Η ηθοποιός Κέτε Ράϊχελ, που πέθανε την περασμένη εβδομάδα σε ηλικία 86 χρονών στη λίμνη Μπούκοβ έξω από το Βερολίνο, ήταν το τελευταίο εξωσυζυγικό αίσθημα του Μπέρτολτ Μπρέχτ. Είχαν τριάντα χρόνια διαφορά. Για μια ολόκληρη ζωή παρέμεινε πιστή κι επιμελής μαθήτρια του. « Θεωρώ τα γραπτά του ποιητή Μπρέχτ σαν να είναι η αληθινή μου τράπεζά» έγραφε στις αναμνήσεις της Γράμματα στον Μπ.Μπ. όπου του απευθυνόταν μιλώντας κυρίως για «το σημερινό κατάντημα της πρώην DDR”. Και συνέχιζε: «Κάθε πρωί εισπράττω από τα βιβλία του τους προσωπικούς μου τόκους, όπως άλλοι αγοράζουν φρέσκα ψωμάκια». Ο Μπρέχτ την έφερε στο θέατρό του το 1950 . Ασχημούλα, κοντούλα με προλεταριακή εμφάνιση και διαπεραστική προς ελαφρώς τσιριχτή φωνή, η Κέτε Ράϊχελ δημιούργησε έναν χαρακτηριστικό κατάδικό της τύπο στη βερολινέζικη σκηνή με ρόλους όπως της Γκρέτχεν στον Φάουστ του Γκαίτε, αλλά κυρίως σε έργα του Μπρέχτ, στον Καλό Άνθρωπο του Σέτσουαν, στον Καυκασιανό Κύκλο με την Κιμωλία και στην Αγία Ιωάννα των Σφαγείων.
Παθιασμένη όχι μόνο με την τέχνη της αλλά και με την αριστερή της ιδεολογία η Ράϊχελ εκφραζόταν πάντα ανοιχτά όταν ανακάλυπτε την κοινωνική και πολιτική αδικία . Κι όχι μόνο για ο, τι συνέβαινε στην πάλαι ποτέ Ανατολική Γερμανία , αλλά και στα «αδελφά κράτη» την Σοβιετική Ένωση, την Τσεχοσλοβακία κτλ. Την θυμάμαι να πρωτοστατεί στις διαμαρτυρίες για την «εκπαραθύρωση» του αριστερού μεν αλλά ενοχλητικού για το καθεστώς δυτικογερμανού τραγουδοποιού Βόλφ Μπίρμαν . (Εδώ μια παρένθεση : Ο Μπίρμαν τα είχε τότε με την μητέρα της κατόπιν – και νυν- σούπερπανκ Νίνα Χάγκεν , την πρωταγωνίστρια στο Deutsches Theater, Έυα- Μαρία Χάγκεν και σχεδόν κάθε βράδυ μετά την παράσταση οι ηθοποιοί και τεχνικοί του Θεάτρου μαζευόταν στην υπόγεια καντίνα του θεάτρου, όπου ο Μπίρμαν με την κιθάρα του τραγουδούσε για τους φίλους τα απαγορευμένα τραγούδια του. Θυμάμαι την μικρή Νίνα ακόμα με το κόκκινο μαντήλι της κομμουνιστικής νεολαίας στο λαιμό. Αργότερα εξελίχθηκε στο διεθνές φρικιό. Στο ίδιο θέατρο, το Deutsches Theater, έπαιζε και η Κέτε Ράϊχελ την οποία η κυρία Μπρέχτ, η ηθοποιός Ελένε Βάϊγκελ είχε – φυσικά- διώξει από το Berliner Ensemble μετά το θάνατο του Μπρέχτ.)
Υπάρχει και μια - ελάχιστα γνωστή - ελληνική ιστορία στη ζωή της Ράιχελ. Παρ’ όλη την αντίθεσή της με οτιδήποτε προερχόταν από την δυτική –τότε- Γερμανία χρησιμοποίησε μια προπαγανδιστική χειρονομία της Βόννης που χορηγούσε μεγαλόψυχα ένα προσωρινό δυτικογερμανικό διαβατήριο σ’ όσους περνούσαν από το ανατολικό στο δυτικό Βερολίνο κι ήθελαν να ταξιδέψουν. Εννοείται ότι την εποχή εκείνη μόνο οι πολύ έμπιστοι του ανατολικού καθεστώτος έπαιρναν την άδεια να περάσουν το τείχος. Η Ράϊχελ την πήρε, και με «ψεύτικο» διαβατήριο ήρθε στην Αθήνα όπου φιλοξενήθηκε για καμιά εβδομάδα στο -αρχοντικότατο - σπίτι της Ζουζούς Νικολούδη στη Γλυφάδα. Υπάρχει μάλιστα και το «προλεταριακό» ανέκδοτο. Την πρώτη μέρα που μπήκε μία κοπέλα να τους σερβίρει στην τραπεζαρία, η Ράϊχελ σηκώθηκε επιδεικτικά και της πρόσφερε τη θέση της…
Ολοφάνερα επηρεασμένη τόσο από τη σκέψη όσο και από το στιλ του Μπρέχτ η Ράϊχελ δημοσίευσε δύο βιβλία αναμνήσεων τα τελευταία χρόνια. Το περιεχόμενο τους ήταν καθαρά πολιτικό. Κεντρική τους ιδέα: «Πόσο καλύτερα ήμασταν επί DDR…”. Ουδεμία αναφορά σ’ οτιδήποτε συναισθηματικό.
Στη προσωπική ζωή του ο ίδιος ο Μπ. Μπ. είχε τη φήμη ενός μικρού «Τατσόπουλου». Όταν έφυγε κυνηγημένος από τη Γερμανία στις αρχές της δεκαετίας του ’30 και μέσω Δανίας, Φινλανδίας και Σοβιετικής Ένωσης κατέληξε στις ΗΠΑ η πορεία του είναι σημαδεμένη από μια σειρά ερωτικών ιστοριών για τις οποίες κάποιοι τολμηροί μελετητές του δημοσίευσαν αργότερα λεπτομερείς αναλύσεις . Εκείνη μάλιστα την περίοδο του είχε βγει και τ’ όνομα –κυρίως λόγω της Ελίζαμπεθ Χάουπμαν η οποία τον ακολούθησε στην αμερικανική εξορία – ότι έπαιρνε ιδέες και περιεχόμενο από τις πιο ταλαντούχες συνεργάτιδές του. «Sex for text» τον κακολογούσαν οι ανταγωνιστές του.
Ο Μπρέχτ παντρεύτηκε δύο φορές και η δεύτερη γυναίκα του, η Ελένε Ράϊχελ τον αντικατέστησε στην διεύθυνση του Μπερλίνερ Ανσάμπλ όταν πέθανε στις 14 Αυγούστου του 1956 σε ηλικία 56 χρονών . Εννοείται ότι η νέα διευθύντρια απομάκρυνε αμέσως την 26χρονη τότε Κέτε, η οποία προσελήφθη στο κοντινό κι εξίσου ονομαστό Ντόυτσες Τεάτερ όπου έκανε ένα καλό όνομα σε έργα που δεν ήταν του Μπρέχτ, μια και η χήρα Μπρέχτ που είχε τα δικαιώματα του άνδρα της δεν άφηνε άλλο θέατρο στο Βερολίνο να «ανεβάζει» τα έργα του.
Με τον Σπύρο Παγιατάκη
Όταν πήρε τη σύνταξή της – αλλά πάντα ασχολούμενη με ότι θεωρούσε κοινωνική αδικία στον κόσμο , όπως με τις μάνες που έχασαν τα παιδιά τους στην Τσετσενία, με το αντάρτικο στη Νότια Αμερική και – η Κέτε Ράϊχελ απομονώθηκε σ’ ένα μικρό σπιτάκι που της είχε παραχωρήσει ο Μπρέχτ στις όχθες της λίμνης Μπούκοβ, ανατολικά του Βερολίνου . Εκεί, το βράδυ της Παρασκευής, πέθανε την περασμένη εβδομάδα σε ηλικία 86 χρονών.
Σπύρος Παγιατάκης
σχόλια