Για δεκαετίες οι γάτες περπατούσαν κατά μήκος των ψηλών τοίχων της μεγαλύτερης φυλακής της Χιλής, έκαναν ηλιοθεραπεία στη μεταλλική οροφή και περιφέρονταν ανάμεσα στα κελιά που φιλοξενούν 10 άνδρες το καθένα. Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι απλώς τις αγνόησαν και εκείνες άρχισαν να πολλαπλασιάζονται κατά εκατοντάδες. Ο συντάκτης των ΝΥΤ, Jack Nicas, περιγράφει την παρουσία τους, που είναι κυρίαρχη μέσα στην πιο πολυπληθή φυλακή της Χιλής, και αναφέρει, ανάμεσα σε άλλα, τη φήμη ότι τις γάτες τις έφεραν αρχικά για να εξολοθρεύσουν τους αρουραίους.
Οι γάτες υπάρχουν εδώ και δεκαετίες σε αυτήν τη φυλακή· ήταν εκεί πολύ νωρίτερα από πολλούς κρατουμένους ή σωφρονιστικούς υπαλλήλους. Με την παρουσία τους εκεί, ωστόσο, οι υπάλληλοι συνειδητοποίησαν και κάτι άλλο: οι μικροί αιλουροειδείς φιλοξενούμενοι δεν έλυναν μόνο το πρόβλημα των αρουραίων αλλά έκαναν καλό και στους κρατουμένους.
«Είναι οι σύντροφοί μας», λέει ο Carlos Nuñez, ένας κρατούμενος που, ενώ μιλά πίσω από τα κάγκελα της φυλακής, κρατά έναν γάτο δύο χρονών που ονόμασε Feita ή Ugly. Φροντίζοντας πολλές γάτες κατά τη διάρκεια της έκτισης της 14ετούς ποινής του, ανακάλυψε τη διαφορά από την επαφή, ας πούμε, με έναν συγκρατούμενο ή ακόμη και με έναν σκύλο. «Μια γάτα σε κάνει να τη νοιάζεσαι, χρειάζεται να την ταΐζεις, να τη φροντίζεις, να της δίνεις ιδιαίτερη προσοχή», είπε. «Όταν ήμασταν έξω και ελεύθεροι, δεν το κάναμε ποτέ αυτό. Το ανακαλύψαμε εδώ μέσα», λέει. Μάλιστα, ο ίδιος λέει πώς όταν αποφυλακιστεί, σε δύο χρόνια, θα πάρει τη γάτα μαζί του.
Οι κρατούμενοι υιοθετούν άτυπα τις γάτες, συνεργάζονται για να τις φροντίζουν, μοιράζονται το φαγητό και τα κρεβάτια τους και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τους έχουν φτιάξει σπιτάκια.
Η φυλακή του Σαντιάγκο, που υπάρχει 180 χρόνια, αποκαλείται «The prison». Είναι ένα μέρος με πάνω από 250 φυλακισμένους άντρες και περίπου 300 γάτες που κυκλοφορούν ελεύθερες ανάμεσά τους, και όλοι συμφωνούν ότι επιδρούν θετικά στην καθημερινή διαβίωση όλων.
Η παρουσία των μικρών αιλουροειδών «έχει αλλάξει τη διάθεση των κρατουμένων, έχει ρυθμίσει τη συμπεριφορά τους και έχει ενισχύσει το αίσθημα ευθύνης με το οποίο αντιμετωπίζουν τα καθήκοντά τους, ιδίως όσον αφορά τη φροντίδα των ζώων», δήλωσε η διευθύντρια της φυλακής, συνταγματάρχης Helen Leal González, η οποία έχει δυο γάτες στο σπίτι της, τη Reina και τον Dante, και μια συλλογή από αγαλματάκια-γάτες στο γραφείο της. «Οι φυλακές είναι εχθρικοί χώροι. Όταν, όμως, υπάρχει ένα ζώο που δίνει στοργή και δημιουργεί θετικά συναισθήματα, λογικά προκαλείται μια αλλαγή στη συμπεριφορά, στη νοοτροπία του».
Οι κρατούμενοι υιοθετούν άτυπα τις γάτες, συνεργάζονται για να τις φροντίζουν, μοιράζονται το φαγητό και τα κρεβάτια τους και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τους έχουν φτιάξει σπιτάκια. Σε αντάλλαγμα οι γάτες προσφέρουν κάτι ανεκτίμητο σε έναν χώρο κράτησης που είναι διαβόητος για τον υπερπληθυσμό και τις άθλιες συνθήκες: αγάπη, στοργή και αποδοχή.
«Μερικές φορές νιώθεις κατάθλιψης, αισθάνεσαι λίγο πεσμένος», λέει ο Reinaldo Rodriguez, 48 ετών, ο οποίος θα μείνει στη φυλακή μέχρι το 2031, καταδικασμένος για εμπόριο όπλα. «Έρχεται και κολλάει πάνω σου. Θα ακουμπήσει το πρόσωπό της στο δικό σου». Η γάτα στην οποία αναφέρεται λέγεται Chillona και είναι η αγαπημένη ενός κελιού εννέα ατόμων που κοιμούνται σε κουκέτες. Η Chillona κρυβόταν στην αρχή, όταν ο προηγούμενος φροντιστής της μεταφέρθηκε σε άλλη πτέρυγα, και τους πλησίασε σιγά σιγά· σήμερα είναι η «ιδιοκτήτρια», το «αφεντικό» του κελιού.
Η συμβίωση καταδικασμένων εγκληματιών και ζώων δεν είναι κάτι καινούργιο. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, Γερμανοί αιχμάλωτοι πολέμου στο Νιου Χαμσάιρ υιθέτησαν άγρια ζώα ως κατοικίδια – σύμφωνα με μια μαρτυρία, ανάμεσά τους ήταν και ένα αρκουδάκι. Τα επίσημα προγράμματα για τη σύνδεση κρατουμένων και ζώων επεκτάθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και, δίνοντας σταθερά θετικά αποτελέσματα, επεκτάθηκαν σε όλο τον κόσμο, μεταξύ άλλων στην Ιαπωνία, τις Κάτω Χώρες και τη Βραζιλία.
Έχουν γίνει ιδιαίτερα δημοφιλή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Αριζόνα, κρατούμενοι εκπαιδεύουν άγρια άλογα για να περιπολούν τα σύνορα μεταξύ ΗΠΑ και Μεξικό· στη Μινεσότα και το Μίσιγκαν εκπαιδεύουν σκύλους για τυφλούς και κωφούς· στη Μασαχουσέτη βοηθούν στη φροντίδα τραυματισμένων ή άρρωστων άγριων ζώων, όπως γεράκια, κογιότ και ρακούν.
Η σύνδεση κρατουμένων και σκύλων, όπως έχει επανειλημμένως αποδειχθεί, οδηγεί σε «μείωση της υποτροπής, βελτίωση της ενσυναίσθησης, των κοινωνικών δεξιοτήτων και σε ασφαλέστερη και θετικότερη σχέση μεταξύ κρατουμένων και σωφρονιστικών υπαλλήλων», δήλωσε η Beatriz Villafaina-Domínguez, ερευνήτρια στην Ισπανία, η οποία εξέτασε 20 ξεχωριστές μελέτες σχετικές με τέτοια προγράμματα.
Τα σκυλιά είναι το πιο συνηθισμένο ζώο που χρησιμοποιούν οι φυλακές, στη Χιλή ωστόσο οι κρατούμενοι ανέπτυξαν μια οργανική σχέση με τις αδέσποτες γάτες που ζουν δίπλα τους. Αυτό δεν συνέβαινε πάντα· υπήρξε μια εποχή που δεν είχαν καθόλου καλές σχέσεις. Πριν από μια δεκαετία ο πληθυσμός των γατών αυξανόταν ανεξέλεγκτα, πολλές γάτες αρρώσταιναν, ενώ μια μεταδοτική λοίμωξη τις τύφλωνε.
Έτσι, το 2016 οι υπάλληλοι της φυλακής επέτρεψαν σε εθελοντές να τις φροντίσουν. Έκτοτε μια χιλιανή οργάνωση που ονομάζεται Felinnos Fundación συνεργάζεται με φυλακές, συλλέγοντας συστηματικά γάτες, θεραπεύοντας και στειρώνοντάς τες. Στην προσπάθεια αυτή τους βοηθούν οι κρατούμενοι που τους φέρνουν γάτες οι οποίες χρειάζονται φροντίδα. Μάλιστα, οι σκληροτράχηλοι κρατούμενοι δεν διστάζουν να περιποιηθούν ακόμα και νεογέννητα γατιά, ταΐζοντάς τα, δείχνοντάς τους αφοσίωση και φροντίδα.
Όπως συμβαίνει με τους κρατούμενους, οι συνθήκες διαβίωσης των γατών ποικίλλουν, ανάλογα με το τμήμα της φυλακής στο οποίο βρίσκονται. Κάθε κελί φροντίζει τουλάχιστον μία γάτα.
Όταν οι εθελοντές έφτασαν για πρώτη φορά το 2016, μέτρησαν σχεδόν 400 γάτες, εκτός από τα νεογέννητα γατάκια και μια μεγάλη αποικία που ως επί το πλείστον ήταν εγκατεστημένη στην οροφή της φυλακής. Τώρα ο αριθμός αυτός μειώνεται σταθερά.
Με πληροφορίες από ΝΥΤ
