Η Fundación MAPFRE ξεκινά το πρόγραμμα των εκθέσεων της για το 2018 στη Βαρκελώνη με μία συνολική επισκόπηση του έργου του σπουδαίου Γάλλου φωτογράφου ουγγρικής καταγωγής Brassaï, ο οποίος συνετέλεσε πολύ στο να καθοριστεί το πνεύμα του Παρισιού την δεκαετία του 1930.
Ο Brassaï ήταν ένας από τους σπουδαιότερους φωτογράφους που συνεισέφεραν κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου στο να εμπλουτιστεί η φωτογραφία και να καθιερωθεί ως μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης.
Ο καλλιτέχνης, του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Gyulá Halász, ξεκίνησε να φωτογραφίζει είτε το 1929 είτε το 1930, και υπήρξε πολύ δραστήριος καθ' όλη την δεκαετία του '30. Το κυριότερο αντικείμενό του ήταν η πόλη του Παρισιού, όπου και εγκαταστάθηκε το 1924, φιλοδοξώντας να γίνει ζωγράφος.
Περί τα τέλη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η καλλιτεχνική καρδιά της πόλης μετακομίζει από τη Μονμάρτρη στο Μονπαρνάς όπου οι περισσότεροι καλλιτέχνες που είχαν συρρεύσει από όλες τις άκρες του κόσμου ζούσαν σαν μια μεγάλη διεθνής οικογένεια.
Η πίστη του Brassaï στη δύναμη της αδρής, ωμής φωτογραφίας, στο να μεταγράψει όσα περιγράφει, αλλά και το ταλέντο του να εξάγει από συνηθισμένες σκηνές εμβληματικές εικόνες διαρκούς ισχύος, τον κατέταξαν στους κορυφαίους μεταξύ των σκαπανέων της σύγχρονης φωτογραφίας.
Ο Brassaï είχε μαγευτεί από τη γαλλική πρωτεύουσα και λέγεται πως ξεκίνησε να τη φωτογραφίζει προκειμένου να κατορθώσει να εκφράσει το πάθος του για τη ζωή της πόλης τη νύχτα. Σύντομα, ωστόσο, ξεκίνησε να τραβάει και πορτρέτα, γυμνά, νεκρές φύσεις και εικόνες της καθημερινής ζωής, ενδιαφέρουσες στιγμές μέσα στην ημέρα και να απαθανατίζει τις πιο γραφικές γωνιές του Παρισιού.
Η πίστη του Brassaï στη δύναμη της αδρής, ωμής φωτογραφίας, στο να μεταγράψει όσα περιγράφει, αλλά και το ταλέντο του να εξάγει από συνηθισμένες σκηνές εμβληματικές εικόνες διαρκούς ισχύος, τον κατέταξαν στους κορυφαίους μεταξύ των σκαπανέων της σύγχρονης φωτογραφίας.
Η έκθεση αυτή προσφέρει μια ανασκόπηση της σταδιοδρομίας του καλλιτέχνη μέσα από την παράθεση πάνω από 200 έργων του (παλιές φωτογραφίες, αρκετά σκίτσα, ένα γλυπτό και υλικό τεκμηρίωσης), χωρισμένων σε δώδεκα θεματικές ενότητες όπου ξεχωρίζουν οι δύο που είναι αφιερωμένες στο Παρίσι του 1930.
Επιμελητής της έκθεσης είναι ο Peter Galassi, που διετέλεσε επικεφαλής επιμελητής του τμήματος φωτογραφίας του MoMA στη Νέα Υόρκη από το 1991 έως το 2011, κι αυτή είναι η πρώτη ρετροσπεκτίβα του Brassaï που διοργανώνεται μετά το 2000 (Centre Pompidou).
Η παρουσίαση αυτή δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς το δάνειο έργων από το κληροδότημα Estate Brassaï Succession στο Παρίσι και δάνεια από άλλα σημαντικά ιδρύματα και συλλογές στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Ο Brassaï γεννήθηκε το 1899 στο Μπρασό της Τρανσυλβανίας απ' όπου και εμπνεύστηκε το ψευδώνυμο με το οποίο υπέγραφε τα έργα του (Brassaï σημαίνει «από το Brassó»).
Σπούδασε καλές τέχνες στη Βουδαπέστη και το Βερολίνο και στη συνέχεια μετακόμισε στο Παρίσι όπου έβγαλε τα πρώτα του χρήματα και έγινε κάπως γνωστός γράφοντας άρθρα και σχεδιάζοντας καρικατούρες για γερμανικά και ουγγρικά περιοδικά.
Καθώς οι φωτογραφίες άρχισαν να αντικαθιστούν ραγδαία τις παραδοσιακές εικονογραφήσεις στον Τύπο, ο Brassaï άρχισε να λειτουργεί και ως μονομελές φωτογραφικό πρακτορείο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να εγκαταλείψει επαγγελματικά τη ζωγραφική και τη γλυπτική και να αφοσιωθεί στη φωτογραφία.
Ήταν γύρω στα 1900, όταν ένα αισθητικό κίνημα αιτολόγησε τη θέση του πως η φωτογραφία ανήκε στις καλές τέχνες αποκλειστικά και μόνο επειδή μιμούνταν την εμφάνιση των παραδοσιακών εικαστικών τεχνών, αλλά χρειάστηκαν 20 με 30 περίπου χρόνια ώστε μια νέα γενιά φωτογράφων να απορρίψει την τοποθέτηση αυτή και να θέσει ως σκοπό την εξερεύνηση του καλλιτεχνικού δυναμικού των απλών, συμβατικών φωτογραφιών. Όταν το έργο της ομάδας αυτής έτυχε επιτέλους ευρείας αναγνώρισης στα '70s, ο Brassaï αναγνωρίζεται ως μία από τις κορυφαίες μορφές της.
Καθώς κατά τη γερμανική κατοχή του Παρισιού αρνήθηκε να δουλέψει για τους Γερμανούς, ο Brassaï αναγκάστηκε να σταματήσει να φωτογραφίζει και επέστρεψε στη συγγραφή και το σχέδιο. Το 1949 απέκτησε τη γαλλική υπηκοότητα και ξανάπιασε τη φωτογραφία, ταξιδεύοντας συχνά προκειμένου να εργαστεί για το αμερικανικό περιοδικό Harper's Bazaar.
Πέθανε σε βαθύ γήρας το 1984 στο Beaulieu-sur-Mer της Γαλλίας, χωρίς ποτέ να επιστρέψει στην γενέτειρα που του χάρισε το ψευδώνυμο του.
Μία από τις σημαντικότερες ενότητες της έκθεσης είναι αφιερωμένη στο Παρίσι τη νύχτα. Οι φωτογραφίες που την απαρτίζουν είναι το αποτέλεσμα μιας ανάθεσης από τον εκδότη Charles Peignot στον νεαρό και άγνωστο ακόμα Brassaï και κυκλοφόρησαν σε έναν πολύ επιτυχημένο εκδοτικά τόμο τον Δεκέμβριο του 1932, χάρη στο σύγχρονο design, τις σελίδες χωρίς πλαίσιο και την εξαιρετική φωτοχαρακτική εκτύπωση.
Μια άλλη πολύ ενδιαφέρουσα ενότητα είναι αφιερωμένη στις απολαύσεις. Αναδιοργανώνοντας το αρχείο του μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Brassaï συμπεριέλαβε στη ρουμπρίκα αυτή τις φωτογραφίες που είχε τραβήξει από μικροκακοποιούς, πόρνες και άλλες σκοτεινές φυσιογνωμίες της πόλης που αγαπούσε, μαζί με εικόνες από κέντρα διασκέδασης και άλλες ατραξιόν του δρόμου.
Έχοντας πάρει άδεια να φωτογραφίζει από τα παρασκήνια του διάσημου κέντρου Folies Bergère, είχε την δυνατότητα να παρατηρεί όλα όσα συνέβαιναν στον χώρο, τοποθετώντας εαυτόν στην κατάλληλη θέση ώστε να καταγράψει πιστά έναν γοητευτικό μικρόκοσμο της μεγάλης ευρωπαϊκής πρωτεύουσας.
Ο Brassaï φωτογράφισε επίσης μοναδικά το Παρίσι και την ημέρα, απαθανατίζοντας απλές καθημερινές σκηνές, τα γκράφιτι της πόλης αλλά και επιδείξεις μόδας, χορούς και διασκεδάσεις της υψηλής κοινωνίας.
Ίσως η πιο ιδιαίτερη φωτογραφία του που σχετίζεται με την υψηλή κοινωνία είναι εκείνη από τον εορτασμό της 50ής επετείου του αρ νουβό εστιατορίου Maxim's, η οποία ήταν διάσημη από την πρώτη στιγμή. Αυτή η σειρά φωτογραφιών του Brassaï είναι ελάχιστα γνωστή και αρκετές εικόνες της παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην έκθεση αυτή.
Χάρη στη σχέση του με τη διεθνή καλλιτεχνική κοινότητα του Μονπαρνάς, ο Brassaï γνώρισε και τους κριτικούς τέχνης Maurice Raynal και τον ελληνικής καταγωγής Ευστράτιο Eλευθεριάδη Tériade, ο οποίος τον κάλεσε να φωτογραφίσει τον Πικάσο στο στούντιό του το 1932 για να εικονογραφήσει το πρώτο τεύχος του Minotaure, του πολυτελούς περιοδικού τέχνης που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1933.
Έτσι ξεκίνησε και η φιλία του φωτογράφου με τον Πικάσο, μία από τις σημαντικότερες της ζωής του. Ο Brassaï αναδείχθηκε στη συνέχεια σε σημαντικό μέλος της ομάδας του περιοδικού, για το οποίο συνεργάστηκε με τον Salvador Dalí και ως εικονογράφος κειμένων του André Breton.
Στην έκθεση παρουσιάζονται και ενότητες φωτογραφιών από τα ταξίδια του, καθώς και γυμνά και πολλά πορτρέτα φίλων του, κυρίως ζωγράφων και συγγραφέων.
Ένα άλλο μοτίβο που τον συγκινούσε και αποτύπωσε σε πολλά έργα του είναι ο ύπνος. Η εξέλιξη του μέσου της φωτογραφίας κατά τις δεκαετίες 1920 και 1930 ευνόησε την κινητικότητα και τον αυθορμητισμό στις λήψεις, ωστόσο ο Brassaï ένιωθε ξένος ως προς αυτές και αναζητούσε τη διαύγεια και τη σταθερότητα.
Έτσι λοιπόν, αντί για τη δημοφιλή επιλογή μιας φωτογραφικής μηχανής όπως η Leica 35mm, εκείνος επέλεξε μια κάμερα με γυάλινη πλάκα σε τρίποδο για να απαθανατίζει ανθρώπους που κοιμούνταν σε δημόσιους χώρους, σαν να ήθελε να διακηρύξει την ανεξαρτησία του από την αισθητική της κινητικότητας.
Επιδίωκα να διεισδύσω σε αυτόν τον ξένο κόσμο, τον περιθωριακό κόσμο, τον μυστικό, σκοτεινό κόσμο γκάνγκστερ, απόκληρων, νταβατζήδων, ιερόδουλων, εξαρτημένων, ομοφυλόφιλων. Σωστά ή λάθος, ένιωθα τότε πως αυτός ο υπόκοσμος αντιπροσώπευε το Παρίσι στα λιγότερο κοσμοπολίτικα του, στην πιο ζωντανή του εκδοχή, την πιο αυθεντική, πως μέσα σε αυτά τα πολύχρωμα πρόσωπα του υποκόσμου είχε διατηρηθεί από εποχή σε εποχή, σχεδόν χωρίς καμία αλλοίωση, η κουλτούρα του πιο μακρινού παρελθόντος του.
Brassaï, 1976
Σε κάποιες φωτογραφίες τα αντικείμενα αποκτούν ένα ιδιαίτερο φως, μια συναρπαστική παρουσία. Το βλέμμα τα όρισε «ως έχουν» [...]. Τους αποδίδει μια ένταση που είναι τελείως ξένη προς την αληθινή τους υπόσταση. Υπάρχουν εκεί, θα έλεγε κανείς, για πρώτη φορά και ταυτόχρονα για τελευταία φορά.
Brassaï, σημείωση άνευ χρονολογίας
Το να αναγκάσεις το μοντέλο να συμπεριφερθεί σαν να μη βρίσκεται εκεί ο φωτογράφος είναι σαν να σκηνοθετείς μια κωμική παράσταση. Το φυσικό είναι ακριβώς το να μην αγνοείς την παρουσία του φωτογράφου. Φυσικότητα στην κατάσταση αυτή σημαίνει το μοντέλο να ποζάρει έντιμα.
Brassaï, σημείωση άνευ χρονολογίας
Η νύχτα υποδηλώνει, δεν διδάσκει. Η νύχτα μας βρίσκει και μας εκπλήσσει με την ετερότητα της, απελευθερώνει εντός μας δυνάμεις που μέσα στην ημέρα κυριαρχούνται από την λογική.
Brassaï
Info:
Η έκθεση «Brassaï» που παρουσιάζεται στο κτίριο της Fundación MAPFRE – Calle Diputació, 250 στη Βαρκελώνη θα διαρκέσει ως τις 13 Μαΐου 2018.
σχόλια