Ναζί: Υπάρχει τέτοιο έθνος;

Ανήμερα της 28ης Οκτωβρίου, συζητούσα με ένα φίλο μου για τον φρικτό Β'ΠΠ και όταν εκείνος αναφέρθηκε στα εγκλήματα των ναζί (έτσι τους αποκάλεσε), πήρε την απάντηση μου: «Ναζί; Υπάρχει τέτοιο έθνος;».

Πράγματι, ο μελετητής της ιστορίας μπορεί να διαπιστώσει σε αμέτρητα έγκριτα περιοδικά και ιστορικά βιβλία για τον Β'ΠΠ, να χρησιμοποιείται ο βολικός, αλλά καταχρηστικός και ακατάλληλος όρος, όπως ναζί. Φημισμένα έργα όπως το - βραβευμένο ως καλύτερο βιβλίο Ιστορίας (British Book Awards 2006) - «Αουσβιτς: Οι Ναζί (sic) και η Τελική Λύση» του Laurence Rees, και το «Η αυτοκρατορία του Χίτλερ: Ναζιστική (sic) εξουσία στην κατοχική Ευρώπη» του καταξιωμένου ιστορικού Mark Mazower, δίνουν την αίσθηση στον αναγνώστη ότι ο όρος ναζί είναι ορθός και κατάλληλος σε ότι αφορά την θεματολογία για τον Β΄ΠΠ. Δικαιολογείται όμως να αποκαλούμε τους Γερμανούς του εμπόλεμου Γ'Ράιχ, ναζί; Και ειδικά όταν οι συγγραφείς που χρησιμοποιούν την ετικέτα αυτή, θέλουν να θεωρούνται διακεκριμένοι επιστήμονες με κύρος στο χώρο των γραμμάτων και της ιστορικής έρευνας;

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η ετικέτα ναζισμός δεν χρησιμοποιούταν από τους γερμανούς εθνικοσοσιαλιστές (υπήρξαν ελάχιστες εξαιρέσεις χρήσης). Η επίσημη ονομασία του πολιτικού κινήματος του Χίτλερ ήταν «Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα»(NSDAP) και τα μέλη του αυτοαποκαλούνταν ως εθνικοσοσιαλιστές. Όταν ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία το 1933, το Γ' Ράιχ ονομάστηκε «Γερμανική Αυτοκρατορία/Γερμανικό Ράιχ» (Deutsches Reich), και όχι «Εθνικοσοσιαλιστική (Ναζιστική) Γερμανία». Η ονομασία ναζί αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1924, από τους αντίπαλους των εθνικοσοσιαλιστών, ως συντόμευση της γερμανικής λέξης Nationalsozialismus (εθνικοσοσιαλισμός). Αντιθέτως στην ΕΣΣΔ υπήρχε σε χρήση μόνο ο όρος φασίστας.

Τι ήταν όμως ο (γερμανικός) εθνικοσοσιαλισμός; Ήταν μια πολιτική ιδεολογία που υπογράμμιζε το έθνος και την έννοια της φυλής (φυλετικός ιμπεριαλισμός). Κύρια χαρακτηριστικά του ήταν ο παγγερμανισμός, η πολιτική ζωτικού χώρου (lebensraum) - επέκταση στην Ανατολή, η αντίθεση με τον καπιταλισμό και τον κομμουνισμό, μιλιταρισμός, αντιεβραϊσμός, αντισλαβισμός, απολυταρχισμός και η εξύμνηση της «γερμανικής αρίας φυλής». Τα άλλα δύο γνωστά ολοκληρωτικά κινήματα του Μεσοπολέμου, φασισμός (Ιταλία) και κομμουνισμός (ΕΣΣΔ), ήταν συγγενικές ιδεολογίες με τον εθνικοσοσιαλισμό, όπως ήταν επίσης το απολυταρχικό καθεστώς της μιλιταριστικής Ιαπωνικής Αυτοκρατορίας (1868-1947), και το καθεστώς Μεταξά. Στην αντίπερα όχθη, οι περισσότερες χώρες της Δύσης είχαν καθιερώσει το δημοκρατικό πολίτευμα.

Με αυτή την λογική (των ιδεολογιών ή τουλάχιστον των απολυταρχικών καθεστώτων), αφού οι ιστορικοί και δημοσιογράφοι αναφέρουν την πολιτική ιδεολογία (ναζί), και όχι την εθνότητα (Γερμανοί), τότε θα έπρεπε να πράξουν αναλόγως και στις υπόλοιπες περιπτώσεις. Π.χ. βομβαρδισμός του Περλ Χάρμπορ από τους αυτοκρατορικούς (Ιάπωνες), απόκρουση των φασιστών (Ιταλών) από τους μεταξικούς (Έλληνες), κομμουνιστική-μπολσεβικική-σταλινική (σοβιετική) εισβολή στη Πολωνία, κατάληψη της Ιβοζίμα από τους δημοκρατικούς (Αμερικανούς), κ.ο.κ. Kαι όμως δεν το πράττουν, κανείς δεν θα δει αυτούς τους ακατάλληλους όρους σε μια ιστορική μελέτη. Στην ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία για τον Β'ΠΠ, αναφέρονται πάντα οι εθνότητες των Συμμάχων και των λοιπών δυνάμεων του Αξονα. Μόνο στην περίπτωση των Σοβιετικών υπάρχουν οι εναλλακτικές ετικέτες Κόκκινος Στρατός και Ρώσοι. Έτσι, ενώ είναι συχνή η αναφορά της πολιτικής ιδεολογίας στην περίπτωση των εμπόλεμων Γερμανών, π.χ. «οι ναζί εξόντωσαν εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίους και Πολωνούς στο Άουσβιτς», «ναζιστική κατοχή», «ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου», δεν συμβαίνει το ίδιο με τα αντίπαλα κράτη του Γ'Ράιχ, π.χ. «οι Σοβιετικοί βίασαν χιλιάδες Γερμανίδες» (απουσιάζουν οι όροι κομμουνιστές, σταλινικοί και μπολσεβίκοι).

Άρα πως φτάσαμε στο σημείο, ο αποπροσανατολιστικός όρος ναζί να χρησιμοποιείται συχνά στην βιβλιογραφία του Β'ΠΠ; Όλα έχουν να κάνουν με την απενοχοποίηση της Γερμανίας, καθώς επί δεκαετίες, πολλοί Γερμανοί προσπάθησαν να μειώσουν τη σημασία της ανάμειξης των καθημερινών Γερμανών στη μαζική σφαγή εκατομμυρίων συνανθρώπων τους. Αυτή η τακτική του μαζικού διαχωρισμού Γερμανών και ναζί, ξεκίνησε την δεκαετία του 1950 και συνεχίζεται μέχρι τις ημέρες μας. Ωστόσο, παρόλο την συχνή αναφορά της ετικέτας ναζί, υπάρχουν αρκετές αντιδράσεις για την χρησιμοποίηση της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Dr. Laurence Weinbaum, διευθυντής σύνταξης του «Israel Journal of Foreign Affairs», που έτυχε να παρευρεθεί το 2006 στο Κίεβο σε μια τελετή μνήμης για το Ολοκαύτωμα. Εκεί οι υπεύθυνοι της τελετής δεν ανέφεραν ούτε μια φορά την εθνότητα των θυτών, καθώς τους αποκάλεσαν ναζί και φασίστες, γεγονός που ενόχλησε και τον ίδιο τον Dr. Laurence Weinbaum.

Παραδόξως, ο επικεφαλής της Χρυσής Αυγής, Νίκος Μιχαλολιάκος, είχε δίκιο αναφερόμενος κάποτε για την σφαγή στο Δίστομο: «Tα εγκλήματα εκεί έγιναν από Γερμανούς, όχι από ναζί. Δεν ήταν όλοι οι Γερμανοί ναζί». Ανεξάρτητα από την σκοπιμότητα της δήλωσης αυτής, το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα αριθμούσε 8 εκ. μέλη το 1945, την στιγμή που ο γερμανικός πληθυσμός άγγιζε τα 90 εκ. Άλλωστε, ούτε όλοι οι Ελληνες ήταν φιλελεύθεροι (βενιζελικοί) στην απόβαση στην Σμύρνη, ούτε όλοι μεταξικοί στο Αλβανικό Έπος, ούτε όλοι οι Αμερικανοί ήταν ρεπουμπλικανοί (με πρόεδρο τον Νίξον) στον πόλεμο του Βιετνάμ. Και όμως δεν έχω δει ακόμα σε βιβλίο να αναφέρονται φράσεις όπως «απόβαση των βενιζελικών στην Σμύρνη», «μεταξικοί απωθούν τους φασίστες εισβολείς», «ρεπουμπλικανοί υποχωρούν στη Σαιγκόν» κλπ.

Για να είμαστε σαφείς και ξεκάθαροι, η Δύση το 1939 δεν βρισκόταν αντιμέτωπη με το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα, αλλά με την Γερμανική Αυτοκρατορία/Γερμανικό Ράιχ, που αποσκοπούσε στο «χιλιόχρονο Ράιχ» και στην παγκόσμια ηγεμονία. Το πλέον κατάλληλο συλλογικό όνομα που αρμόζει στου Γερμανούς, οι οποίοι ευθύνονται για το Ολοκαύτωμα και την σφαγή εκατομμυρίων Πολωνών, Σοβιετικών και λοιπών Ευρωπαίων, είναι...Γερμανοί. Για τους λαούς της Ευρώπης, δεν υφίστατο εκείνη την εποχή ο ναζί ή ο φασίστας, εχθρός θεωρούνταν ο Γερμανός κατακτητής. Μόνο οι Σοβιετικοί (και οι αριστεροί αντάρτες στην Γιουγκοσλαβία και Ελλάδα) έδωσαν ένα ιδεολογικό-πολιτικό χαρακτήρα στην σύγκρουση με τους Γερμανούς, όπου τους αποκαλούσαν φασίστες και όχι ναζί.

Θα βρεθούν όμως ορισμένοι που θα ισχυριστούν πως η ετικέτα ναζισμός είναι καθιερωμένη εδώ και δεκαετίες, ότι την χρησιμοποιούν καταξιωμένοι ιστορικοί, αρά γιατί να αποτελεί πρόβλημα η χρήση της. Άλλοι θα τονίσουν πως ο εθνικοσοσιαλισμός ήταν ένα τερατούργημα του Χίτλερ, ένα ιδιαίτερο κοινωνικοπολιτικό φαινόμενο (όπως ήταν και ο κομμουνισμός, ο φασισμός, το καθεστώς Μεταξά, ακόμα και η Ιαπωνική Αυτοκρατορία), με αποτέλεσμα να θεωρείται αναγκαία η αναφορά της εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας στα βιβλία Ιστορίας. Σύμφωνοι, αλλά μόνο όταν τα βιβλία αυτά εξετάζουν την περίοδο του Μεσοπολέμου, δηλαδή την πολιτική κατάσταση της εποχής εκείνης, και όχι αυτήν του Β'ΠΠ.

Θα ήταν όμως άξιο αναφοράς ο αναγνώστης να μάθει λίγα πράγματα για τις ρίζες του (γερμανικού) εθνικοσοσιαλισμού. Οι ιδεολογικές ρίζες του κινήματος του Χίτλερ, εντοπίζονται στο Β' Ράιχ (1871-1918), όπου ήδη ήταν αισθητή η πολιτική τάση του παγγερμανισμού και η πολυπόθητη επέκταση στη Ανατολή (ζωτικός χώρος) εις βάρος των «υπάνθρωπων» Πολωνών και Ρώσων. Πράγματι, ο παροξυμμένος εθνικισμός και ο βιολογικός ρατσισμός των εθνικοσοσιαλιστών ήταν στενά συνδεδεμένος με την κουλτούρα και την πρακτική του γερμανικού ιμπεριαλισμού, που είχε χαρακτηρίσει το Β' Ράιχ, από τα τέλη του 19ου αιώνα. Ο κοινωνικός δαρβινισμός και η φυλετική ανθρωπολογία είχαν ήδη τεράστια απήχηση στη γερμανική κοινωνία της εποχής εκείνης και ελάχιστοι γνωρίζουν πως η πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα, αποδίδεται στους Γερμανούς αποικιοκράτες στην Ναμίμπια, οι οποίοι στο διάστημα 1904-1907 εξόντωσαν 100.000 Αφρικανούς (φυλές των Herero και Namaqua). Επιπλέον, ακόμα λιγότεροι θα γνωρίζουν ότι η σβάστικα είχε αρχίσει να διαδίδεται με μεγάλη ευρύτητα μεταξύ τον γερμανικών εθνικιστικών και μυστικιστικών κύκλων, από τα μέσα του 1870. Τέλος, στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, ο αντιεβραϊσμός είχε μεγάλη απήχηση στις κοινωνίες της Γερμανίας και Αυστρίας και αποτέλεσε συστατικό στοιχείο της πολιτικής κουλτούρας τους. Μόνο στο διάστημα 1870-1900 είχαν κυκλοφορήσει περισσότερο από 1.000 εκδόσεις για το «Εβραϊκό Πρόβλημα» (Judenfrage). Έτσι, εν ολίγοις διαπιστώνει κανείς πως το Γ' Ράιχ του Χίτλερ ήταν στην ουσία μια ριζοσπαστική συνέχεια του Β΄Ράιχ.

Η αλήθεια είναι πως το πρόβλημα με τη Γερμανία του Χίτλερ δεν ήταν ο εθνικοσοσιαλισμός, ήταν ο ηγεμονισμός. Ήταν το πνεύμα του Φρειδερίκου του Μεγάλου και του Μπίσμαρκ που οδήγησε τον Χίτλερ και τον λαό του να ξεκινήσουν την πιο φρικτή σύγκρουση που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Το ίδιο συμβαίνει και τώρα, με το Βερολίνο να επιδιώκει την πολυπόθητη δημιουργία μιας γερμανικής Ευρώπης. Παρόλα αυτά, η σημερινή Γερμανία είναι πιθανότατα η πιο προηγμένη δημοκρατία της Ευρώπης. Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, οι απόγονοι του Χίτλερ σταμάτησαν να κρύβονται πίσω από την ετικέτα ναζισμός και πλέον έχουν αναλάβει την συλλογική ευθύνη για το αιματοκύλισμα της Ευρώπης κατά τον Β'ΠΠ. Αλλωστε πως να ξεχάσουν ότι ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία με εκλογές;

Γι' αυτό δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι η καγκελάριος Μέρκελ είχε παραδεχτεί στα εγκαίνια της έκθεσης «Βερολίνο 1933 – Ο δρόμος προς την δικτατορία» πως για το εθνικοσοσιαλιστικό της παρελθόν η Γερμανία έχει μια διαρκή ευθύνη. Και ενώ οι Γερμανοί δείχνουν τον δρόμο για να σταματήσει ο βιασμός της λογικής σε ότι αφορά τον απαράδεκτο διαχωρισμό Γερμανών και ναζί, μερικοί δεν λένε να βάλουν μυαλό, είτε αυτοί ονομάζονται Mark Mazower, είτε Αντώνης Σαμαράς. Συγκεκριμένα ο Ελληνας πρωθυπουργός σε μια συνέντευξη του στο τηλεοπτικό σταθμό Αlpha είχε κάνει την εξής δήλωση: «Στην κατοχή κουκουλοφόροι και ναζί ήταν ένα πράγμα. Πολεμήσαμε τους ναζί ως Έλληνες, όσο κανένας άλλος λαός και υποφέραμε από τους ναζί ως Έλληνες όσο κανένας άλλος λαός. Επομένως εγώ δεν δέχομαι ότι μπορεί να υπάρχουν ανάμεσά μας ναζί και ήδη πολύ μιλήσαμε γι΄ αυτούς». Ναζί, είπατε κύριε Σαμαρά; Και στον Α'ΠΠ ποιοι πολέμησαν; Επίσης οι ναζί; Η μήπως για την πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα ευθύνονται πάλι οι ναζί; Αλήθεια, υπάρχει τέτοιο έθνος;