία της φωτογραφίας και έπρεπε να επιλέξω μια θεματολογία η οποία θα με βοηθήσει να φέρω τις δικές μου εμμονές στην επιφάνεια.
Στην αρχή ήθελα να φωτογραφίσω όλο τον κόσμο. Δεν γίνεται όμως έτσι. Έπρεπε να γίνω πιο συγκεκριμένος. Όσο πιο συγκεκριμένος γινόμουν, τόσο πιο πολύ προκαλούσα το γενικό ενδιαφέρον.
Τα έθιμα είναι η αφορμή για να φωτογραφίσω. Θέμα μου θα έλεγα ότι είναι η ίδια η σύνθεση. Αν έχω σύνθεση, έχω τα πάντα. Είναι αυτή που κάνει τον κόσμο να ενδιαφερθεί για ένα φωτογραφικό θέμα Το ανάποδο δεν θα γίνει ποτέ. Και ο ίδιος ο Θεός να μου παρουσιαστεί, θα προσπαθήσω να συνθέσω για να τον φωτογραφίσω, δεν θα τον φωτογραφίσω έτσι απλά.
Άρα στην ουσία η θεματολογία μου, τα έθιμα, είναι η αφορμή για να συνθέσω και να βγάλω τις εμμονές μου. Οι εμμονές του κάθε φωτογράφου είναι αυτές που λείπουν από την ιστορία της φωτογραφίας και όχι η θεματολογία. Όλα έχουν φωτογραφηθεί και θα ξαναφωτογραφηθουν.
— Στη δουλειά σου αποτυπώνεις συχνά εικόνες μιας άλλης πλευράς της Ελλάδας, εκείνης που παραμένει κοντά στην παράδοση και τις ρίζες της. Γιατί σε ελκύουν τόσο; Έχει να κάνει με τις καταβολές σου ή τις αναμνήσεις σου ως παιδί;
Αυτά τα ερωτήματα άρχισαν να απασχολούν και μένα τον τελευταίο καιρό. Δεν έχω συγκεκριμένη απάντηση αλλά σίγουρα έχω βιώματα από έθιμα και πανηγύρια. Έχει τύχει να μαζέψω από κάτω τα σκορπισμένα πεντοχίλιαρα που πετούσαν αυτοί που χόρευαν και τα έχω πάει στη φούστα της τραγουδιστριας. Στο τέλος μου έδωσε κι εμένα μερικά. Το έκανα και σε άλλο πανηγύρι αλλά εκείνη η τραγουδίστρια δεν μου έδωσε τίποτα (γέλια). Έχω φύγει άπειρες φορές ξημερώματα από πανηγύρια, μισοκοιμισμένος στην αγκαλιά των γονιών μου.
Μεγάλωσα σε μια οικογένεια γεμάτη από ιστορίες με θαύματα. Διάβαζα βίους Αγίων. Κάτω από το μαξιλάρι μου είχα εικόνες, ήμουν παπαδοπαίδι στην εκκλησία του χωριού και δεν έχανα κατηχητικό. Αργότερα έπεσε στα χέρια μου ο Καζαντζάκης. Άλλες ιστορίες ζωντάνεψαν τότε μπροστά μου.
Όταν ήμουν στην σχολή σκέφτηκα εντελώς πονηρά να μαζέψω εικόνες για το πορτοφόλιο μου από διάφορα ήθη κι έθιμα, μιας που γίνονται και πολλά στη βόρεια Εύβοια, τα οποία μου ήταν και εύκολα προσβάσιμα. Μπαίνοντας σε αυτόν τον κόσμο όμως είδα πολλές γνώριμες εικόνες. Μου ήρθαν αναμνήσεις απ' όταν ήμουν παιδί. Αυτά τα είχα ξαναζήσει.
Πλέον φωτογραφίζω με την καρδιά μου. Αφήνω την καρδιά μου να «φωνάζει». Δεν με νοιάζει καμία γεωμετρία, καμία αποφασιστική στιγμή. Όταν καταφέρω να μη με νοιάζει ούτε η σύνθεση, ούτε το να αρέσουν οι φωτογραφίες μου θα ανέβω επίπεδο.
— Τι εξοπλισμό χρησιμοποιείς και με ποιες κάμερες έχουν τραβηχτεί οι φωτογραφίες που βλέπουμε;
Χρησιμοποιώ εξοπλισμό της Canon. Δύο σώματα full frame. Την Canon 6D κατά κύριο λόγο και σαν δεύτερο σώμα την Canon 5d Mark II με ευρυγωνιους φακούς στα 20mm και 24mm.
Από τις φωτογραφιες που βλέπουμε μόνο δύο είναι από τις παλιές όταν χρησιμοποιούσα μια Sony και είναι με 35mm φακό. Οι περισσότερες είναι με τις Canon με 20mm και 24mm φακό.
Κάποια στιγμή η Leica Γερμανίας μου έστειλε εξοπλισμό για να φωτογραφίσω έθιμα, έτσι μερικές είναι και με την Leica Q με τον 28mm φακό της. Πολλές από τις φωτογραφίες αυτές είναι δημοσιευμένες στο National Geographic, στο αμερικανικό Vice και σε πολλά άλλα ΜΜΕ στο εξωτερικό.
Δεν τρελαίνομαι με τον εξοπλισμό απλά τον χρειάζομαι τόσο όσο να παίρνω το αποτέλεσμα που έχω φανταστεί και να είμαι ταυτόχρονα ευέλικτος. Ποτέ δεν είχα τον εξοπλισμό που θα ήθελα. Σημασία έχει να «γράψω» και όχι με τι θα το κάνω αυτό. Και ο Καζαντζάκης δεν με νοιάζει αν έγραφε με κάρβουνο ή με στυλό Parker. Δεν είναι ο εξοπλισμός που θα με κάνει καλύτερο αλλά το μάτι· γι' αυτό προτιμώ να επενδύω σε βιβλία, ταινίες, φωτογραφικά βιβλία, ταξίδια, παρά σε εξοπλισμό.
Όταν ακούω να μου λένε για εξοπλισμό ξέρω ότι έχω να κάνω με ανθρώπους που είναι σε αρχικό στάδιο και νομίζουν ότι τους φταίει αυτό που δεν έχουν καλό αποτέλεσμα. Όταν ακούω να μιλάνε για λεφτά ξέρω ότι έχω να κάνω με επαγγελματίες και όταν ακούω να μιλάνε για φως-σύνθεση κάθομαι γιατί ξέρω ότι έχω να κάνω με πραγματικό φωτογράφο.
— Τα σόσιαλ μίντια και τα smartphones έχουν αλλοιώσει ή ευνοήσει την τέχνη της φωτογραφίας; Υπό την έννοια ότι «βομβαρδιζόμαστε» καθημερινά με χιλιάδες εικόνες...
Αυτές οι χιλιάδες εικόνες δεν είναι φωτογραφία, είναι αχταρμάς. Ο κόσμος είναι οπτικά αναλφάβητος. Αντί να οργανώσει το χάος που βρίσκεται μπροστά του, σηκώνει απλά το κινητό ή την κάμερα και πατάει το κλικ.
Φωτογραφία για μένα είναι περιεχόμενο και το «ντύσιμο» αυτού με την κατάλληλη φόρμα. Πρέπει να ανακαλύψεις την τάξη κάτω απ την φαινομενική αταξία του κόσμου. Και ο κόσμος εκεί έξω είναι γεμάτος από τέτοιου είδους τάξη. Εμείς φταίμε αν δεν την βλέπουμε.
Μας δίνεται ένα μεγάλο όπλο που είναι οι τέσσερις πλευρές του κάδρου. Εκεί μέσα θα πρέπει να γεννηθεί ένας καινούριος κόσμος, φωτογραφημένος πλέον. Ένας κόσμος που δεν θα μπορούσαμε να δούμε με γυμνό μάτι. Ποιος τα προσέχει αυτά; Πάλι καλά υπάρχουν δυνατοί φωτογράφοι στην Ελλάδα. Δεν μπορεί εμείς να είμαστε τόσο άτυχοι και αυτοί τόσο τυχεροί, κάτι κάνουν καλά.
Η φωτογραφία σαν τέχνη, και τι είναι τέχνη είναι μεγάλη κουβέντα, δεν έχει να φοβηθεί τίποτα. Αυτός ο «βομβαρδισμός» είναι κάτι άλλο, δεν είναι φωτογραφία. Προχωράω στον δρόμο και ακούω κόσμο να λέει "έβγαλα φωτογραφία και δεν μου αρέσει". Δεν είναι τόσο απλό πράγμα να γεννήσεις κάτι καινούριο. Και πρόκειται, όντως, για γέννα.
— Πώς μπορεί κανείς να μάθει να βλέπει αυτό που οι άλλοι αγνοούν;
Θέλει δουλειά, πολύ δουλειά. Πιστεύω πολύ στη δουλειά. Το ταλέντο καλό είναι, αλλά από μόνο του δεν αρκεί. Τις περισσότερες φορές είναι αυτό που σε κρατάει από το να μη δουλέψεις αρκετά. Ίσα ίσα, αν έχεις ταλέντο πρέπει να δουλέψεις διπλά. Να μελετήσεις θεωρία και πρακτική πάνω στην φωτογραφία. Να φωτογραφίζεις συνέχεια. Να διαβάζεις λογοτεχνία. Να βλέπεις ταινίες. Να ταξιδεύεις. Να δεις αξιόλογη φωτογραφία.
Όλα αυτά πρέπει να τα κάνεις όσο πιο συχνά γίνεται. Αν κάποιος αφιερώνει 8 ώρες την μέρα για να τα κάνει αυτά και κάποιος άλλος 10 ώρες, τότε ο δεύτερος θα έχει καλύτερο αποτέλεσμα σε βάθος χρόνου.
Ο συνδυασμός αυτών, αλλά περισσότερο το να μπορέσεις να δεις από κοντά τη δουλειά αξιόλογων φωτογράφων είναι από τα βασικότερα.
Μελέτησε παλιούς φωτογράφους, δες τη δουλειά τους και δώσε στον εαυτό σου ένα διάστημα 6 μηνών. Θα δεις μετά ότι το αποτέλεσμα της δουλειάς σου θα έχει καλυτερέψει.
— Ποια είναι η πιο αγαπημένη φωτογραφία που έχεις τραβήξει μέχρι σήμερα και γιατί;
Θα αναφέρω -για να κάνω και τη διαφήμισή μου- τη φωτογραφία που ήταν τον περασμένο Οκτώβριο "φωτογραφία της ημέρας" στην ηλεκτρονική έκδοση του National Geographic και την είδαν εκατομμύρια μάτια σε όλο τον κόσμο.
Πραγματικά, όμως, η αγαπημένη μου είναι μια φωτογραφία που έχω βγάλει τον συχωρεμένο τον πατέρα μου και που ποτέ δεν έχω δημοσιεύσει.
Έχω καταφέρει να παντρέψω περιεχόμενο + φόρμα αλλά για εμένα η πιο αγαπημένη είναι αυτή που έχει και το πιο δυνατό περιεχόμενο, δηλαδή τον πατέρας μου, χωρίς καμία σύνθεση.
Σκέφτομαι ότι από τότε που ξεκίνησα είμαι σε ένα μόνιμο ψάξιμο. Το έχω πάρει απόφαση ότι δεν θα καταλήξω ποτέ, απλά πρέπει να συνεχίσω να δουλεύω.
— Εκτός από το φωτορεπορτάζ, ασχολείσαι και με φωτογραφήσεις γάμων και κοινωνικών εκδηλώσεων. Είναι κάτι που επιλέγεις αποκλειστικά για βιοποριστικούς λόγους ή το βλέπεις ως μέρος της δουλειάς σου και προσπαθείς να προσδώσεις το δικό σου ύφος;
Και τα δύο. Είναι ο μεγάλος μου χορηγός για να μπορώ να κάνω τα ταξίδια μουν και να φωτογραφίζω τα έθιμα ανά την Ελλάδα. Χωρίς αυτές τις φωτογραφήσεις δεν θα γινόταν. Απ την άλλη μεριά, όμως, ο γάμος είναι ένα έθιμο. Ένα έθιμο που σε κάθε τόπο γίνεται και με διαφορετικό τρόπο. Αλλιώς γίνεται στη Θράκη και στη Μακεδονία και αλλιώς στην Κρήτη ή την Κάρπαθο.
Τις ίδιες καταστάσεις που συναντώ στα ταξίδια μου, συναντώ και στους γάμους. Το ύφος που θα καταγράψω σ' έναν γάμο είναι το ίδιο με αυτό που θα καλύψω κι ένα έθιμο. Μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος με ρεπορταζιακό και ντοκουμενταρίστικο στυλ. Είμαι ένας απλός παρατηρητής που τυχαίνει να έχει μια καλή φωτογραφική μηχανή και ξέρει να χειρίζεται το φως.
— Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες για έναν φωτογράφο στις μέρες μας;
Να μπορεί να είναι οικονομικά ανεξάρτητος ώστε να δημιουργεί προσωπικό έργο. Ποτέ όμως οι συνθήκες δεν ήταν κατάλληλες.
Πότε δεν είχα τα λεφτά για να κάνω τα πρότζεκτ που σχεδίαζα, ποτέ δεν είχα τον φωτογραφικό εξοπλισμό που ήθελα, ποτέ δεν είχα τον χρόνο.
Σκέφτηκα τι θα ήθελαν να φωτογραφήσω αν κάποιος μου πλήρωνε όλα τα έξοδα και αυτό έκανα. Δεν χρησιμοποιώ ποτέ καμία φθηνή δικαιολογία για τον εαυτό μου. Αν δεν κάνω κάτι, μόνο εγώ θα φταίω.
Περισσότερες πληροφορίες για τον Μιχάλη Παππά, τη δουλειά του και τα έθιμα που έχει φωτογραφήσει μπορείτε να βρείτε στο pculiar.com. Τον ερχόμενο
