«Πάρτε διαζύγιο βιαστικά με την Ελλάδα, μετανιώστε με την ησυχία σας», είναι ο τίτλος σημερινού άρθρου των Financial Times, το οποίο συνοδεύεται από ένα σκίτσο, στο οποίο ο Αλέξης Τσίπρας εμφανίζεται να παίζει Jenga και να αφαιρεί το «τουβλάκι» της Ελλάδας από τον «πύργο» της ευρωζώνης, στην κορυφή του οποίου κάθονται Ευρωπαίοι ηγέτες. Ούτε οι Έλληνες, αλλά ούτε οι εταίροι τους δεν θα πρέπει να φαντάζονται έναν ολοκληρωτικό χωρισμό, ακόμα και μετά το Grexit, επισημαίνει το άρθρο.
Ο Martin Wolf γράφει συγκεκριμένα: «To ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, μαθαίνουμε, έγινε δεκτό με αυτοπεποίθηση και πανηγυρισμούς από τους λαούς της Ευρώπης. Κάτι παρόμοιο φαίνεται να συμβαίνει μετά από χρόνια οικονομικής κρίσης και πολιτικής αναταραχής στην Ελλάδα. Ένας όλο και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων αισθάνεται ότι "φτάνει πια". Τις δριμείες απόψεις που διατυπώθηκαν (στις σελίδες των Financial Times) από τον Ιταλό οικονομολόγο, Francesco Giavazzi, συμμερίζονται πολλοί υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι. Στο μεταξύ, ο Αλέξης Τσίπρας, ο Έλληνας πρωθυπουργός, κατηγορεί τους πιστωτές της Ελλάδας ότι «λεηλατούν» τη χώρα του.
«Μπορεί να είναι μια ανακούφιση το διαζύγιο από ένα δύσκολο σύντροφο. Αλλά ο σύντροφος αυτός θα συνεχίσει να υπάρχει, ακόμα και μετά το τέλος αυτού του νομισματικού γάμου.»
Ο Olivier Blanchard, ο νηφάλιος επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, δηλώνει ότι μια συμφωνία μπορεί ακόμα να επιτευχθεί. Aλλά πολλοί αρχίζουν να επιθυμούν να δουν μια ρήξη. Όποιο και αν ήταν το παιχνίδι που νόμιζαν ότι έπαιζαν οι Eλληνες, η κυβέρνηση τους μπορεί τώρα απλά να προσδοκά ένα τέλος στην ταπείνωση. Παρομοίως, όποιο παιχνίδι και αν έπαιζε το Eurogroup, μπορεί τώρα απλώς να θέλει να βάλει τέλος στην απογοήτευση. Αν είναι έτσι, η χρεοκοπία της Ελλάδας, η έξοδος από το ευρώ και η υποτίμηση μπορεί να είναι σχετικά κοντά.
Θα διαρκούσε τότε η ευφορία; Φοβάμαι πως όχι. Η υπόθεση που κάνουν κάποιοι στην ευρωζώνη δεν είναι μόνο ότι η περίπτωση της Ελλάδας είναι μοναδική, αλλά και ότι η καταστροφή που αξίζουν αυτοί οι αμαρτωλοί θα βελτίωνε την συμπεριφορά των υπολοίπων. Αλλά η νομισματική ένωση δεν θα ήταν πια μη αναστρέψιμη. Νέες κρίσεις θα ξεσπάσουν. Και όταν γίνει αυτό, η εμπιστοσύνη στην ευρωζώνη δεν θα είναι πλήρης μετά την έξοδο της Ελλάδας. Το πρόγραμμα των Απευθείας Νομισματικών Συναλλαγών, που ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα το 2012, μπορεί να χρειαστεί να εφαρμοστεί, για να ηρεμήσουν τα πράγματα. Αλλά ίσως αποτύχει. Η αυτοεκπληρούμενη κερδοσκοπία ίσως εξανάγκαζε σε ακόμα περισσότερα διαζύγια.
Oρισμένοι υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα τουλάχιστον θα ήταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση μετά από μια χρεοκοπία και μια έξοδο. Είναι όντως θεωρητικά πιθανό ότι μια στάση πληρωμών προς τους πιστωτές της, σε συνδυασμό με την εισαγωγή ενός νέου νομίσματος, μια μεγάλη υποτίμηση (που θα συνοδευόταν από εύλογες νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές), τη διατήρηση μιας ανοικτής οικονομίας, διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και θεσμικές βελτιώσεις, θα σηματοδοτούσε μία στροφή προς το καλύτερο. Πολύ πιο πιθανό είναι να ακολουθήσει μια περίοδος χάους και, στη χειρότερη, η ανάδυση ενός αποτυχημένου κράτους (failed state). Mια Ελλάδα που θα μπορούσε να διαχειριστεί καλά την έξοδο θα είχε επίσης αποφύγει τα σημερινά δεινά.
Καμία πλευρά δεν πρέπει να υποτιμήσει τους κινδύνους. Είναι επίσης ζωτικής σημασίας να αποφευχθεί η καταφρόνηση, χαρακτηριστική των τεντωμένων νεύρων που έχουν προκληθεί από τις αποτυχημένες διαπραγματεύσεις.
H ανευθυνότητα μπορεί να είναι τραγικό λάθος, αλλά οι Έλληνες το αντιμετώπισαν με οδυνηρό τρόπο. Όπως επισημαίνει ο Ιρλανδός οικονομολόγος Karl Whelan σε μια δριμεία κριτική στον κ. Giavazzi, η ελληνική οικονομία έχει υποφέρει μια τρομακτική κατάρρευση. Το ΑΕΠ έχει μειωθεί κατά 27%, ενώ οι πραγματικές δαπάνες στην οικονομία μειώθηκαν κατά ένα τρίτο. Το κυκλικά προσαρμοσμένο δημοσιονομικό ισοζύγιο βελτιώθηκε κατά 20% του ΑΕΠ μεταξύ του 2009 και του 2014 και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών βελτιώθηκε κατά 16% του ΑΕΠ από το 2008 ως το 2014. Η ανεργία έφτασε το 28% το 2013, ενώ η απασχόληση στο δημόσιο έπεσε κατά 30% ανάμεσα στο 2009 και το 2014. Μια τόσο βάνυαση προσαρμογή θα είχε κομματιάσει την πολιτική σε οποιαδήποτε χώρα.
Οι Ευρωπαίοι είναι τώρα αντιμέτωποι με τον ΣΥΡΙΖΑ εξαιτίας αυτής της καταστροφής. Αλλά είναι επίσης αντιμέτωποι με τον ΣΥΡΙΖΑ επειδή αρνήθηκαν να διαγράψουν περισσότερο χρέος το 2010. Αυτό ήταν τεράστιο λάθος, που έγινε ακόμα μεγαλύτερο από την επακόλουθη κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας που ακολούθησε. Πράγματι, το μεγαλύτερο μέρος των επίσημων δανείων για την Ελλάδα δεν δόθηκαν προς όφελος της αλλά προς όφελος των ανεύθυνων ιδιωτών πιστωτών της. Οι πιστωτές έχουν και αυτοί ευθύνη. Αν είναι απρόσεκτοι, διακινδυνεύουν μεγάλες απώλειες. Αν οι κυβερνήσεις θέλουν να τους σώσουν, πρέπει να πληρώσουν οι φορολογούμενοι τους.
Η Ελλάδα έχει ήδη κάνει σημαντικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων των ρυθμίσεων στο συνταξιοδοτικό και στο επιχειρηματικό περιβάλλον. Αλλά η οπισθοχώρηση στις μεταρρυθμίσεις αυτές θα ήταν όντως τεράστιο λάθος, όπως υποστηρίζουν το Eurogroup και το ΔΝΤ.
Δεδομένων όλων αυτών, είναι τραγικό ότι μπορεί να συμβεί η κατάρρευση τώρα, μετά από τόσο πόνο. Δεν είναι αργά να επιτευχθεί συμφωνία με στόχο να προωθήσει μεταρρυθμίσεις, περιορίζοντας στο ελάχιστο την επιπλέον λιτότητα και κάνοντας το χρέος διαχειρίσιμο. Κάτι τέτοιο θα ήταν προς το μακροπρόθεσμο συμφέρον όλων. Οι παράμετροι μιας τέτοιας συμφωνίας είναι ξεκάθαρες: ένα μικρό πρωτογενές πλεόνασμα βραχυπρόθεσμα, μια απόφαση από την ευρωζώνη να αποπληρώσει το ΔΝΤ και την ΕΚΤ, σε συνδυασμό με μια μακροπρόθεσμη ελάφρυνση χρέους και μια ισχυρή δέσμευση για τολμηρές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις από την ελληνική κυβέρνηση.
Είτε το θέλει είτε όχι (όπως είναι κατανοητό, δεν το θέλει) η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι βασικός παίχτης. Θα πρέπει να αποφασίσει πότε δεν θα μπορεί να δέχεται τα ελληνικά κρατικά ομόλογα ως collateral για την χορήγηση έκτακτης ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες. Αν η Ελλάδα δεν καταφέρει να φτάσει σε μια συμφωνία για την εκταμίευση χρημάτων, η ΕΚΤ φαίνεται πως πιθανότατα θα σταματήσει την υποστήριξη των τραπεζών. Αυτό θα πυροδοτούσε την επιβολή ελέγχων στις αναλήψεις, που μπορεί να συνοδευόταν από μέτρα για την κυκλοφορία αποδεικτικών κατάθεσης ή τελικά την πρόχειρη εισαγωγή ενός νέου νομίσματος.
Τώρα, ωστόσο, ο στόχος πρέπει να είναι ακόμα να ηρεμήσουν τα πνεύματα και να διασφαλιστεί μια συμφωνία. Αλλά με τη σημερινή διάθεση θυμού και αλληλοκατηγοριών, κάτι τέτοιο φαίνεται όλο και πιο δύσκολο.
Ωστόσο, αυτό δεν θα είναι το τέλος της ιστορίας. Οι Ευρωπαίοι δεν θα μπορούν να αποχωρήσουν. Είτε η Ελλάδα μείνει μέσα στο ευρώ είτε φύγει, θα ανακύψουν πολλές από τις ίδιες προκλήσεις. Οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να παραδεχτούν ότι δεν θα πάρουν πίσω μεγάλο μέρος των χρημάτων τους, ενώ θα πρέπει να βοηθήσουν να αποφευχθεί μια ελληνική κατάρρευση.
Μπορεί να είναι μια ανακούφιση το διαζύγιο από ένα δύσκολο σύντροφο. Αλλά ο σύντροφος αυτός θα συνεχίσει να υπάρχει, ακόμα και μετά το τέλος αυτού του νομισματικού γάμου. Η Ελλάδα θα παραμείνει σε μια στρατηγικής σημασίας γεωγραφική θέση και θα είναι εντός της ΕΕ. Oύτε η Ελλάδα ούτε οι εταίροι της πρέπει να φαντάζονται έναν ξεκάθαρο χωρισμό. Η σχέση θα συνεχιστεί. Απλά θα είναι δηλητηριώδης. Αν, κατά τραγικό τρόπο, το μέλλον αυτό δεν μπορεί να αποφευχθεί, η κατάσταση αυτή θα χρειάζεται διαχείριση για πολύ καιρό».
