Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Σόφια της Βουλγαρίας. Ο πατέρας μου ήταν φαρμακοποιός και η μητέρα μου νηπιαγωγός. Η καταγωγή του πατέρα μου είναι από το χωριό Χωρύγι του Κιλκίς, ενώ της μητέρας μου από την κεντρική Βουλγαρία. Ο πατέρας μου ήταν πολιτικός πρόσφυγας. Όταν έκλεισαν τα σύνορα το 1949 μετά τον Εμφύλιο, ήταν τραυματίας σε ένα νοσοκομείο της Βουλγαρίας, επομένως εγκλωβίστηκε και παρέμεινε στη χώρα αρκετά χρόνια. Έτσι γνώρισε και τη μητέρα μου. Οι γονείς μου ήταν προστατευτικοί και προσπαθούσαν να προσφέρουν όσο περισσότερα μπορούσαν στα παιδιά τους. Πίστευαν ότι η μόρφωση ήταν η δίοδος προς την κοινωνική εξέλιξη και την επιτυχημένη σταδιοδρομία.
• Τα παιδικά μου χρόνια ήταν χαρούμενα, ξέγνοιαστα και ανέμελα. Απ' αυτά θυμάμαι πολύ έντονα τις ωραίες οικογενειακές διακοπές μας, χειμώνα - καλοκαίρι. Επίσης, λόγω του ότι η μητέρα μου ήταν νηπιαγωγός, πολλές φορές ακολουθούσαμε τις εκδρομές που έκαναν με τον παιδικό σταθμό. Αρκετά συχνά άτομα από το φιλικό και το συγγενικό περιβάλλον της οικογένειας μας επισκέπτονταν στη Σόφια. Η επαφή μαζί τους ήταν και ο λόγος που αγαπήσαμε πολύ την Ελλάδα. Ήταν μια περίοδος που αισθανόσουν ασφαλής, αλλά δεν είχες τη δυνατότητα να γνωρίσεις τη Δύση. Θεωρούνταν κάτι το απαγορευμένο, άρα ποθητό.
• Στη Σόφια έμεινα ως την ηλικία των 24 ετών, όταν είχα αποφοιτήσει ήδη από την Ιατρική Σχολή του πανεπιστήμιου της πόλης. Έτσι, ήρθαμε οικογενειακώς στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του '80. Για τη μητέρα μου αυτή η μετάβαση ήταν πιο δύσκολη. Ωστόσο, ο σύζυγός μου επέδρασε καταλυτικά στην απόφαση να έρθουμε στην Αθήνα.
Τάσσομαι αναφανδόν υπέρ ενός Εθνικού Συστήματος Υγείας, αλλά πιο αποτελεσματικού και πιο αποδοτικού. Κατά τον ίδιο τρόπο, είμαι υπέρμαχος της αξιολόγησης, διότι χωρίς αυτήν δεν μπορούμε να εξελιχθούμε και να γίνουμε καλύτεροι.
• Ο πατέρας μου ήθελε πάντα να δει ένα απ' τα παιδιά του, εμένα ή την αδερφή μου, να γίνεται γιατρός, επειδή έτρεφε θαυμασμό για το λειτούργημα του γιατρού. Από μικρή θεωρούσα ότι ήταν ένα επάγγελμα που μου ταίριαζε, διότι πάντοτε μου άρεσε να προσφέρω στους ανθρώπους. Αυτό το αίσθημα της αρωγής προς τους υπόλοιπους ήταν κάτι που με γοήτευε και η ιατρική ήταν ό,τι πιο κοντινό σ' αυτή μου την επιθυμία. Η ιατρική για μένα είναι προσφορά και βοήθεια στον συνάνθρωπο.
• Στη συνέχεια έγινα ειδικευόμενη Πνευμονολογίας στην Παθολογική Κλινική Γενικού Νοσοκομείου Λοιμωδών Νόσων Αθηνών και έκτοτε εργάζομαι αδιάκοπα στο μεγαλύτερο υγειονομικό ίδρυμα της χώρας, που είναι ο Ευαγγελισμός. Όταν τελείωσα την ειδικότητα, έγινα επιμελήτρια στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) του νοσοκομείου. Η πορεία μου έπειτα είναι γνωστή. Ο Ευαγγελισμός μού έδωσε την ευκαιρία να αποκτήσω τεράστια εμπειρία. Αποτελεί, αναμφισβήτητα, το μεγαλύτερο σχολείο της ιατρικής. Μπορεί για πολλούς να έχει χάσει την αίγλη των προηγούμενων ετών, ωστόσο, όλοι όσοι έχουν περάσει απ' αυτό, για λόγους εκπαίδευσης ή επαγγελματικούς, έχουν να πουν τα καλύτερα.
• Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης τα προβλήματα στα δημόσια νοσοκομεία γιγαντώθηκαν. Υπήρξε μια μακρά περίοδος κατά την οποία μόνο τα αρνητικά ακούγονταν για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Μια κακόβουλη κριτική και μια διάθεση να τα μηδενίσουμε όλα. Εξαιρετικά σπάνια επιβραβεύουμε τα καλά και τα ορθά που έχουν γίνει. Παράλληλα, υποβαθμίστηκε ο ρόλος του γιατρού και του νοσηλευτή, ενώ δόθηκε έμφαση μόνο στα φακελάκια και στους χρηματισμούς. Η οργή των πολιτών αύξησε τα περιστατικά βίας και χάθηκε το κύρος της «λευκής ποδιάς».
• Η πανδημία ήρθε να ανατρέψει αυτή την εικόνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ως Έλληνες είμαστε επιρρεπείς στην υπερβολή, μας ελκύει ο φθόνος κι έχουμε μια τάση να ξεχνάμε πολύ γρήγορα. Ξεχάσαμε γρήγορα την επιτυχία των Ολυμπιακών Αγώνων, το ίδιο θα συμβεί και όταν περάσει η πανδημία και θα λησμονήσουμε ότι οι γιατροί και οι νοσηλευτές αναδείχτηκαν ήρωες αντιμετωπίζοντας αυτή την υγειονομική κρίση. Η πανδημία, προφανώς, είναι μια τεράστια πρόκληση. Άλλαξε συθέμελα τη ζωή όλων. Ο κορωνοϊός ενίσχυσε τον φόβο απέναντι στους άλλους και, κυρίως, ανέδειξε με τον χειρότερο τρόπο εκείνο το βαθύ αίσθημα της απόγνωσης του να πεθαίνεις μόνος.
• Η ΜΕΘ είναι ένας κλειστός χώρος. Καθημερινά αντιμετωπίζεις πολλές και διαφορετικές ομάδες ασθενών. Όλους αυτούς τους μήνες παρακολουθείς στα πρόσωπα των ασθενών που νοσηλεύονται με Covid-19 ή των συγγενών τους την αγωνία, το άγχος και την ανησυχία τους. Είναι διαφορετικό να ξέρεις ότι μπορείς μια φορά στο τόσο να δεις τον άνθρωπό σου και διαφορετικό να ζεις με τον φόβο ότι μπορεί και να τον συναντήσεις μετά από δύο μήνες ή και καθόλου. Έτσι, κατά τη διάρκεια της τηλεφωνικής τους επικοινωνίας έρχεσαι σε επαφή, εκατέρωθεν, με δραματικές εικόνες απελπισίας. Άλλωστε, όλους μας τρομάζει το άγνωστο. Όλο το 24ωρο γιατροί και νοσηλευτές βρίσκονται δίπλα στους ασθενείς ώστε να μην αισθάνονται μόνοι. Ένας λόγος χαράς, κάποια δάκρυα συγκίνησης, πολλά γέλια ενθουσιασμού, αρκετά χειροκροτήματα για τις αποσωληνώσεις και, φυσικά, selfies ως μια ευχάριστη αποτύπωση της στιγμής περιγράφουν όλα όσα συμβαίνουν στις ΜΕΘ.
• Όλους αυτούς τους μήνες της πανδημίας κρατώ ως πιο σημαντικά την ετοιμότητα, τη θέληση και το αίσθημα καθήκοντος όλου του προσωπικού στην αντιμετώπιση μιας πρωτόγνωρης κατάστασης που τη συνοδεύουν πολυάριθμοι κίνδυνοι. Οι εργαζόμενοι των νοσοκομείων αναφοράς συμπεριφέρονται με αυταπάρνηση, σκέφτονται πρώτα τους ασθενείς κι ύστερα τον εαυτό τους. Από την άλλη πλευρά, θεωρώ ότι οι αρνητές της μάσκας, με τη συμπεριφορά τους, στέκονται εχθρικά απέναντι στους συνανθρώπους τους. Είναι αδιανόητο να πατάς μάσκες στον δρόμο, να διατυμπανίζεις ότι δεν τις φοράς και να αναγκάζεις και το παιδί σου να συμπεριφερθεί με παρόμοιο τρόπο. Αρνείσαι οποιαδήποτε προστασία όχι μόνο στον εαυτό σου αλλά και στους άλλους. Μου δημιουργούν θλίψη και με λυπούν αυτές οι εικόνες.
• Η καθημερινότητα ενός γιατρού εξελίσσεται ανάμεσα σε σκοτεινούς διαδρόμους, γκρίζες αίθουσες, φορεία, δωμάτια με ασθενείς και αλλεπάλληλες εφημερίες. Αυτοί οι άνθρωποι είναι καθημερινοί εργάτες. Υπάρχουν άνθρωποι που έρχονται στο νοσοκομείο επειδή έχουν προβλήματα, αλλά ένα μεγάλο ποσοστό όσων έρχονται το κάνουν για πολύ απλά θέματα που θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν από τον οικογενειακό γιατρό. Είναι το λεγόμενο σύνδρομο του «κίτρινου φακέλου». Αν επισκεφθείτε μια εφημερία μας, θα δείτε πολλούς ανθρώπους να φεύγουν κρατώντας στα χέρια τους έναν κίτρινο φάκελο και να είναι ευδιάθετοι. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που, όταν ήρθαν στο νοσοκομείο, ήταν σε κάκιστη κατάσταση, αλλά επειδή κάποιος τους εξέτασε και τους είπε ότι είναι υγιείς, είναι καλά.
• Η πιο δύσκολη στιγμή που έχω διαχειριστεί ήταν το βράδυ της φονικής πυρκαγιάς στο Μάτι. Ο Ευαγγελισμός εφημέρευε και όλα έδειχναν ότι η μέρα θα κινούνταν σε φυσιολογικό για τα δεδομένα μιας εφημερίας πλαίσιο. Εκείνο το απόγευμα σήμανε συναγερμός, αφού εμείς δεχτήκαμε τον μεγαλύτερο όγκο των εγκαυματιών. Νομίζω ότι ήταν οι χειρότερες μέρες που έχω ζήσει στο νοσοκομείο. Τα ασθενοφόρα έφερναν συνεχώς εγκαυματίες, οι οποίοι ούρλιαζαν, ζητώντας βοήθεια. Συγγενείς σε κατάσταση πανικού και η μυρωδιά της καμένης σάρκας να σε ακολουθεί παντού.
• Υπάρχουν άπειρες ιστορίες ανθρώπων που δεν μπορείς να ξεχάσεις. Δένεσαι, έρχεσαι κοντά τους, τους μαθαίνεις. Αν όμως, έπρεπε να επιλέξω μια ιστορία που δεν θα σβήσει από τη μνήμη μου είναι όταν πριν πολλά χρόνια μια γυναίκα έπρεπε να υποβληθεί σε διπλή μεταμόσχευση. Ήταν, αν θυμάμαι καλά, η πρώτη διπλή μεταμόσχευση ήπατος και νεφρού που πραγματοποιήθηκε στον Ευαγγελισμό. Θεωρείται μια δύσκολη επέμβαση μετεγχειρητικά, ως προς την επιβίωση του ασθενούς. Ωστόσο, όλα πήγαν καλά, ήταν μια επιτυχής επέμβαση. Αυτή η γυναίκα τα έχει καταφέρει και τώρα βρίσκεται σε εξαιρετική κατάσταση. Από τότε είναι η μασκότ μας. Έρχεται συχνά στο νοσοκομείο και μας λέει τα νέα της, ενδιαφέρεται για εμάς. Για περισσότερο από 25 χρόνια δεν μας έχει ξεχάσει αλλά ούτε κι εμείς την ξεχάσαμε ποτέ. Υπάρχει μεγαλύτερο δώρο απ' αυτό για έναν γιατρό;
• Τάσσομαι αναφανδόν υπέρ ενός Εθνικού Συστήματος Υγείας, αλλά πιο αποτελεσματικού και πιο αποδοτικού. Κατά τον ίδιο τρόπο, είμαι υπέρμαχος της αξιολόγησης, διότι χωρίς αυτήν δεν μπορούμε να εξελιχθούμε και να γίνουμε καλύτεροι. Έχει έρθει η στιγμή να ξεπεράσουμε τους όποιους ενδοιασμούς αφορούν το πολιτικό κόστος και να προχωρήσουμε άμεσα στην αξιολόγηση της απόδοσης του ιατρικού προσωπικού.
• Όσον αφορά την εξέλιξη του Covid-19, έχουμε δύσκολους μήνες μπροστά μας. Και είναι χρήσιμο, κόμματα που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν πολιτικά και προς όφελός τους θέματα λεπτά, όπως η πανδημία και η υγεία των πολιτών, να αντιληφθούν ότι η αντιμετώπιση σε τέτοια ζητήματα είναι ενιαία. Στο πρώτο κύμα της πανδημίας συμμορφωθήκαμε και επιδείξαμε πειθαρχία, αλλά αυτό οφειλόταν στις τραγικές εικόνες της Ιταλίας. Αυτό ήταν που μας έσωσε. Μετά το καλοκαίρι έχουμε δει μια άλλη συμπεριφορά. Αυτή, όμως, είναι η ιδιοσυγκρασία της κοινωνίας μας. Ελπίζω ότι το επόμενο καλοκαίρι θα είναι πιο ανέμελο απ' ό,τι το φετινό και ότι στις αρχές του επόμενου έτους θα έχουν ολοκληρωθεί οι δοκιμές του εμβολίου. Ευτυχώς, η ιατρική επιστήμη έχει κάνει άλματα τα τελευταία χρόνια με τη χρήση της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης είτε στα φάρμακα είτε στα μηχανήματα. Ωστόσο, το σπουδαιότερο όλων εξακολουθεί να είναι ο άνθρωπος. Ο γιατρός εξελίσσεται και πρέπει πάντοτε να είναι παρών, γιατί δεν θα μπορέσουμε να ζήσουμε ποτέ χωρίς ασθένειες.
• Από τη συνεχή επαφή με τους φοιτητές μου έχω διαπιστώσει ότι υπάρχουν εξαιρετικά ταλέντα, νέοι που έχουν όρεξη για μάθηση αλλά και άλλοι που επιδεικνύουν αδιαφορία. Ας ελπίσουμε ότι ως χώρα θα καταφέρουμε να δώσουμε κίνητρα στους πρώτους, ώστε να μη φύγουν για το εξωτερικό. Μια συμβουλή που θα έδινα σε έναν νέο είναι να κάνει κριτική στο παλιό, κάτι απόλυτα θεμιτό, αλλά να προσπαθεί κι εκείνος, με όλες του τις δυνάμεις, να γίνεται εκφραστής του καινούργιου.
• Δεν έχω καταφέρει όλα όσα ήθελα στη ζωή μου. Εύχομαι, πάντως, κάποια στιγμή οι εντατικές να φτάσουν στο καλύτερο δυνατό σημείο. Μάλιστα, ο μεγαλύτερος φόβος μου είναι ότι με τις παρούσες συνθήκες μπορεί τα επόμενα δέκα χρόνια να φτάσουμε στο σημείο να μην υπάρχουν καθόλου ΜΕΘ, ειδικά λόγω των ελλείψεων στο ιατρικό προσωπικό. Δυστυχώς, αυτό που παρατηρώ είναι ότι στην πλειονότητά τους οι νέοι εγκαταλείπουν την Ελλάδα, αναζητώντας στο εξωτερικό καλύτερες συνθήκες εργασίας.
• Στον ελεύθερο χρόνο μου μού αρέσει να παρακολουθώ ταινίες, να τρώω με φίλους και να ταξιδεύω. Στο δικό μου επάγγελμα είσαι αναγκασμένος να βρίσκεις διεξόδους διαφυγής, αφού καθημερινά έρχεσαι αντιμέτωπος με τεράστιο όγκο εργασίας. Προσωπικά, αντλώ δύναμη από την οικογένειά μου, τους φίλους και, φυσικά, από τους ασθενείς. Όταν αντικρίζεις την ευγνωμοσύνη στο βλέμμα τους, έχεις το σθένος να συνεχίσεις. Όλα αυτά τα χρόνια έχασα πολλές πολύτιμες στιγμές με την οικογένειά μου. Αλλά έχω κερδίσει και εισπράξει απεριόριστη αγάπη από αμέτρητους ανθρώπους.
• Με συγκινούν βαθιά τα λόγια χαράς του κόσμου και η ανθρωπιά. Αυτή η ανιδιοτελής έκφραση των συναισθημάτων που περιγράφουν τη βαθύτερη ανάγκη τους να σε ευχαριστήσουν. Ως γιατρός, έρχομαι μονίμως σε επαφή με τη συνέχεια ή το τέλος της ανθρώπινης ζωής. Όταν εργάζεσαι μέσα στην εντατική μαθαίνεις να αντιμετωπίζεις τον θάνατο. Εν μέρει, έχω συμφιλιωθεί με το τέλος. Καθένας από μας, όμως, πρέπει να έχει ξεκάθαρο μέσα του πως ό,τι επιθυμεί για τους ασθενείς πρέπει το ίδιο να θέλει και για τους συγγενείς του. Γι' αυτό και είμαι υπέρ της ανακούφισης και όχι της παράτασης του μαρτυρίου. Αν και έχω βιώσει την απώλεια, πιστεύω ότι η επώδυνη πλευρά της εντοπίζεται στο αιφνίδιο, στο ξαφνικό και στο απρόοπτο.
• Η ευτυχία για μένα έχει διττή έννοια. Επαγγελματικά, χαίρεσαι όταν βλέπεις τον άρρωστο να γιατρεύεται και να φεύγει από το νοσοκομείο όπως και όταν καταφέρνεις ελάχιστοι άνθρωποι να χάνουν τη ζωή τους. Όσον αφορά προσωπικά, ευτυχία είναι το να έχω κοντά μου την εγγονή μου. Ως προσωπικότητα δεν έχω μετανιώσει για τίποτα. Και θεωρώ ότι είναι καλύτερα να μετανιώσεις για κάτι που έκανες παρά για κάτι που δεν έκανες.
• Έχω μια κόρη, τη Γαβριέλα, που είναι κι αυτή γιατρός σε ένα μεγάλο νοσοκομείο στο Λονδίνο. Ο άνδρας μου, Νικόλαος, είναι καθηγητής Φυσικής Αγωγής και είμαστε παντρεμένοι εδώ και περίπου σαράντα χρόνια. Δεν υπάρχει τίποτα σημαντικότερο σε μια πολυετή σχέση από την αλληλοϋποστήριξη, την αλληλοσυμπλήρωση, όπως και το να έχεις φτάσει σε τέτοιο επίπεδο ωριμότητας που να αναγνωρίζεις ότι δεν έχεις εσύ δίκιο σε όλα. Μερικές φορές χρειάζεται ο συμβιβασμός. Το διάστημα της πανδημίας φοβόντουσαν για μένα και μου έλεγαν να είμαι προσεκτική. Μάλιστα, η κόρη μου εξέφραζε έντονα τις ανησυχίες της γιατί συνάδελφοί της, όπως κι εκείνη, νόσησαν από Covid-19, ενώ η προϊσταμένη τους στο νοσοκομείο του Λονδίνου πέθανε από κορωνοϊό.
• Η αγάπη είναι μια λέξη που έχει ξεχωριστή σημασία για μένα. Μου δίνει απεριόριστη δύναμη και αποτελεί απαραίτητο μοχλό στη διαρκή μου κίνηση. Είναι ένα λυτρωτικό αίσθημα στις απέραντες δυσκολίες ενός νοσοκομείου. Η εμπειρία μου έχει δείξει ότι όσο πιο στέρεα προσωπικότητα έχεις, τόσο πιο εύκολα θα ανακαλύψεις όχι μόνο τι είναι αυτό που θέλεις αλλά και πώς να το πετύχεις. Θυμάμαι μια υπαρξιακή κωμωδία στην οποία πρωταγωνιστούσε η Κατρίν Ντενέβ και η υπόθεσή της επικεντρώνονταν στο ερώτημα: «Τι συμβαίνει όταν οι άνθρωποι μαθαίνουν την ημερομηνία θανάτου τους;». Έχω μάθει, λοιπόν, να ζω κάθε μέρα σαν να είναι η τελευταία. Γι' αυτό προτιμώ το παρόν και όχι το μέλλον, το οποίο μου αρέσει να φαντάζομαι μέσα από τα όνειρά μου. Τέλος, η ζωή με έχει διδάξει να κάνω υπομονή. Καθόλου εύκολο, αλλά αναγκαίο.
To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
