Πριν από περίπου έναν αιώνα, μια νέα δίαιτα άρχισε να σαρώνει τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σταρ του Χόλιγουντ, όπως η Ethel Barrymore, υποτίθεται ότι «ορκίζονταν» στο όνομα αυτής της δίαιτας και οι παραγωγοί εσπεριδοειδών επένδυσε πάνω της. Το μόνο που (υποτίθεται ότι) έπρεπε να κάνει κάποιος με καλή σιλουέτα ήταν να τρώει πολλά γκρέιπφρουτ για μια εβδομάδα, ή δύο, ή τρεις.
Η «δίαιτα του γκρέιπφρουτ», όπως και όλες σχεδόν οι υπόλοιπες δίαιτες που έγιναν κάποια στιγμή μόδα, ήταν ως επί το πλείστον «ανοησίες», σχολιάζει στο αφιέρωμά του το Atlantic.
Αν οι άνθρωποι έχαναν βάρος με τη διατροφή αυτή, αυτό συνέβαινε επειδή τα εσπεριδοειδή συστήνονταν ως μέρος μιας δίαιτας ελεγχόμενων μερίδων, χαμηλών θερμίδων και υδατανθράκων - και όχι επειδή είχαν «εξαιρετικές ιδιότητες» για την εξάλειψη του πάχους. Και όμως, η δίαιτα επιβίωσε και αναβίωσε κατά τις δεκαετίες του 1970 και του '80, σε μία επικίνδυνη παραλλαγή που είχε μόνο χυμούς και ονομαζόταν "Γκρέιπφρουτ Νast".
Αλλά για κάθε «απόστολο» του γκρέιπφρουτ, υπάρχει και ένας επικριτής που προειδοποιεί για τους κινδύνους του - συχνά κάποιος με υπόβαθρο στη φαρμακολογία. Το φρούτο, παρ' όλη τη νοστιμιά του, έχει ένα άλλο, πιο δυσοίωνο χαρακτηριστικό: «Ενισχύει τα επίπεδα δεκάδων εγκεκριμένων από τον FDA φαρμάκων στο σώμα, και για μερικά επιλεγμένα φάρμακα, η ενίσχυση μπορεί να είναι αρκετά ισχυρή ώστε να αποτελέσει απειλητική για τη ζωή υπερβολική δόση», σημειώνει η Katherine J. Wu για το περιοδικό.
Για τους περισσότερους ανθρώπους, η κατανάλωση γκρέιπφρουτ είναι απολύτως ασφαλής- θα χρειαζόταν μια «τέλεια καταιγίδα» παραγόντων - ας πούμε, ένα ευάλωτο άτομο που παίρνει ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο στο γκρέιπφρουτ φάρμακο μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα από την κατανάλωση μιας συγκεκριμένης ποσότητας χυμού γκρέιπφρουτ - για να επέλθει καταστροφή, εξηγεί η Emily Heil, φαρμακοποίος και ειδικός λοιμωδών νοσημάτων στο Πανεπιστήμιο του Maryland. Αλλά αυτό αφήνει το γκρέιπφρουτ σε μια λίγο περίεργη θέση. Κανείς δεν μπορεί να αποφασίσει για το πόσο ακριβώς πρέπει να ανησυχεί ο κόσμος γι' αυτή τη γλυκόπικρη λιχουδιά.
Οι δυνατότητες του γκρέιπφρουτ που συνδέονται με τη συγκέντρωση φαρμακευτικών ουσιών ανακαλύφθηκαν χάρη σε ένα μαγειρικό ατύχημα. Πριν από περίπου τρεις δεκαετίες, ο κλινικός φαρμακολόγος David Bailey (ο οποίος πέθανε φέτος) διεξήγαγε μια δοκιμή που εξέταζε τις επιδράσεις της κατανάλωσης αλκοόλ σε ένα φάρμακο για την αρτηριακή πίεση που ονομαζόταν φελοδιπίνη. Ελπίζοντας να καλύψει τη χαρακτηριστική γεύση του αλκοόλ για τους εθελοντές του, ο Bailey το ανακάτεψε με χυμό γκρέιπφρουτ, και σοκαρίστηκε όταν ανακάλυψε ότι τα επίπεδα της φελοδιπίνης στο αίμα ξαφνικά «εκτοξεύτηκαν» στα ύψη σε όλους τους συμμετέχοντες- ακόμη και σε εκείνους της ομάδας ελέγχου, οι οποίοι έπιναν χυμό γκρέιπφρουτ χωρίς αλκοόλ.
Αφού έκανε πειράματα και στον ίδιο του τον εαυτό, ο Bailey επιβεβαίωσε ότι «έφταιγε» ο χυμός. Κάποια χημική ουσία στο γκρέιπφρουτ μπέρδευε τη φυσική ικανότητα του οργανισμού να διασπά τη φελοδιπίνη τις ώρες μετά τη λήψη της, προκαλώντας τη συσσώρευση του φαρμάκου στο αίμα. Σε αυτή την περίπτωση, εμπλέκεται ένα ένζυμο που ονομάζεται κυτόχρωμα P450 3A4-CYP3A4 - ικανό να διασπάσει μια ολόκληρη σειρά δυνητικά επιβλαβών χημικών ουσιών που βρίσκονται σε τρόφιμα και φάρμακα. Και υπεύθυνο για την εμπλοκή είναι μια ένωση που βρίσκεται στον πολτό και τη φλούδα του γκρέιπφρουτ και των συναφών εσπεριδοειδών. Δεν χρειάζονται πολλά: Ακόμη και μισό γκρέιπφρουτ μπορεί να είναι αρκετό για να προκαλέσει μια αξιοσημείωτη αλληλεπίδραση, λέει ο George Dresser, φαρμακολόγος στο Western University, στο Οντάριο.
Οι πιθανές συνέπειες αυτών των μοριακών εμπλοκών μπορεί μερικές φορές να γίνουν έντονες. «Στον κατάλογο των αλληλεπιδράσεων που αφορούν τρόφιμα-φάρμακα», λέει ο Dresser, «αναμφισβήτητα, αυτή είναι η πιο σημαντική». Όταν συνδυάζεται με ορισμένα φάρμακα για την καρδιά, το γκρέιπφρουτ θα μπορούσε ενδεχομένως να προκαλέσει αρρυθμίες- με ορισμένα αντικαταθλιπτικά, μπορεί να προκαλέσει ναυτία, εμετό και αυξημένο καρδιακό ρυθμό.
Το γκρέιπφρουτ μπορεί επίσης να αυξήσει τα επίπεδα στο αίμα των φαρμάκων για τη χοληστερόλη, όπως η ατορβαστατίνη και η σιμβαστατίνη, προκαλώντας μυϊκό πόνο. Μία από τις πιο ανησυχητικές αλληλεπιδράσεις του φρούτου εμφανίζεται με ένα ανοσοκατασταλτικό φάρμακο που ονομάζεται tacrolimus, το οποίο συνταγογραφείται συχνά σε ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση οργάνων και το οποίο μπορεί, όταν ενισχυθεί από το γκρέιπφρουτ, να προκαλέσει πονοκεφάλους, τρέμουλο, υπογλυκαιμία και νεφρικά προβλήματα. Το εσπεριδοειδές έχει ακόμη την ικανότητα να ανεβάζει τα επίπεδα ναρκωτικών στο αίμα, συμπεριλαμβανομένων της φαιντανύλης, της οξυκωδόνης και της κεταμίνης.
Ο πλήρης κατάλογος των πιθανών αλληλεπιδράσεων είναι μακρύς. «Περισσότερο από το 50% των φαρμάκων που κυκλοφορούν στην αγορά μεταβολίζονται από το CYP3A4», το οποίο κατοικοεδρεύει τόσο στο ήπαρ όσο και στο έντερο, εξηγεί η Mary Paine, φαρμακολόγος στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον. Τούτου λεχθέντος, το γκρέιπφρουτ μπορεί πραγματικά να επηρεάσει μόνο το εντερικό CYP3A4 και θα προκαλέσει μόνο ένα μικρό κλάσμα αυτών των φαρμάκων να φτάσει σε αξιοσημείωτα υψηλότερες συγκεντρώσεις στο αίμα (και μερικές φορές μόνο όταν καταναλώνονται αρκετά μεγάλες ποσότητες χυμού). Και μόνο ένα μικρό κλάσμα αυτών των φαρμάκων θα μπορούσε να απειλήσει με πραγματική τοξικότητα, στην περίπτωση μεγάλης συγκέντρωσης. Το σώμα μας παράγει πάντα περισσότερο CYP3A4- σταματήστε να τρώτε γκρέιπφρουτ και, μέσα σε μία ή δύο ημέρες, τα επίπεδα της πρωτεΐνης θα πρέπει λίγο πολύ να επανέλθουν.
Οι επαγγελματίες διαφωνούν σχετικά με τον τρόπο χαρακτηρισμού των κινδύνων του γκρέιπφρουτ. Για τη Shirley Tsunoda, φαρμακοποιό στο Σαν Ντιέγκο, «είναι σίγουρα μεγάλη υπόθεση», ειδικά για τους ασθενείς με μεταμόσχευση οργάνων στους οποίους συνταγογραφεί tacrolimus. Η συμβουλή της προς αυτούς είναι να μην προτιμούν γκρέιπφρουτ ποτέ -και ιδανικά, οι λήπτες του φαρμάκου θα πρέπει να παραλείπουν και τα συγγενικά εσπεριδοειδή. Η Tsunoda συμβουλεύει μάλιστα τους ανθρώπους να ελέγχουν τις ετικέτες των χυμών με ανάμεικτα φρούτα, μήπως οι παρασκευαστές έχουν συμπεριλάβει λίγο γκρέιπφρουτ.
Ο Paul Watkins, φαρμακολόγος στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας στο Chapel Hill, ανησυχεί πολύ λιγότερο- η μεγαλύτερη ανησυχία του, όπως είπε, είναι ότι η φήμη του φρούτου ως νέμεση των φαρμάκων που λαμβάνονται από το στόμα είναι υπερβολική. Συνήθιζε να μελετά την αλληλεπίδραση γκρέιπφρουτ-φαρμάκων, αλλά την εγκατέλειψε πριν από χρόνια, αφού κατέληξε, όπως λέει, στο συμπέρασμα ότι «δεν ήταν πολύ σημαντική».
Κάποια ανησυχία είναι απολύτως δικαιολογημένη για ορισμένους ανθρώπους που λαμβάνουν ορισμένα φάρμακα, σημείωσε. Αλλά «νομίζω ότι η πραγματική συχνότητα εμφάνισης ασθενών που αντιμετώπισαν οποιοδήποτε πρόβλημα ή είχαν σοβαρές ανεπιθύμητες παρενέργειες λόγω της λήψης των φαρμάκων τους με χυμό γκρέιπφρουτ είναι πολύ, πολύ μικρή».
Ο FDA προειδοποιεί για τα φάρμακα που είναι ευαίσθητα στο γκρέιπφρουτ. Αλλά τα ενημερωτικά δελτία για άλλα φάρμακα απλώς αναφέρουν ότι μπορεί να αλληλεπιδράσουν με το γκρέιπφρουτ, και προτρέπουν τους ασθενείς να συμβουλευτούν έναν επαγγελματία υγείας ή απλώς συμβουλεύουν τους ανθρώπους να αποφεύγουν να πίνουν το χυμό σε «μεγάλες ποσότητες».
Και όπως παρατήρησε ο Dan Nosowitz για το Atlas Obscura, αρκετά φάρμακα που αλληλεπιδρούν και φέρουν προειδοποιήσεις π.χ στον Καναδά -μεταξύ αυτών, το Viagra, η οξυκωδόνη, το αντιικό φάρμακο κατά του HIV Edurant και το φάρμακο για την αρτηριακή πίεση βεραπαμίλη- δεν αναφέρουν κανένα πρόβλημα με το γκρέιπφρουτ στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Πολύ λίγα αξιόπιστα δεδομένα μπορούν να ποσοτικοποιήσουν με ακρίβεια τους κινδύνους του γκρέιπφρουτ. Με την πάροδο των ετών, οι ερευνητές έχουν καταγράψει ορισμένες μεμονωμένες περιπτώσεις αλληλεπιδράσεων εσπεριδοειδών-φαρμάκων που προκάλεσαν επείγουσα κατάσταση υγείας. Αλλά ορισμένες από αυτές αφορούσαν πραγματικά εξαιρετικές μεγάλες ποσότητες χυμού.
Ακόμη και όταν ο Bailey παρουσίασε για πρώτη φορά τα ευρήματά του στην ευρύτερη ιατρική κοινότητα,«οι άνθρωποι ρώτησαν: "Πού είναι όλα τα πτώματα;"» είπε ο Dresser, ο οποίος ήταν μέντορας του Bailey. Η ανεπάρκεια των δεδομένων, υποστηρίζει ο Dresser, οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης αμελούν να ελέγχουν τους ασθενείς τους για ιστορικό κατανάλωσης χυμών.
Προς το παρόν, η συζήτηση έχει ως επί το πλείστον σταματήσει, ενώ το γκρέιπφρουτ έχει συνδεθεί με ακόμη περισσότερα «μυστήρια». Στα χρόνια που μεσολάβησαν από την ανακάλυψη του Bailey, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το φρούτο μπορεί και να μειώσει τη συγκέντρωση ορισμένων φαρμάκων, όπως το φάρμακο για τις αλλεργίες fexofenadine, ίσως εμποδίζοντας το έντερο να απορροφήσει ορισμένες ενώσεις.
Τα νέα φάρμακα είναι επίσης στο «σκοτάδι», ιδίως επειδή οι αλληλεπιδράσεις του γκρέιπφρουτ δεν αποτελούν τυπικά πρώτη προτεραιότητα όταν ένα νέο φάρμακο βγαίνει στην αγορά. Το δημοφιλές αντιικό χάπι COVID Paxlovid, για παράδειγμα, περιέχει το ευαίσθητο στο CYP3A4 συστατικό, τη ριτοναβίρη. Ένας εκπρόσωπος της Pfizer είπε ότι η εταιρεία δεν ανησυχεί για τοξικότητα. Αλλά η Heil αναρωτιέται αν το γκρέιπφρουτ θα μπορούσε να επιτείνει, ήπια, κάποιες από τις ενοχλητικές παρενέργειες του Paxlovid: διάρροια, για παράδειγμα, ή ίσως η ξινή, μεταλλική γεύση που θυμίζει σε πολλούς ανθρώπους το γκρέιπφρουτ.
Τούτου λεχθέντος, οι περισσότεροι λάτρεις του γκρέιπφρουτ δεν χρειάζεται να απελπίζονται. Το φρούτο εξακολουθεί να είναι υγιεινό - γεμάτο βιταμίνες και γεύση - και όμως συχνά παραβλέπεται, λέει η Heidi Silver, επιστήμονας διατροφής στο Πανεπιστήμιο Vanderbilt. Η Silver και οι ερευνητές έχουν δείξει ότι η κατανάλωση σάρκας ή χυμού γκρέιπφρουτ μπορεί να είναι σε θέση να μειώσει ελαφρώς τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων και της χοληστερόλης. Τεχνικά, μπορεί ακόμη και να παίξει ρόλο στην απώλεια βάρους: Ένα σνακ πριν από ένα γεύμα μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να αισθάνονται χορτάτοι γρηγορότερα. Από την άλλη πλευρά, ένα ποτήρι νερό μπορεί επίσης να το κάνει αυτό. Όπως το γκρέιπφρουτ δεν νικά «θαυματουργά» το λίπος, έτσι δεν είναι ο πανταχού παρών «υπεύθυνος» για προβλήματα.
Ακόμη και άτομα που λαμβάνουν ορισμένα φάρμακα μπορούν να το απολαύσουν, αν συμβουλευτούν πρώτα έναν ειδικό. Ο ίδιος ο πατέρας της Heil λατρεύει το γκρέιπφρουτ, και τυχαίνει επίσης να παίρνει από το στόμα ένα φάρμακο με το οποίο μπορεί να αλληλεπιδράσει. Αν τα καταπιεί πολύ κοντά το ένα με το άλλο, μπορεί να αισθανθεί ζάλη και κόπωση. Όμως αυτός και η Heil έχουν βρει έναν συμβιβασμό: Μπορεί να καταναλώνει μικρές μερίδες γκρέιπφρουτ ή το χυμό του το πρωί, σε απόσταση περίπου 12 ωρών από τη στιγμή που παίρνει τα φάρμακά του κατά την κατάκλιση.
Πριν από λίγες εβδομάδες, η Heil (που θεωρεί το γκρέιπφρουτ αηδιαστικό) έδωσε στον πατέρα της του ακόμη και το πράσινο φως να απολαύσει ένα κοκτέιλ κατά τη διάρκεια του δείπνου που περιείχε μια μικρή ποσότητα του χυμού. Ίσως η μικρή ποσότητα φρούτων να επηρέασε τα φάρμακά του εκείνη την ημέρα. Αλλά «δεν επρόκειτο να έρθει το τέλος του κόσμου», μου είπε η Heil.
