Κάτω από τον διφορούμενο τίτλο «Skin Fruit», ο οποίος, πέρα από την κυριολεκτική του ερμηνεία, είναι μια σχετικά άγνωστη έκφραση -αργκό- για το ανδρικό μόριο (την οποία ομολογώ πως δεν είχα ξανακούσει ποτέ), εγκαινιάστηκε στο New Museum της Νέας Υόρκης η έκθεση επιλογών από τη συλλογή Δάκη Ιωάννου, σε επιμέλεια του στενού φίλου του και γνωστού τοις πάσι καλλιτέχνη Jeff Koons. Πρόκειται για ένα γεγονός που προκάλεσε θύελλα ερωτημάτων από τη στιγμή που ανακοινώθηκε. Το ερώτημα «πόσο ηθικά νόμιμη είναι η επιλογή του μουσείου να φιλοξενήσει τη συλλογή ενός από τους βασικούς trustees (πάτρωνες) του» υπήρξε το κέντρο της διαμάχης στον Τύπο. Συζητήσεις περί του ασυμβίβαστου και της δύναμης της αγοράς της τέχνης ή των οικονομικά ισχυρών επάνω σε αυτή απασχόλησαν γνωστούς κριτικούς τέχνης, διευθυντές μουσείων, επιμελητές, καλλιτέχνες μπλογκ, ιστοσελίδες κ.λπ.
Θα μπορούσε όλο αυτό να είναι απλά μια από τις συνήθεις «αμερικάνικου τύπου» υστερίες, αυτήν τη φορά γύρω από τη σχέση σύγχρονης τέχνης και χρήματος, οι οποίες ξεσπάνε συνήθως όχι όταν τα γεγονότα συμβαίνουν με κάποιο τρόπο «καλυμμένα», αλλά όταν επιτέλους φτάνει η εποχή που όλα συμβαίνουν κάτω από το φως του ηλίου με το όνομά τους. Και να ξεχαστεί -άμεσα- τη στιγμή που άνοιξε για το κοινό η έκθεση αυτής της εκπληκτικής πραγματικά συλλογής, αλλά μοιάζει να μην έγινε ακριβώς έτσι.
Ίσως λόγω της γενικής αναμπουμπούλας και των σημαντικών κοινωνικο-οικονομικών αναταράξεων που συμβαίνουν παγκόσμια, ορισμένα μοντέλα όπως τα μάθαμε (και ίσως σε ορισμένες περιπτώσεις η Τέχνη τα ανέχτηκε) τα τελευταία χρόνια να μην ισχύουν πια. Μπορεί βέβαια να πρόκειται απλά για μια έκθεση της οποίας το στήσιμο ή η επιλογή έργων δεν άρεσαν στον κόσμο, αλλά ίσως και να μην είναι μόνο αυτό. Το πρωταρχικό θέμα που δημιουργήθηκε, αυτό του ασυμβίβαστου και της πλουτοκρατίας, με αφήνει εντελώς αδιάφορη. Εκτός ότι η στενή συνεργασία μουσείων και πατρώνων ακόμη και σε καλλιτεχνικά θέματα είναι ένα γεγονός και τίποτα καινούργιο, η υπόθεση ότι η παρουσίαση της συλλογής του Δάκη Ιωάννου γίνεται στο μουσείο για να ανεβεί η αξία της αλλά και οποιαδήποτε τέτοιου τύπου συνωμοτική σκέψη μοιάζει, φυσικά, εντελώς ανούσια. Στον κόσμο της τέχνης τα τελευταία -αρκετά πια- χρόνια και μέχρι και σήμερα (τώρα ίσως αλλάξει) την αξία των έργων τέχνης την καθόρισαν πολύ παραπάνω οι fair όπως η Art Basel και τα καινούργια αποκτήματα των μεγάλων ιδιωτικών συλλογών, παρά τα ιδρύματα και δη τα μικρά μουσεία. Οπότε μάλλον το αντίστροφο θα μπορούσε να ισχύει -εν μέρει- δυστυχώς. Μιλάμε, εξάλλου, και για μια από τις τριάντα περίπου πιο σημαντικές συλλογές τέχνης στον κόσμο! Τα ακατάπαυστα όμως αρνητικά σχόλια στο γνωστό μας Τweeter από επισκέπτες της έκθεσης, μια δυο κριτικές από τη Roberta Smith, μια από τις πιο καταξιωμένες κριτικούς τέχνης του κόσμου, στους «New York Times», ή αυτή του Peter Schjeldah στο περιοδικό «New Yorker», οι οποίες εμφανίστηκαν αμέσως μετά τα εγκαίνια, γεννούν πολλά ερωτήματα και αποτελούν τροφή για περαιτέρω συζήτηση γύρω από την έννοια των συλλογών και του εκθεσιακού τους πλαισίου. Τι πραγματικά σημαίνει σήμερα μια ξεχωριστή ιδιωτική συλλογή τέχνης, η οποία μάλιστα τυχαίνει να έχει «κοινά» (ακόμη και έργα) με άλλες σημαντικές συλλογές, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Roberta Smith στο άρθρο της, σχολιάζοντας ένα σημαντικό έργο του Maurizio Cattelan που ανήκει στη συλλογή; Γράφει γι' αυτό:
«Μια ανούσια άσκηση με αξίες μεγάλης παραγωγής, οκτώ γεμάτοι σάκοι σωμάτων σε φυσικό μέγεθος, σκαλισμένοι σε μάρμαρο Carrara. "Συμπτωματικά" το ίδιο έργο το είδαμε και πέρσι το καλοκαίρι στη Βενετία σε μια πολύ κακή επιλογή έργων από τη συλλογή του François Pinault... Τι; Ο κύριος Cattelan έκανε αρκετά αντίγραφα για κάθε μεγάλο συλλέκτη; Πόσο απαραίτητο!» Και εάν υποθέσουμε ότι δεν υπάρχει (που δεν υπάρχει ουσιαστικά) θέμα με την παρουσίαση μιας ιδιωτικής συλλογής σε -δημόσια, τουλάχιστον στη φύση- μουσεία τέχνης, όπως το New Museum, τα οποία μάλιστα έχουν αποκτήσει μέσα στον χρόνο ύπαρξής τους δική τους ιστορία και χαρακτήρα, τι είδους επιμέλεια χρειάζεται η επίδειξη μιας ιδιωτικής συλλογής; Τι είδους επιλογές; Τουλάχιστον πάντα σε σχέση με αυτό που συμβαίνει -αυτήν ακριβώς τη στιγμή- στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης και κοινωνίας. Για τους επιλεγμένους καλλιτέχνες συμπληρώνει η Smith:
«Είναι αυτοί που υποστηρίζουν όλα τα μεγάλα μουσεία, και αυτοί που είναι ψηλά στη λίστα πολλών συλλεκτών. Και σίγουρα οι περισσότεροι προέρχονται από ένα συγκεκριμένο μέρος του κόσμου της τέχνης, αυτό στο οποίο βρίσκονται και τα λεφτά! Είναι αυτός ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να χρησιμοποιεί το New Museum τον χρόνο, τα χρήματα και την ενέργειά του; Αυτή είναι η ερώτηση της τρέχουσας καλλιτεχνικής σεζόν;».
Δεν υπάρχει θέμα ότι τα περισσότερα έργα της συλλογής του Δάκη Ιωάννου εκφράζουν ανεπιφύλακτα κάποιες από τις κυρίαρχες τάσεις στη σύγχρονη τέχνη, μιας δεκαπενταετίας τουλάχιστον! Είναι επίσης γεγονός πως πολλά από τα έργα είναι πολύ σημαντικά δείγματα δουλειάς των καλλιτεχνών που τα έχουν δημιουργήσει, και μάλιστα κομμάτια τα οποία ίσως και τα μουσεία να μην έχουν τελευταίως και τα απαραίτητα χρήματα για να τα αποκτήσουν. Και αυτό, πέρα από την προσωπική μου γνώμη, είναι και η κοινή άποψη των περισσοτέρων για τη συγκεκριμένη συλλογή, ακόμα και των πιο σκληρών κριτών της τελευταίας έκθεσης.
Κάτω από αυτήν τη σκοπιά μπορεί κανείς να καταλάβει την αναγκαιότητα ή να δικαιολογήσει την απόφαση του New Museum να παρουσιάσει επιλογές από τη συλλογή του Δάκη Ιωάννου, παρόλο που τα οικονομικά του ιδρύματος είναι εξαρτημένα κατά πολύ και από τον ίδιο. Τι όμως μπορεί να είναι αυτό που προτρέπει τον Peter Schjeldahl του περιοδικού «New Yorker» να περιγράφει πως «η έκθεση αυτή καταφτάνει στον κινούμενο καθοδικά κόσμο της τέχνης... (και όχι μόνο) σαν στολισμένη δούκισσα σε πάρτι... το οποίο... ουπς... είναι τελικά... γλέντι στη στρούγκα»;
Ίσως θα μπορούσε να είναι κακός συγχρονισμός ανάμεσα στη επίκαιρη καθημερινότητα, την εποχή μας και τη συγκεκριμένη επιλογή έργων και παρουσίαση της συλλογής του Ιωάννου στον συγκεκριμένο χώρο, και όχι τόσο η ποιότητα των καλλιτεχνών, ούτε η επικείμενη σχέση μιας ιδιωτικής συλλογής με ένα κοινωφελές ίδρυμα (αυτό μοιάζει αρκετά ξεπερασμένο επιχείρημα).
Η Smith περιγράφει κάποια έργα από την έκθεση και σχολιάζει πως ίσως μόνο έξι εγκαταστάσεις θα ήταν αρκετές για να δημιουργήσουν ένα πολύ δυνατό και ουσιαστικό θέαμα, και κριτικάρει την επιμέλεια του Jeff Koons λέγοντας:
«Μεγάλο κομμάτι της έκθεσης μοιάζει με "γέμισμα". Περισσότερο από όλα βλέπουμε παραδείγματα από τους συνήθεις υπόπτους, τους βετεράνους καλλιτέχνες πρώτης κατηγορίας Richard Prince, Maurizio Cattelan, Urs Fischer, Charles Ray, Chris Ofili, Takashi Murakami και Cindy Sherman. Και ενώ το "blue-chip" δεν θα έπρεπε να είναι μια αρετή ενάντια στους καλλιτέχνες, την ίδια ώρα δεν είναι και αρκετή για να κάνει μια έκθεση. Το να συγκεντρωθούν οι προσπάθειες αυτών των καλλιτεχνών μαζί δεν δημιουργεί μια έκθεση... Δεν υπάρχει σχεδόν κανένα ουσιαστικό υπόβαθρο που να ενώνει αυτά τα έργα... και γι' αυτό το "Skin Fruit" μοιάζει περισσότερο με παράθεση έργων για δημοπρασία...».
Θυμάμαι εκθέσεις όπως την «Post Human» ή την «Artificial Nature» με επιλογές από τη συλλογή του Ιωάννου σε επιμέλεια του Jeffrey Deitch, οι οποίες επηρέασαν τον παγκόσμιο ιστό της τέχνης και τον τρόπο τον οποίο έβλεπε κανείς τη δημιουργία ως τότε, στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Αργότερα η έκθεση «Everything new is interesting», μια μεγάλη έκθεση με έργα της συλλογής στην Αθήνα του 1996, έκανε αυτό τον συγκεκριμένο τόπο (τον τόπο μας) να καταλάβει τι θα πει σύγχρονη τέχνη και πώς αυτή πραγματικά ενσωματώνει την καθημερινή ζωή! Ακόμη και πιο πρόσφατα η έκθεση «Translation» με έργα της συλλογής στο Palais de Tokyo, στο Παρίσι (2005), και το στήσιμο από τους designers M&M, μαζί με τη δουλειά τους, δημιούργησε μια ολόκληρη σχολή στην παρουσίαση των έργων, σχολιάζοντας τη σχέση των έργων με τη δημιουργική επιμέλεια και παρουσίασή τους. Τη σχέση εκθέσεων με τα layout βιβλίων και περιοδικών.
Ή ακόμη εκθέσεις όπως το «panic room» ή άλλες στο Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ, οι οποίες κάτω από συγκεκριμένη θεματολογία έδειχναν κάποιες από τις ενδιαφέρουσες πτυχές της συλλογής και τα ενδιαφέροντα του συλλέκτη. Σε αυτές τις εκθέσεις κανείς δεν μίλησε ούτε για τη σχέση κοινωφελών ιδρυμάτων με πάτρωνες, ούτε για έλλειψη νοηματικής υποστήριξης, ούτε για «χαρακτήρα προσωπικής ικανοποίησης ή αυταρέσκειας» τον οποίο αποδίδει η Smith στο «Skin Fruit» στο κλείσιμο του άρθρου της στους «New York Times».
Δεν έχω δει την έκθεση αυτή για να έχω προσωπική γνώμη, ένα μοιάζει σίγουρο πάντως από αυτά που διαβάζω, πως στις δύσκολες εποχές που έρχονται, στις οποίες η ματαίωση της «πλουτοκρατίας» και της «άπληστης ευμάρειας» ως νόημα ζωής είναι σίγουρα από τα πιο επίκαιρα θέματα, ίσως τα εντυπωσιακά θεάματα λόγω απλά της αφθονίας να μην είναι τόσο επαρκή. Ίσως και οι πιο πειραματικές προσπάθειες, μικρότερες σε κλίμακα, χωρίς να θυσιάζουν καθόλου από τη νοηματική αναγκαιότητα της ύπαρξής τους, ή τα πιο συμμαζεμένα ευρηματικά σχόλια απέναντι στην τέχνη και στη ζωή να είναι ικανά να αναδείξουν τις πιο ενδιαφέρουσες πλευρές ακόμη και της πιο «πλούσιας» συλλογής. Το ποιος έχει τα περισσότερα και τα σημαντικότερα μοιάζει να μην είναι πια μια αρετή «της μόδας».
