40 χρόνια Ευρωπαίοι
Η εξέλιξη του πολιτικού συστήματος μετά το 1974 είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας. Η Μεταπολίτευση άλλαξε εκ βάθρων το ελληνικό πολιτικό σύστημα. Τα κόμματα άφησαν πίσω τις διαιρέσεις του παρελθόντος, και υιοθέτησαν μια μετριοπαθέστερη ιδεολογία. Ο κομματικός ανταγωνισμός εξακολούθησε να είναι έντονος, αλλά με αυστηρή τήρηση του κοινοβουλευτικού πλαισίου. Η ανακαίνιση του πολιτικού συστήματος, υπό την ικανότατη καθοδήγηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, είχε ως γνώμονα τα θεσμικά πρότυπα των φιλελεύθερων δημοκρατικών συστημάτων της Δυτικής Ευρώπης.
Η προσπάθεια αυτή ολοκληρώθηκε με την ένταξή μας στην ΕΟΚ το 1981. Δίχως αυτή την εξέλιξη, η προσπάθεια εκδημοκρατισμού ενδεχομένως να παρέμενε μετέωρη, και πιθανώς ευάλωτη στις επιδράσεις μιας συγκυριακής πλειοψηφίας. Γιατί προσδεθήκαμε οριστικά στο ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο αρχών και κανόνων σχετικά με τη λειτουργία του κράτους και τους βασικότερους στόχους των δημοσίων πολιτικών. Όποτε παρεκκλίναμε από την ευρωπαϊκή πολιτική, γνωρίσαμε την υστέρηση και την απομάκρυνση από τα επιτεύγματα ευημερίας στην Ευρώπη.
Η ευρωπαϊκή ενοποίηση μάς προσέφερε αναντικατάστατες ευκαιρίες θεσμικού εκσυγχρονισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ελλάδα έκανε τα πρώτα βήματα προς την αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων προς την περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση μετά τα μέσα της δεκαετίας 1980. Αξιοποιήσαμε τα θεσμικά και χρηματοδοτικά εργαλεία της Διαρθρωτικής Πολιτικής της Ε.Ε., προκειμένου να δώσουμε νέα πνοή στις περιφέρειες της χώρας, οι οποίες μαστίζονταν από την υστέρηση σε έργα υποδομής και την επένδυση σε παραγωγικές δραστηριότητες. Η Ελλάδα υπήρξε διαχρονικά ένας από τους αποδέκτες του υψηλότερου, σύμφωνα με το ΑΕΠ, ποσοστού ευρωπαϊκής χρηματοδότησης από τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, τα διαδοχικά πλαίσια στήριξης και το ΕΣΠΑ.
Η χρηματοδότηση αυτή υπήρξε αναντικατάστατη για την αναδιάρθρωση κλάδων της οικονομίας οι οποίοι χαρακτηρίζονταν από υστέρηση, όπως η βιομηχανία και η πρωτογενής παραγωγή. Δημιουργήθηκαν μεγάλα έργα υποδομής τα οποία προσέφεραν νέες δυνατότητες ανάπτυξης, ιδιαίτερα σε λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες, ενώ δημιούργησαν σαφέστατα καλύτερες συνθήκες ζωής στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Ακόμη, ευεργετική ήταν η επίδραση του συντονισμού της εθνικής με την ευρωπαϊκή πολιτική. Με ορόσημο την ΟΝΕ, σημειώθηκε πρωτόγνωρη συναίνεση των κομμάτων εξουσίας, προκειμένου να ολοκληρωθεί ένα σημαντικό πρόγραμμα σταθεροποίησης της οικονομίας, και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την αλματώδη αύξηση του ΑΕΠ έως το 2007.
Όταν προέκυψε η οικονομική κρίση, η Ε.Ε. στάθηκε αρωγός με την παροχή δανειοδότησης, η οποία θα ήταν αδύνατο να εξασφαλιστεί από οποιαδήποτε άλλη πηγή. Είναι γνωστές οι αντιδράσεις της εποχής εκείνης. Ωστόσο, οι πολίτες, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, διατήρησαν υψηλότερο ποσοστό εμπιστοσύνης στους ευρωπαϊκούς θεσμούς συγκριτικά προς τους εγχώριους πολιτικούς θεσμούς. Από το 2010 προωθήθηκε, παρά τις ολιγωρίες, ένα ταχύτατο πρόγραμμα θεσμικής ανακαίνισης του ελληνικού κράτους, με έμφαση στη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, στην εξοικονόμηση κόστους, στην αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογικών εφαρμογών στη δημόσια διοίκηση.
Στη χώρα μας ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός γνωρίζει ευρεία απήχηση και είναι αδιαμφισβήτητος. Ακόμη και οι παλινωδίες του δημοψηφίσματος το 2015 δεν προκάλεσαν ένα γενικευμένο αίτημα υπέρ της αποχώρησης από την Ε.Ε. Η εμπιστοσύνη αυτή ανανεώθηκε οριστικά με τα αποτελέσματα των εκλογών του 2019, στις οποίες περιθωριοποιήθηκε η αντι-συστημική και αντι-ευρωπαϊκή ιδεολογία, και πρυτάνευσε ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός στην ατζέντα των κορυφαίων κομμάτων, τα οποία υπερψήφισε η συντριπτική πλειοψηφία του εκλογικού σώματος.
Η επέλαση της πανδημίας, και οι σοβαρές συνέπειές της στην οικονομία και την κοινωνία, επιβεβαιώνουν για άλλη μια φορά τον αναντικατάστατο και πολύτιμο ρόλο της Ε.Ε. για τη βιωσιμότητα του ελληνικού κράτους. Αντιμέτωποι με μία απώλεια άνω του 8% το 2020, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, σε συνδυασμό με τους πόρους από το νέο ΕΣΠΑ 2021-27, μας προσφέρει μια σταθερή και άφθονη χρηματοδότηση, αλλά και ένα πλαίσιο κοινών στόχων πολιτικής συνδυασμένο με την απαραίτητη τεχνογνωσία. Το ελληνικό Πρόγραμμα Ανάκαμψης «Ελλάδα 2.0» συνδέει τις εθνικές με τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες – μεταξύ άλλων, πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, καινοτομία και νέες ψηφιακές δεξιότητες, ενεργειακή βιωσιμότητα, εκσυγχρονισμός δημόσιας διοίκησης.
Για να ανταποκριθούμε στις ραγδαίες αλλαγές λόγω της τεχνολογικής επανάστασης και των νέων δεδομένων της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, πρέπει να αποκτήσουμε έναν ακόμη πιο ενεργητικό ρόλο στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Να μην περιοριστούμε σε μια χρησιμοθηρική αντίληψη. Αλλά να αναδείξουμε τη δική μας πρωτοπορία σε κάθε επίπεδο. Να είμαστε έτοιμοι να διδαχθούμε από τους άλλους, γιατί αντιμετωπίζουμε κοινές προκλήσεις και προβλήματα. Γιατί συγκροτούμε μία αδιάσπαστη ενότητα αρχών και αξιών, και οφείλουμε να προασπιστούμε το ισχυρό κεκτημένο ειρήνης και πολιτικής συνεργασίας στην Ευρώπη, το οποίο είναι μοναδικό στον κόσμο.
