Ένα από τα βασικά επιχειρήματα του Κρεμλίνου σε μια προσπάθεια να δικαιολογηθεί η επίθεση στην Ουκρανία, είναι ο παράγοντας της επέκτασης του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, με ότι συνεπάγεται αυτό για την εδαφική ασφάλεια της Ρωσίας.
Ωστόσο, η πρόσφατη εξέλιξη με τα επίσημα αιτήματα της Φινλανδίας και της Σουηδίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ (δύο χώρες με «παράδοση» στην ουδετερότητα) στη «σκιά» της ρωσικής εισβολής, μπορεί να φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιθυμούσε η Μόσχα, δηλαδή τον τερματισμό της επέκτασης της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας προς ανατολάς.
Η βίαιη αλλαγή συνόρων που αποπειράται να πραγματοποιήσει η Ρωσία στην Ουκρανία, δημιούργησε τέτοιου επιπέδου γεωπολιτική «ανασφάλεια» σε αυτές τις χώρες ώστε να εγκαταλείψουν ενεργά την ουδετερότητα και να στραφούν στο ΝΑΤΟ ως μέσο αποτροπής μιας αντίστοιχης ρωσικής επίθεσης στο δικό τους έδαφος. Το άρθρο 5 της ιδρυτικής διακήρυξης του ΝΑΤΟ το 1949, διατείνεται ότι οποιαδήποτε χώρα μέλος δεχτεί επίθεση τότε οι άλλες καλούνται να βοηθήσουν (η λεγόμενη «ρήτρα συλλογικής άμυνας»).
Με βάση αυτή την «ασφαλιστική δικλείδα» το σκεπτικό σε Ελσίνκι και Στοκχόλμη είναι ότι η Ρωσία δε θα ρισκάρει να εμπλακεί στο μέλλον σε έναν γενικευμένο πόλεμο επιτιθέμενη ευθέως σε αυτές, εφόσον έχουν γίνει μέλη της δυτικής Συμμαχίας. Το ερώτημα βέβαια που τίθεται είναι τι εξελίξεις μπορεί να προκύψουν μέχρι να γίνουν επισήμως μέλη του ΝΑΤΟ (αν γίνουν) και πόσο γρήγορα μπορεί να πραγματωθεί αυτό.
Ο παράγοντας της Τουρκίας για την τελική ένταξη, ειδικά της Σουηδίας, δείχνει ήδη κομβικός, καθώς η Άγκυρα εγείρει θέμα φερόμενων σχέσεων των δύο χωρών με «τρομοκρατικές» οργανώσεις. Εχθές, το τουρκικό «στοπ» στη διαδικασία είναι ενδεικτικό της κατάστασης που διαμορφώνεται. Σημειώνεται ότι και τα 30 κράτη-μέλη της Συμμαχίας θα πρέπει να ψηφίσουν υπέρ της ένταξης, ώστε αυτή τελικά να πραγματοποιηθεί.
Η στάση αυτή της Τουρκίας, επί του παρόντος αλλάζει το σχεδιάγραμμα που όριζε κατ' αρχήν αποδοχή των αιτήσεων των σκανδιναβικών χωρών σε μία ή δύο εβδομάδες, όπως είχε ανακοινώσει ο επικεφαλής του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ. Η διαδικασία μπορεί να εκκινήσει μόλις εκδοθεί από το ΝΑΤΟ το σχετικό πρωτόκολλο και οι δύο χώρες λάβουν επίσημη πρόσκληση ένταξης.
Στην περίπτωση που η διαδικασία προχωρήσει, το αμερικανικό think tank και διαχρονικά υπέρ του λεγόμενου Ατλαντισμού, «Atlantic Council», εκτιμά σε πρόσφατη ανάλυση ότι οι υποψηφιότητες των δύο χωρών θα είναι πολύ διαφορετικές από όσες έχουμε δει μέχρι τώρα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Στην προκειμένη κατάσταση, οι διαδικασίες μπορούν να «τρέξουν» με πρωτοφανή ταχύτητα αν βέβαια δεν υπάρξει κάποιο βέτο από χώρα-μέλος.
Από την πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989, συνολικά 16 χώρες έχουν ενταχθεί στη δυτική στρατιωτική Συμμαχία και σε όλες τις περιπτώσεις υπήρξε μια συγκεκριμένη διαδικασία.Το ΝΑΤΟ δημιούργησε ένα Σχέδιο Δράσης Μέλους (Membership Action Plan) που καθορίζει τις πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για να ανταποκριθεί η υποψήφια χώρα στα πρότυπα της Συμμαχίας.
Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων η διαδικασία αυτή κράτησε για χρόνια. Σε μεγάλο βαθμό, αυτό οφείλεται στο ότι οι υποψήφιες χώρες που θέλησαν να ενταχθούν στη Συμμαχία ήταν τις προηγούμενες δεκαετίες είτε μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας, είτε χώρες της Γιουγκοσλαβίας είτε της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό συνεπάγεται ότι ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1990, οι περισσότερες βρίσκονταν σε μεταβατικό στάδιο όσον αφορά το άνοιγμα της αγοράς τους ενώ ο στρατός και τα όπλα τους βασίζονταν στα σοβιετικά πρότυπα εκπαίδευσης και τεχνολογίας.
Στην περίπτωση της Φινλανδίας και της Σουηδίας, ωστόσο, στο οικονομικό πεδίο οι αγορές τους είναι πλήρως ανοιχτές, πολιτικά είναι φιλελεύθερες και σε στρατιωτικό επίπεδο δεν υπάρχει μεγάλη απόσταση από τα δυτικά πρότυπα, αν και σημαντικό τμήμα οπλισμού προέρχεται από την παραγωγή των ίδιων των χωρών.
Παρά την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη μετά το 1991, οι δύο χώρες συνέχισαν να ακολουθούν το καθεστώς ουδετερότητας αν και συνεργάστηκαν πιο ενεργά με τη Συμμαχία κυρίως μέσω του προγράμματος «Συνεργασία για την Ειρήνη» που ξεκίνησε το 1994. Μέσω αυτού, τόσο η Σουηδία όσο και η Φινλανδία συμμετείχαν ενεργά σε νατοϊκές στρατιωτικές ασκήσεις.
Παράλληλα, η συνεργασία αυτή έγινε ακόμα πιο στενή μέσω της συμμετοχής τους στη σειρά στρατιωτικών επεμβάσεων που πραγματοποίησε το ΝΑΤΟ κατά τις δεκαετίες του 1990, 2000 και 2010 από τη Γιουγκοσλαβία και το Αφγανιστάν, μέχρι τη Λιβύη. Μετά τις εξελίξεις στην Ουκρανία το 2014 και της de facto ενσωμάτωσης της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία, η συνεργασία των δύο σκανδιναβικών χωρών με το ΝΑΤΟ εντάθηκε περαιτέρω.
Σε ό,τι αφορά την πρόσφατη γεωπολιτική κρίση στην ανατολική Ευρώπη, οι δύο σκανδιναβικές χώρες έχουν υπάρξει εξαιρετικά σαφείς όσον αφορά την καταδίκη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Το γεγονός αυτό, σε συνεργασία με τα χρόνια στενής συνεργασίας ενισχύει το αίσθημα αμοιβαίας εμπιστοσύνης και γι' αυτό το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζει τις δύο χώρες ως μέρος του «δυτικού στρατοπέδου», παρόλο που δεν είναι μέλη της Συμμαχίας.
Με βάση αυτά τα δεδομένα, η ετοιμότητα τόσο του Ελσίνκι όσο και της Στοκχόλμης ώστε να πληρούν άμεσα τα πρότυπα ένταξης στη δυτική Συμμαχία δείχνει να είναι σε καλό επίπεδο, όπως εκτιμά το προαναφερθέν αμερικανικό think tank.
Ακόμα ένα απτό στοιχείο της γεωπολιτικής επιλογής των δύο αυτών χωρών να πορευθούν με τον δυτικό συνασπισμό (πέραν του αιτήματος για ένταξη στο ΝΑΤΟ) ήρθε επίσης πρόσφατα κατά την υπογραφή συμφώνου ασφαλείας με το Ηνωμένο Βασίλειο. Σύμφωνα με το εν λόγω σύμφωνο αν κάποια από τις δύο χώρες δεχτεί επίθεση, τότε το Λονδίνο θα πρέπει να συνδράμει, πράγμα που διασφαλίζει (de jure τουλάχιστον) ότι η εμπλοκή σε πόλεμο με τις δύο σκανδιναβικές χώρες συνεπάγεται εμπλοκή ενός ακόμη παίκτη, της Βρετανίας.
«Το ΝΑΤΟ θα μπορέσει να λάβει μια γρήγορη απόφαση για τη Σουηδία και τη Φινλανδία, ενώ σύντομα αναμένονται γρήγορες διαδικασίες επικύρωσης στα περισσότερα κοινοβούλια των χωρών-μελών. Οποιεσδήποτε μειώσεις της ταχύτητας αυτής θα προκύψουν από ζητήματα που δε σχετίζονται με την ετοιμότητα της Σουηδίας και της Φινλανδίας να συμμετάσχουν», καταλήγει η εκτίμηση του Atlantic Council.
Ακόμα και στο ενδεχόμενο της ένταξης βέβαια, το κατά πόσο αυτές οι δύο χώρες θα ενταχθούν στον «βαθύ πυρήνα» της Συμμαχίας (δημιουργία νατοϊκών βάσεων, μεγάλος αριθμός νατοϊκών στρατευμάτων στο έδαφός τους κτλ) μένει να φανεί και ενδεχομένως να επηρεάσει και το επίπεδο των ρωσικών «αντιποίνων» που έχει προαναγγείλει η Μόσχα.
Δεν είναι τυχαία άλλωστε και η πρόσφατη δήλωση του επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας, Σεργκέι Λαβρόφ ο οποίος ανέφερε ότι «η Φινλανδία και η Σουηδία, καθώς και άλλες ουδέτερες χώρες, συμμετέχουν εδώ και πολλά χρόνια στις στρατιωτικές ασκήσεις του ΝΑΤΟ». Αυτό που πρέπει να φανεί, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι το «πώς θα χρησιμοποιηθεί το έδαφός τους στην πράξη στο πλαίσιο της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας».
