Σχεδόν αμαχητί, αλλά όχι αναίμακτα, σε μια άκρως αιφνιδιαστική επίθεση και παρά τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολαρίων που ξοδεύτηκαν από ΗΠΑ και ΝΑΤΟ για τη δημιουργία αφγανικών δυνάμεων ασφαλείας την τελευταία εικοσαετία, οι Ταλιμπάν κατάφεραν να πάρουν υπό τον έλεγχό τους σχεδόν ολόκληρο το Αφγανιστάν μέσα σε εννέα ημέρες.
Οι μαχητές των Ταλιμπάν μπήκαν στην Καμπούλ το πρωί της Κυριακής, αξιώνοντας παράδοση άνευ όρων της κυβέρνησης και βάζοντας τέλος σε ενα «πείραμα 20 χρόνων ανασυγκρότησης του Αφγανιστάν», διαψεύδοντας τις προσδοκίες των Αφγανών για ένα μέλλον σταθερότητας και ακυρώνοντας τη στρατηγική των Αμερικανών και των συμμάτχων τους.
Μόλις μερικές ημέρες πριν, έκθεση του αμερικανικού στρατού εκτιμούσε πως θα χρειαζόταν τουλάχιστον ένας μήνας έως ότου οι αντάρτες αρχίσουν να πιέζουν την πρωτεύουσα. Προς διάψευση των υψηλών αναλύσεων, ωστόσο, και καίτοι χωρίς αεροπορική υποστήριξη, οι Ταλιμπάν καταλάμβαναν την μία μετά την άλλη τις κύριες πόλεις σε βορρά, δύση και νότο, εκδιώκοντας τις κυβερνητικές δυνάμεις και προελαύνοντας σχεδόν ανενόχλητοι προς Καμπούλ.
Η ταχύτατη προέλαση, αν και αιφνιδιαστική για πολλούς, δεν ήταν αναίτια.
Πώς κέρδισαν τόσο γρήγορα έδαφος οι Ταλιμπάν
«Οι αφγανικές δυνάμεις, εδώ και πολύ καιρό, έχουν προβλήματα τόσο ηθικού όσο και προθυμίας να πολεμησουν κατά των Ταλιμπάν» αναφέρει ο Κάρτερ Μαλκασιάν, πρώην επικεφαλής σύμβουλο σου αρχηγού του Γενικού Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ και συγγραφέας του βιβλίου "The American War in Afghanistan: A History".
«Κατ'αρχάς, οι Ταλιμπάν αυτοπροβάλλονταν ως αυτοί που αντιστέκονταν και αγωνίζονταν κατά της κατοχής, κάτι που είναι σχεδόν συνώνυμο τού τι σημαίνει να είσαι Αφγανός. Κάτι που είναι πολύ πιο δύσκολο να ισχυριστεί πως έκανε η κυβέρνηση ή οι στρατιωτικές δυνάμεις που πολεμούσαν για την κυβέρνηση» αναφέρει.
Όπως εξηγεί, οι διαδοχικοί κατά τόπους θρίαμβοι των Ταλιμπάν ενίσχυσαν το δικό τους ηθικό τη στιγμή που καταβαράθρωναν την αυτοπεποίθηση των αντιπάλων τους: «Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το ηθικό πλήττεται σοβαρά όταν οι δυνάμεις αντιμετωπίζουν τη μία πανωλεθρία μετά την άλλη».
«Όσο περισσότερες είναι οι ήττες, τόσο χειρότερο γίνεται το ηθικό. Οπότε, οι αφγανικές δυνάμεις ασφαλείας υφίσταντο τις αλυσιδωτές επιπτώσεις τους περασμένους τρεις μήνες. Παράλληλα, με τους Ταλιμπάν να ενθαρρύνονται από τις διαδοχικές επιτυχίες τους, ήταν δύσκολο για τις αφγανικές δυνάμεις να συγκρατήσουν εδάφη», λέει ο ίδιος.
Επιπλέον, οι εσπευσμένες αποχωρήσεις των ξένων διπλωματών από την αφγανική πρωτεύουσα επέτεινε το αίσθημα της κρίσης στη χώρα.
«Η διεθνής κοινότητα έπρεπε να θέσει σε προτεραιότητα την ασφάλεια των διπλωματών της. Όμως, ας είμαστε ειλικρινείς: Η αποχώρησή τους από το Αφγανιστάν έστειλε ένα θλιβερό μήνυμα πως ο κόσμος παραιτείται και εγκαταλείπει τους Αφγανούς στη μοίρα τους», αναφέρει ο Μάικλ Κούγκελμαν, του Διεθνούς Ακαδημαϊκού Κέντρου Γουίλσον.
Στο μεταξύ, εκμεταλλευόμενοι τη συγκυρία, στο πλαίσιο αυτό, οι Ταλιμπάν άλλαξαν ρητορική: Πόσταραν στα social media βίντεο με πλήθη να τους υποδέχονται πανηγυρικά στις περιοχές που καταλάμβαναν, απέδιδαν στην κυβέρνηση την ευθύνη για τις ανθρώπινες απώλειες και τις καταστροφές στις υποδομές, ευαγγελίζονταν ένα μέλλον ανθρώπινο απαλλαγμένο από ξένους παράγοντες.
Από την άλλη, η κυβέρνηση προσπαθούσε να δημιουργήσει αντίθετη εντύπωση μιας ψευδεπίγραφης πολιτικής σταθερότητας, φωτογραφιζόμενη συχνά στο προεδρικό μέγαρο, πολλές φορές υπερβάλλοντας, ακόμη και παραπληροφορώντας για τις στρατιωτικές νίκες των Ταλιμπάν, στρατηγική που έμελλε να καταρρεύσει, όπως αποδείχτηκε, με κρότο.
Παρά τις προειδοποιήσεις των Αμερικανών περί επικείμενης αποχώρησής τους, πολλοί από τα υψηλά κλιμάκια της αφγανικής κυβέρνησης δεν πίστεψαν πως οι Αμερικανοί θα αποσύρονταν τελικά και, ως εκ τούτου, ο στρατός δεν κατάφερε να προσαρμοστεί εγκαίρως στα νέα δεδομένα.
«Πολιτικά ήταν αυτοκτονία να εγκαταλείψουμε ορισμένες περιοχές και να επικεντρωθούμε σε ορισμένες άλλες, και αυτό έκανε τον αφγανικό στρατό υπερβολικά εκτεταμένο και κρίσιμα εξαρτημένο από την στενή αεροπορική υποστήριξη για τις υλικοτεχνικές, ιατρικές και πολεμικές επιχειρήσεις», δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών του Αφγανιστάν, Χάνιφ Ατμάρ. «Δεν είχαμε αρκετό χρόνο μετάβασης από τη μία κατάσταση σε μια νέα, για να επαναφέρουμε δυνάμεις από περιοχές που ήταν δύσκολο να υπερασπιστούμε και να εστιάσουμε στα κύρια πληθυσμιακά κέντρα», πρόσθεσε.
Επιπλέον, ο αφγανικός στρατός είχε διαμορφωθεί «κατ'εικόνα και καθ'ομοίωση» με τον τρόπο πολεμικής λειτουργίας των Αμερικανών - που εν πολλοίς βασίζεται στο συνδυασμό χερσαίων επιχειρήσεων με αεροπορικές επιδρομές. Έτσι, όταν άρχισε η απόσυρση των Αμερικανών με τον βαρύ οπλισμό τους, αλλά και το εξειδικευμένο προσωπικό τους, ο αφγανικός στρατός κατελήφθη εξ απήνης, ανήμπορος να διαχειριστεί την σαρωτική εφόρμηση των Ταλιμπάν, παρότι είχε το πλεονέκτημα της αεροπορίας, έναντί τους.
Κάτι ανάλογο είχε συμβεί με τον στρατό στο Νότιο Βιετνάμ τη δεκαετία του 1970, θυμίζει ο συγγραφέας, ιστορικός και απόστρατος υποστράτηγος Ντάνιελ Μπόλγκερ, ο οποίος διετέλεσε διοικητής αποστολής των ΗΠΑ, το διάστημα 2011-2013, στο Αφγανιστάν για την εκπαίδευση των εκεί δυνάμεων.
Βεβαίως, ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, Άντονι Μπλίνκεν απέρριψε κάθε σύγκριση μεταξύ της κατάστασης στην Καμπούλ και της πτώσης της Σαϊγκόν στο Βιετνάμ το 1975, επιβεβαιώνοντας πως οι ΗΠΑ «πέτυχαν τους στόχους» του πολέμου στο Αφγανιστάν. «Αποδώσαμε δικαιοσύνη σε σχέση με τον Μπιν Λάντεν πριν από 10 χρόνια».
«Αυτό δεν είναι Σαϊγκόν», τόνισε ο Αμερικανός ΥΠΕΞ στο CNN.
Προδιαγεγραμμένη αποτυχία
Παρόλα αυτά, για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ, επρόκειτο για την κατάληξη μιας προδιαγεγραμμένης πορείας.
«Από την αρχή, σχεδόν δύο δεκαετίες πριν, οι προσπάθειες του αμερικανικού στρατού να συμβουλεύσει και να καθοδηγήσει τις ιρακινές και αφγανικές δυνάμεις αντιμετωπίστηκαν σαν ένα pickup game - ανεπίσημα, ευκαιριακά και χωρίς στρατηγική. "Μπαλώσαμε" μικρές ομάδες στρατιωτών, πεζοναυτών, ναυτών, αεροπορικών, τους διδάξαμε μερικές βασικές ικανότητες επιβίωσης, τους κάναμε ένα μάθημα μιας ώρας στην τοπική τους διάλεκτο και μετά τους ενσωματώσαμε στις ξένες μονάδες. Τους δώσαμε ονομασίες όπως MiTTs, BiTTs, SPTTs, AfPak Hands, OMLT, PRTs, VSO, AAB, SFAB, IAG, MNSTC-I, SFAATs - κάθε όρος και ένα κεφάλαιο σε ένα βιβλίο χωρίς πλοκή» υπερθεματίζει ο Μάικ Τζέισον, απόστρατος συνταγματάρχης του αμερικανικού στρατού, σε άρθρο του στο The Atlantic.
Και συνεχίζει: «Στην πορεία των είκοσι αυτών χρόνων, υπήρξαν πολλά λάθη. Δεν στείλαμε τους σωστούς ανθρώπους για να τους προετοιμάσουν καλά, ούτε τους επιβραβεύσαμε στη συνέχεια. Στέλναμε εναλλασσόμενα ξένους σε περιοδείες ενός χρόνου και περιμέναμε να χτίσουν σχέσεις, και μετά τους αντικαθιστούσαμε. Ήμασταν υπερβολικά αισιόδοξοι και εν πολλοίς φαντασιωόμασταν όσο περνούσε ο χρόνος. Δεν μας άρεσε η εποπτεία ή οι σκληρές ερωτήσεις από την Ουάσινγκτον, ενώ κανείς δεν ασχολήθηκε να μας αποδώσει ευθύνες».
Την άποψη του Τζέισον φαίνεται να επιβεβαιώνει και ο Κρεγκ Γουίτλοκ, βραβευμένος δημοσιογράφος, ο οποίος αποκάλυψε απόρρητα έγγραφα της αμερικανικής κυβέρνησης που καταγράφουν λεπτομερώς τις αποτυχίες στο Αφγανιστάν.
Σύμφωνα με τα έγγραφα αυτά, διαδοχικές αμερικανικές διοικήσεις είχαν αναγνωρίσει πως οι Ταλιμπάν δεν επρόκειτο να νικηθούν εύκολα, πως το αφγανικό κράτος ήταν αδύναμο και «διάτρητο» λόγω εκτεταμμένης διαφθοράς και πως η εμπλοκή χωρίς συνεκτική στρατηγική ήταν προτιμότερη από την παραδοχή μιας ήττας.
«Οι συνεντεύξεις και τα έγγραφα, εκ των οποίων πολλά μέχρι πρότινος αδημοσίευτα, καταδεικνύουν πώς οι διοικήσεις των προέδρων Τζορτζ Μπους, Μπαράκ Ομπάμα και Ντόναλντ Τραμπ έκρυβαν την αλήθεια επί δύο δεκαετίες. Έχαναν αργά έναν πόλεμο που οι Αμερικανοί κάποτε συντριπτικά υποστήριξαν. Αντ'αυτού, οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες επέλεξαν να θάψουν τα λάθη τους και να αφήσουν τον πόλεμο να ξεφύγει» αναφέρει ο Γουίτλοκ.
Με πληροφορίες από AP/CNN/BBC/Washington Post/WSJ
