Η Κασπία Θάλασσα είναι η μεγαλύτερη λίμνη του πλανήτητου -μια τεράστια υδάτινη μάζα με μέγεθος μεγαλύτερο της Γερμανίας- συρρικνώνεται, μάλλον σε μη αναστρέψιμο βαθμό σύμφωνα με τους επιστήμονες, γεγονός που είναι πιθανό να πυροδοτήσει νέες συγκρούσεις για τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Η ελικοειδής ακτογραμμή της Κασπίας Θάλασσας; εκτείνεται σε περισσότερα από 6.437 χιλιόμετρα και την μοιράζονται πέντε χώρες, καθώς έχει σύνορα με τη Ρωσία, το Καζακστάν, το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν και το Ιράν. Οι χώρες αυτές βασίζονται σε αυτήν για την αλιεία, τη γεωργία, τον τουρισμό και το πόσιμο νερό, καθώς και για τα πολυπόθητα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Η Κασπία συμβάλλει επίσης στη ρύθμιση του κλίματος αυτής της άνυδρης περιοχής, παρέχοντας βροχοπτώσεις και υγρασία στην Κεντρική Ασία. Όμως αντιμετωπίζει πρόβλημα - οι επιχωματώσεις, η υπερεκμετάλλευση, η ρύπανση και, όλο και περισσότερο, η ανθρωπογενής κλιματική κρίση οδηγούν στην παρακμή της - με ορισμένους εμπειρογνώμονες να φοβούνται ότι η Κασπία Θάλασσα ωθείται στο σημείο χωρίς επιστροφή.
Ενώ η κλιματική αλλαγή αυξάνει την παγκόσμια στάθμη της θάλασσας, η κατάσταση είναι διαφορετική για τις κλειστές θάλασσες και λίμνες, όπως η Κασπία. Βασίζονται σε μια λεπτή ισορροπία μεταξύ του νερού που εισρέει από τα ποτάμια και τις βροχοπτώσεις και του νερού που φεύγει μέσω της εξάτμισης. Αυτή η ισορροπία αλλάζει καθώς ο κόσμος θερμαίνεται, με αποτέλεσμα πολλές λίμνες να συρρικνώνονται. Οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να κοιτάξουν μακριά για να δουν τι μπορεί να επιφυλάσσει το μέλλον. Η κοντινή Θάλασσα Αράλη, που εκτείνεται μεταξύ Καζακστάν και Ουζμπεκιστάν, ήταν κάποτε μια από τις μεγαλύτερες λίμνες του κόσμου, αλλά έχει σχεδόν εξαφανιστεί - έχει καταστραφεί από ένα συνδυασμό ανθρώπινων δραστηριοτήτων και της κλιμακούμενης κλιματικής κρίσης.
Κατά τη διάρκεια πολλών χιλιάδων ετών, η Κασπία Θάλασσα κυμαινόταν μεταξύ υψηλών και χαμηλών θερμοκρασιών, καθώς οι θερμοκρασίες αυξομειώνονταν και τα στρώματα πάγου προχωρούσαν και υποχωρούσαν. Τις τελευταίες δεκαετίες, ωστόσο, η πτώση επιταχύνεται. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, καθώς οι χώρες κατασκευάζουν ταμιευτήρες και φράγματα.
Η Κασπία τροφοδοτείται από 130 ποταμούς, αν και περίπου το 80% του νερού προέρχεται από έναν μόνο: τον Βόλγα, τον μεγαλύτερο ποταμό της Ευρώπης, ο οποίος διασχίζει την κεντρική και νότια Ρωσία. Η Ρωσία έχει κατασκευάσει 40 φράγματα -ενώ άλλα 18 βρίσκονται υπό ανάπτυξη- μειώνοντας τη ροή του νερού που εισέρχεται στην Κασπία Θάλασσα, σύμφωνα με τον Βάλι Καλέτζι, εμπειρογνώμονας σε θέματα Κεντρικής Ασίας και Καυκάσου στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης.
Όμως η κλιματική αλλαγή παίζει όλο και πιο σημαντικό ρόλο, αυξάνοντας τα ποσοστά εξάτμισης και τροφοδοτώντας πιο ακανόνιστες βροχοπτώσεις.
Η στάθμη της Κασπίας πέφτει από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, αλλά έχει επιταχυνθεί από το 2005, πέφτοντας κατά περίπου 1,5 μέτρο, δήλωσε ο Matthias Prange, μοντελοποιητής γήινων συστημάτων στο Πανεπιστήμιο της Βρέμης στη Γερμανία. Καθώς ο κόσμος θερμαίνεται περαιτέρω, η στάθμη της θάλασσας πρόκειται «να μειωθεί δραστικά», δήλωσε ο Prange στο CNN.
Η έρευνά του προβλέπει μειώσεις από 8 έως 18 μέτρα μέχρι το τέλος του αιώνα, ανάλογα με το πόσο γρήγορα ο κόσμος θα μειώσει τη ρύπανση από τα ορυκτά καύσιμα. Μια άλλη μελέτη δείχνει ότι είναι δυνατή η πτώση έως και 30 μέτρα μέχρι το 2100. Ακόμη και σύμφωνα με πιο αισιόδοξα σενάρια για την υπερθέρμανση του πλανήτη, το ρηχότερο, βόρειο τμήμα της Κασπίας Θάλασσας, κυρίως γύρω από το Καζακστάν, πρόκειται να εξαφανιστεί εντελώς, δήλωσε η Joy Singarayer, καθηγήτρια παλαιοκλιματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ και συγγραφέας της μελέτης.
Για τις χώρες της Κασπίας Θάλασσας πρόκειται για κρίση. Τα αλιευτικά πεδία θα συρρικνωθούν, ο τουρισμός θα μειωθεί και η ναυτιλιακή βιομηχανία θα υποφέρει, καθώς τα πλοία θα αγωνίζονται να δέσουν σε ρηχά λιμάνια, δήλωσε ο Kaleji του Πανεπιστημίου της Τεχεράνης. Θα υπάρξουν και γεωπολιτικές επιπτώσεις.
Πέντε χώρες που ανταγωνίζονται για τους μειούμενους πόρους θα μπορούσαν να καταλήξουν «σε μια κούρσα για την άντληση περισσότερου νερού», δήλωσε η Singarayer. Θα μπορούσε επίσης να δημιουργήσει νέες συγκρούσεις για τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, εάν η μετατόπιση των ακτογραμμών ωθήσει τις χώρες σε νέες διεκδικήσεις. Η κατάσταση είναι ήδη καταστροφική για τη μοναδική άγρια ζωή της Κασπίας Θάλασσας. Φιλοξενεί εκατοντάδες είδη, συμπεριλαμβανομένου του απειλούμενου με εξαφάνιση άγριου οξύρρυγχου, πηγή του 90% του παγκόσμιου χαβιαριού. Η θάλασσα είναι αποκλεισμένη από την ξηρά για τουλάχιστον 2 εκατομμύρια χρόνια, με αποτέλεσμα η ακραία απομόνωσή της να έχει ως αποτέλεσμα την «εμφάνιση παράξενων πλασμάτων, όπως τα πολύ παράξενα κοκοράκια», δήλωσε ο Wesslingh στο CNN.
Όμως η υποχώρηση των υδάτων μειώνει τα επίπεδα οξυγόνου στα βάθη της, γεγονός που «μπορεί να εξαφανίσει τους εναπομείναντες επιζώντες εκατομμυρίων ετών εξέλιξης», δήλωσε στο CNN. Πρόκειται για «μια τεράστια κρίση για την οποία σχεδόν κανείς δεν γνωρίζει».
Είναι μια κρίση και για τις φώκιες της Κασπίας, ένα απειλούμενο θαλάσσιο θηλαστικό που δεν υπάρχει πουθενά αλλού στη Γη. Οι τόποι αναπαραγωγής τους στη ρηχότερη βορειοανατολική Κασπία Θάλασσα μετατοπίζονται και εξαφανίζονται, καθώς τα ζώα αγωνίζονται επίσης κατά της ρύπανσης και της υπεραλίευσης. Οι εναέριες έρευνες δείχνουν τεράστια μείωση των φώκιων, δήλωσε η Assel Baimukanova, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Υδροβιολογίας και Οικολογίας στο Καζακστάν. Οι επιστήμονες μέτρησαν 25.000 σε έναν τόπο αναπαραγωγής στα νησιά Durnev στη βορειοανατολική Κασπία Θάλασσα το 2009.
«Μέχρι την άνοιξη του 2020, δεν παρατηρήσαμε ούτε ένα άτομο» δήλωσε στο CNN. Υπάρχουν λίγες εύκολες λύσεις για αυτή την κρίση. Η Κασπία Θάλασσα βρίσκεται σε μια περιοχή που έχει βιώσει μεγάλη πολιτική αστάθεια και μοιράζεται μεταξύ πέντε χωρών, καθεμία από τις οποίες θα βιώσει την παρακμή της με διαφορετικό τρόπο. Καμία χώρα δεν φταίει, αλλά αν δεν αναλάβουν συλλογική δράση, θα μπορούσε να επαναληφθεί η καταστροφή της θάλασσας Αράλη, δήλωσε ο Kaleji. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η Κασπία «θα επιστρέψει σε έναν φυσικό και φυσιολογικό κύκλο», πρόσθεσε.
Η αυξανόμενη ανησυχία για την τύχη της Κασπίας έρχεται σε μια εποχή αυξημένου ελέγχου της περιοχής. Τον επόμενο μήνα, οι παγκόσμιοι ηγέτες θα συγκεντρωθούν στην παράκτια πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, το Μπακού, για την COP29, την ετήσια σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα, όπου θα συζητήσουν τη δράση για το κλίμα στη σκιά των πετρελαιοπηγών που βρίσκονται διάσπαρτες σε αυτό το τμήμα της Κασπίας Θάλασσας. Τον Αύγουστο, ο πρόεδρος της χώρας Ιλχάμ Αλίγιεφ δήλωσε ότι η παρακμή της Κασπίας Θάλασσας είναι «καταστροφική» και εξελίσσεται σε οικολογική καταστροφή - αλλά την ίδια στιγμή η χώρα σχεδιάζει να επεκτείνει τη δική της παραγωγή των ορυκτών καυσίμων που συμβάλλουν στην ανάπτυξή της.
*Με πληροφορίες από CNN
