«Είτε πρόκειται για τα Όσκαρ είτε για τα Pritzkers, είναι πάντα μάταιο να αμφισβητείς τις επιλογές των κριτών. Θέλω να πω, μου άρεσε το Everything Everywhere All at Once, αλλά όντως τώρα;
Παρ' όλα αυτά, δεδομένης της τεράστιας έκρηξης υποστήριξης για την επιλογή του Σερ Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ ως αποδέκτη του τελευταίου βραβείου φέτος, επιτρέψτε μου να προσθέσω μια κριτική σημείωση. Δεν είμαι τόσο σίγουρος ότι η ποιότητα αυτού του έργου αξίζει την αναγνώριση και τη φήμη που προσφέρει το Βραβείο Αρχιτεκτονικής Pritzker.
Το έργο του Τσίπερφιλντ στο σύνολό του είναι άνευρο, χωρίς φαντασία και υπερβολικά μεγαλοπρεπές. Περιέχει επίσης ελάχιστα ή καθόλου από τα παραδοσιακά δομικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής: καλούς χώρους που πλαισιώνονται από όμορφα διαμορφωμένες κατασκευές.
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι η κριτική επιτροπή του Pritzker επικεντρώθηκε κυρίως στα έργα ανακαίνισης του Τσίπερφιλντ, τα οποία αποτελούν εξαίρεση στο έργο του: το Neues Museum στο Βερολίνο και η παρεμφερής, πιο πρόσφατη προσπάθεια στη δομή Procuratie στην πλατεία San Marco στη Βενετία.
Είτε σχεδιάζει γήπεδα είτε κτίρια γραφείων, διαμερίσματα ή μουσεία, ο προεπιλεγμένος τρόπος λειτουργίας του είναι να φτιάχνει κουτιά, να τα παρουσιάζει και να τα δομεί με πλέγματα, κυρίως λευκoύ χρώματος, και να τα ξεδιπλώνει μαζί με ατελείωτες εκτάσεις ψηλών κιονοστοιχιών.
Αναμφίβολα αυτά είναι από τις μεγαλύτερες συνεισφορές του Chipperfield τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στις κοινότητες που υπηρετεί. Η ανακαίνιση του Neues συγκεκριμένα αποκάλυψε στο ευρύ κοινό μια σημαντική προσέγγιση για τη χρήση ιστορικών εγκαταστάσεων. Αντιπαραβάλλοντας απλά, αφηρημένα νέα στοιχεία και υλικά με τις υφές του αρχικού κτιρίου, τις οποίες ο αρχιτέκτονας ανέδειξε αποκαλύπτοντάς τες, ο Τσίπερφιλντ έδειξε πώς μπορούμε να επιτρέψουμε στην ιστορία να αναδυθεί.
Αν και πολλοί άλλοι αρχιτέκτονες είχαν χρησιμοποιήσει παρόμοια προσέγγιση στο παρελθόν, όπως ο David Ireland στο 500 Capp Street House του 1975, πουθενά αλλού δεν είχε εφαρμοστεί αυτή η τεχνική σε τέτοια κλίμακα και για ένα τόσο σημαντικό έργο. Η ανακαίνιση ήταν μια δημοφιλής και σημαντική επιτυχία, παρά κάποιες αμφισβητήσεις σχετικά με τη σπάταλη διαρρύθμιση και τις ιδιόρρυθμες πινελιές του Τσίπερφιλντ -ιδιαίτερα με τις προσπάθειές του να αφαιρέσει νεοκλασικές αψίδες και κίονες- και τον βοήθησε να εξασφαλίσει μια επιτυχημένη παράπλευρη δραστηριότητα σε τέτοια έργα.
Αν η κριτική επιτροπή εξέταζε συγκεκριμένα την ανακαίνιση, ωστόσο, υπάρχουν πάρα πολλές εταιρείες που το κάνουν πολύ καλύτερα. Επιτρέψτε μου να προτείνω τους Βέλγους σχεδιαστές που αυτοαποκαλούνται 51N4 ή την ολλανδική εταιρεία Superuse, οι οποίοι έχουν προσφέρει ριζικά νέα, εξαιρετικά αποτελεσματικά και εκπληκτικά όμορφα μοντέλα για το πώς να επανασχεδιάζουμε τις δομές.
Ο κύριος στυλοβάτης αυτού που έχει παράγει ο Chipperfield είναι οι νέες κατασκευές. Εκεί η ποικιλία του είναι περιορισμένη και το χέρι του βαρύ. Είτε σχεδιάζει γήπεδα είτε κτίρια γραφείων, διαμερίσματα ή μουσεία, ο προεπιλεγμένος τρόπος λειτουργίας του είναι να φτιάχνει κουτιά, να τα παρουσιάζει και να τα δομεί με πλέγματα, κυρίως λευκoύ χρώματος, και να τα ξεδιπλώνει μαζί με ατελείωτες εκτάσεις ψηλών κιονοστοιχιών.
Στο εσωτερικό, οι χώροι είναι γενικά ορθογώνιοι, ψηλότεροι σε σχέση με το εύρος τους και μονότονοι. Υπάρχει ελάχιστη ποικιλία, σχεδόν καμία έκφραση των τοπικών συνθηκών ή παραδόσεων εκτός από τις παραλλαγές του χρώματος και του υλικού, και καμία αίσθηση διαδοχής ή ενός κάποιου ρυθμού των χρήσεών του. Τα κτίρια απλά κάθονται εκεί: μεγάλα, αφηρημένα, απόμακρα και βαρετά.
Περιστασιακά, ο Τσίπερφιλντ θα προσθέσει ένα εκφραστικό στοιχείο, όπως οι πριονωτοί φεγγίτες στη Συλλογή Jumex στην Πόλη του Μεξικού, αλλά ως επί το πλείστον φαίνεται να αρκείται στο να κατασκευάζει κύβους και ορθογώνια, προσαρμόζοντας το μέγεθος και τις αναλογίες των πλεγμάτων και των στηλών και κατανέμοντας τους μεγάλους χώρους ανάλογα με το ποσό των τετραγωνικών μέτρων που απαιτεί το πρόγραμμα.
Επειδή τα κτίρια είναι τόσο απλά, φωτογραφίζονται καλά και διακρίνονται επίσης από το περιβάλλον τους με μια λευκότητα και μια απουσία λεπτομερειών. Αυτό έχει οδηγήσει στην εντύπωση ότι ο Τσίπερφιλντ δημιούργησε ένα νέο είδος μνημειακότητας που είναι κομψό και υποβλητικό.
Αλλά η επίσκεψη σε αυτές τις εγκαταστάσεις ήταν σχεδόν πάντα μια απογοήτευση για μένα. Από τους πρώτους πειραματισμούς του στη συγκειμενικότητα, όπως το δικαίως αναγνωρισμένο μουσείο κωπηλασίας του Henley, και στο ακατέργαστο μεγαλείο, όπως στο στούντιο για τον γλύπτη Anthony Gormley, έχει δημιουργήσει κτίρια που, νομίζω, έχουν ελάχιστες εξισορροπητικές ιδιότητες για να αντισταθμίσουν τις τεράστιες ποσότητες σκυροδέματος που χύθηκαν για την κατασκευή τους, τους πόρους που δαπανήθηκαν γι' αυτά, την απόλυτη επαναληπτικότητα των εσωτερικών τους χώρων ή τον χώρο που καταλαμβάνουν στις κοινότητες σε όλο τον κόσμο.
Με την επιλογή του Τσίπερφιλντ ως νικητή του βραβείου Pritzker, η κριτική επιτροπή φαίνεται να δείχνει ότι δεν έχει ξεχάσει τον παραδοσιακό πυρήνα της αρχιτεκτονικής - δηλαδή την παραγωγή μνημείων από λευκούς άνδρες στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εξισορρόπησαν τις πρόσφατες επιλογές αρχιτεκτόνων με άλλες ταυτότητες (Diébédo Francis Kéré) ή με μια κοινωνική ατζέντα που δυσχεραίνει την παραγωγή μεγαλείου και διαχρονικότητας (Lacaton & Vassal) με την επιθυμία να επιλέξουν έργα που αποφεύγουν το ρίσκο και, από πολλές απόψεις, είναι συμβατικά.
Εξίσου ενδιαφέρον είναι αυτό που παρέβλεψαν μεταξύ των αρχιτεκτόνων που εργάζονται στο γεωγραφικό ή φυλετικό mainstream της αρχιτεκτονικής. Εδώ και αρκετό καιρό, η κριτική επιτροπή του Pritzker (η σύνθεση της οποίας αλλάζει συνεχώς) αποφεύγει τους αρχιτέκτονες των οποίων το έργο είναι αντισυμβατικό ή πειραματικό ως προς τη μορφή του.
Η πιο προφανής παράλειψη αυτού του τύπου είναι ο Wolf D. Prix του Coop Himmelb(l)au, αλλά υπάρχουν αμέτρητοι άλλοι αρχιτέκτονες, από εκείνους που χρησιμοποιούν υπολογιστές για να κατευθύνουν τις χειρονομίες τους (Ma Yansong, Ben van Berkel), μέχρι εκείνους που σπάνε κουτιά και εκφράζονται με υλικά με πιο παραδοσιακούς τρόπους (Steven Holl, Tod Williams και Billie Tsien, Antoine Predock), οι οποίοι κρατούν ζωντανή την ιδέα ότι η αρχιτεκτονική μπορεί να ανταποκριθεί στις μεταβαλλόμενες κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες μέσω της μορφής.
Στη συνέχεια, υπάρχουν εκείνοι των οποίων το έργο ανατρέπει και αντιστρέφει τις προσδοκίες μας για την αρχιτεκτονική και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί σε αυτές τις εξελισσόμενες συνθήκες. Οι πιο προφανείς παραλείψεις εδώ είναι οι MVRDV και Diller Scofidio + Renfro, αλλά πίσω τους σε ηλικία και επιτεύγματα βρίσκονται μορφές όπως ο Bjarke Ingels ή ο Andrés Jaque.
Και αυτά είναι μόνο τα πιο προφανή στοιχεία: αν η κριτική επιτροπή περνούσε λίγο χρόνο σε μια χώρα όπως η Κίνα ή η Χιλή, θα μπορούσε να βρει πολύ περισσότερους υποψηφίους με τον τρόπο της Amateur Architecture, της εταιρείας που, κατά τη γνώμη μου επάξια, έβγαλε από τη σχετική αφάνεια και έφερε στο παγκόσμιο προσκήνιο με το βραβείο που της απονεμήθηκε πριν από αρκετά χρόνια.
Προσωπικά πιστεύω ότι η εννοιολογική πλευρά της αρχιτεκτονικής, η οποία επικεντρώνεται στα ερωτήματα του γιατί και πώς κατασκευάζουμε κτίρια, θα πρέπει να είναι ο τομέας που θα πρέπει να απασχολεί πρωτίστως το βραβείο Pritzker. Εδώ βρίσκεται η πιο ελπιδοφόρα οδός για μια επιστήμη που πρέπει να αντιμετωπίσει πάνω απ' όλα ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης και περιβαλλοντικής καταστροφής.
Αν, ωστόσο, θέλουν η αρχιτεκτονική να μείνει στο καβούκι της, γιατί να μην επιλέξουν ένα από τα γραφεία που παράγουν εδώ και δεκαετίες όμορφο έργο, σε κλίμακα, με ποικιλία και ευαισθησία; Εδώ έρχονται στο μυαλό μας οι Mecanoo, Sauerbruch Hutton ή Neri&Hu.
Το ολέθριο με την επιλογή του Τσίπερφιλντ για το Βραβείο Pritzker είναι ότι ενισχύει την αντίληψη ότι η αρχιτεκτονική είναι η παραγωγή μεγάλων, μνημειακών κτιρίων με έναν γενικό τρόπο, χωρίς να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τις κοινότητες τις οποίες εξυπηρετούν. Προβάλλει επίσης ένα παράδειγμα του τι συνιστά καλή αρχιτεκτονική που δεν επιτυγχάνει τα υψηλότερα, ή σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και τα χαμηλότερα, πρότυπα παραδοσιακής αισθητικής και λειτουργικής εξυπηρέτησης.
Προσβλέπω σε μια καλύτερη επιλογή την επόμενη χρονιά».
Aaron Betsky, από το περιοδικό Dezeen
