Εκ πρώτης όψεως δεν υπάρχει λόγος που γράφω αυτό το άρθρο. Μεγάλωσα σε μια οικογένεια απολύτως «κανονική» και -χαριτολογώντας θα προσέθετα- «καθ' όλα ελληνική». Παρόντες γονείς, τραπέζι στρωμένο στην ώρα του, ζεστές αγκαλιές, βοήθεια στα σχολικά μαθήματα, αστεία, συζητήσεις, τηλεόραση το βράδυ στο σαλόνι, διακοπές στα ελληνικά νησιά, εφήμεροι τσακωμοί, διαφωνίες και πολλά πολλά άλλα, όμορφα και άσχημα, όλα κομμάτια του παζλ που ονομάζεται «παιδική ηλικία».
Οι γονείς μας, άνθρωποι-σύμβολα, σημεία αναφοράς στη ζωή μας όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσα χιλιόμετρα κι αν βρεθούμε μακριά τους, λειτουργούν συχνά ως προσωπικός μας παράδεισος και...όχι μόνο. Γιατί επίσης συχνά -ναι, τολμώ να το ξεστομίσω- λειτουργούν και ως προσωπική μας κόλαση. Τις περισσότερες φορές επιτελούν διπλή λειτουργία συνδυάζοντας τον παράδεισο με την κόλαση τόσο αριστοτεχνικά που δεν ξέρεις που τελειώνει το ένα και πού αρχίζει το άλλο. Και κάπου εδώ αρχίζει να διαφαίνεται ο λόγος που γραφώ αυτό το άρθρο.
Γιατί οι γονείς μας, που πάντα θα αγαπάμε πολύ και στους οποίους χρωστάμε τόσα, δεν τα έκαναν όλα σωστά (δεν θα μπορούσαν) ούτε και είναι άγιοι, αν κάτι τέτοιο πιστέψαμε! Και πρέπει να πάψουμε να ασφυκτιούμε κάτω απ' το μηχανισμό της εξιδανίκευσης.
Οι γονείς μας, άνθρωποι-σύμβολα όπως προείπαμε, είναι πρωτίστως άνθρωποι. Και άνθρωπος σημαίνει: σφάλλω, κουβαλώ συμπλέγματα και απωθημένα, φοβάμαι, χρειάζομαι. Σημαίνει ακόμα: ελπίζω δια του παιδιού μου, εκδικούμαι δια του παιδιού μου, αναπληρώνω το χαμένο βίωμα διά του παιδιού μου, εξαρτώ την ολοκλήρωσή μου από το παιδί μου. Και όλα αυτά συνήθως αποτελούν διεργασίες ασυνείδητες, μη αντιληπτές τόσο που ούτε μπορείς να κατηγορήσεις τον γονέα σου γι αυτές ούτε και μπορείς να διασφαλίσεις ότι δεν θα τις επαναλάβεις κι εσύ ο ίδιος, περνώντας μαγικά απ' τη θέση του κατηγόρου στη θέση του κατηγορουμένου. Κι έχω δει πολλούς γνωστούς, φίλους, συγγενείς να σέρνονται υπό το βάρος των σφαλμάτων των γονιών τους, γονιών με χαμογελαστά πρόσωπα που λένε «σ' αγαπώ» και αγκαλιάζουν. Και δεν αμφισβητώ πως το εννοούν. Έχω δει κι εμένα να παλεύω με τους δικούς μου δαίμονες, με ανασφάλειες που μου κληροδοτήθηκαν από καλούς και στοργικούς γονείς. Ερήμην μου και άθελά τους.
Το μεγαλύτερο σφάλμα όμως το διαπράττουμε όλοι εμείς που θέσαμε ή θέτουμε ακόμα πρόσωπα στο απυρόβλητο, σε μια περιοχή που δεν επιτρέπεται ούτε να αγγίξεις ούτε να αμφισβητήσεις ό,τι τοποθέτησες. Είναι η περιοχή των ιδανικών και ιερών προσώπων που μετατρέπονται σε έννοιες και ιερά σύμβολα, προσώπων που ό,τι έκαναν το έκαναν για καλό ή που ήξεραν τι έκαναν ή που είχαν δίκιο σε όλα. Αλλά καμία περιοχή δεν πρέπει να είναι απρόσιτη, καμιά γωνιά δεν πρέπει να παραμένει σκοτεινή στην ψυχή μας, στο νου μας, σε ό,τι απαρτίζει τον εσωτερικό μας κόσμο. Και όσο μπορούμε, κρατώντας το φακό της αναζήτησής στο χέρι, πρέπει να ρίχνουμε φως και να διαλύουμε σκιές. Και ποιος ξέρει, φωτίζοντας καλά τους φόβους μας, τις ιδιοτροπίες μας, τις ανασφάλειές μας, ίσως βρούμε τη «ρίζα του κακού». Και ίσως πίσω από το «μην το ξανακάνεις», το «για το καλό σου», το «είσαι μικρός ακόμα και δεν ξέρεις», το «σ' αγαπώ», ανακαλύψουμε ένα απορριπτικό βλέμμα, μια υπερπροστατευτική συμπεριφορά, μια πιεστική στάση και τέλος ένα τραυματισμένο «εγώ» που ήλπισε σε μια δεύτερη ευκαιρία μέσα από εμάς.
Και θα ήθελα να το επαναλάβω: όλα αυτά είναι απολύτως ανθρώπινα. Συχνά μάλιστα οι γονείς μας, μας μεταφέρουν βάρη που εναπόθεσαν σε αυτούς οι δικοί τους γονείς, οι οποίοι με τη σειρά τους κλήθηκαν να κουβαλήσουν τα φορτία των δικών τους προγόνων. Πρόκειται, δηλαδή, για μια αλυσίδα οι κρίκοι της οποίας συνδέονται με σχέση αιτίου-αποτελέσματος και που η αρχή της είναι χαμένη κάπου στο μακρινό παρελθόν. Άλλωστε τα ελαττώματά μας δεν έχουν αποκλειστική πηγή το οικογενειακό μας περιβάλλον (αν και κατά τη γνώμη μου αυτό διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο). Καμία μομφή λοιπόν! Μόνο πρόσκληση σε αμφισβήτηση και απομυθοποίηση. Και ίσως έτσι σπάσουμε την αλυσίδα.
Γιατί οι γονείς μας, που πάντα θα αγαπάμε πολύ και στους οποίους χρωστάμε τόσα, δεν τα έκαναν όλα σωστά (δεν θα μπορούσαν) ούτε και είναι άγιοι, αν κάτι τέτοιο πιστέψαμε! Και πρέπει να πάψουμε να ασφυκτιούμε κάτω απ' το μηχανισμό της εξιδανίκευσης. Δεν υπάρχουν τέλειοι γονείς γιατί δεν υπάρχουν τέλειοι άνθρωποι. Ούτε εμείς είμαστε τέλειοι. Και ούτε ξέρουμε πόσα λάθη θα γράψει το κοντέρ της ζωής μας και πόσο θα εκπλαγούμε από τους εαυτούς μας σε κάποιο μελλοντικό απολογισμό.
Κοιτώντας όμως την αλήθεια κατάματα, σπάζοντας το περίβλημα του συμβόλου για να νιώσουμε την κρυμμένη ουσία, αισθανόμαστε ανακούφιση. Κατανοούμε. Και η κατανόηση είναι η αρχή της λύτρωσης. Γιατί βλέπουμε καθαρά την αφετηρία του χαρακτήρα μας, σκεφτόμαστε κριτικά, γνωρίζουμε. Άλλωστε η αποδοχή κάποιου ως ατελή ανθρώπου όχι μόνο δεν αποκλείει την αγάπη προς αυτόν αλλά -αντιθέτως- αποτελεί προϋπόθεση αυτής. Τόλμα να γνωρίσεις λοιπόν ή αλλιώς, κατά τη ρήση του Ρωμαίου ποιητή Οράτιου, «Sapere aude»!
Μόνο γνωρίζοντας μπορούμε να θεραπεύσουμε πληγές, να λιμάρουμε τραχιές επιφάνειες, να βελτιωθούμε, να εξελιχθούμε να γίνουμε -αυτή η κλισέ φράση- : καλύτεροι άνθρωποι.
