Βρέθηκα στην γκαλερί Καλφαγιάν με αφορμή την τελευταία έκθεση του Εδουάρδου Σακαγιάν με τίτλο, "Χωρίς τίτλο" 2012. Είδα την έκθεση και μετά από λίγο ήρθε κι ο ίδιος ο Εδουάρδος, με τον οποίο κάθησα σ' ένα γραφείο παράμερα και μίλησα για λίγο μαζί του γιά την νέα του αυτή δουλειά. Η συνομιλία μας καταγράφηκε στην συνέντευξη που ακολουθεί...
Πριν χρόνια αναγνώριζες στον χώρο σου μια τάση που εναντιωνόταν τη συμβατική ζωγραφική, και μια σαφή πρωτοκαθεδρία νέων μορφών τέχνης συχνά αμφίβολης σημασίας. Που βρισκόμαστε τώρα;
Αυτό που πιστεύω και έχω ενδείξεις, είναι ότι βρισκόμαστε σε έναν πολιτισμό θεάματος στο οποίο αφαιρείται το νόημα και μένει η πληροφορία, η ελαφρότητα. Η ζωγραφική μέσα σ’ αυτό με τον τρόπο που μπορεί, την ανέχονται και την ενσωματώνουν. Αλλά η ζωγραφική είναι ένα πιο διεστραμμένο και πολύπλοκο θέμα από την εικόνα. Δεν είναι μια μηχανή αναπαράστασης. Είναι κάτι πιο δύσκολο και πιο παλιό ίσως, το οποίο τώρα έχει γίνει σαν μια φωτογραφική εικόνα την οποία κοιτάζουμε, και αν έχει κάτι να πει, το λέει. Είναι βέβαια σίγουρο, ότι οι θεσμοί είναι κατά της ατομικότητας ενώ η ζωγραφική αντιπροσωπεύει τον άνθρωπο και την τρέλα του, την ανησυχία του και τη φρίκη του, την κάβλα και τον πόνο του. Αυτά μέσα στον κόσμο του θεάματος δεν υπάρχουν, είναι απαλλαγμένος από αυτά. Καθώς δεν αντιπροσωπεύεται ο άνθρωπος, έχει χαθεί. Δεν μπορούμε να υπάρξουμε σαν άνθρωποι ούτε να κάνουμε κάτι που να θεωρούμε καλό, γιατί οι συνθήκες είναι οικονομικές. Παλεύουμε να επιβιώσουμε μέσα σε ένα απάνθρωπο σύστημα οικονομικό, και η πιο σύνθετη πλευρά μας των επιθυμιών και της διαφορετικότητας δεν βρίσκει καταφύγιο. Βρίσκει καταφύγιο και αντιπροσωπεύεται από τις πράξεις της τέχνης. Αλλά ο τρόπος αυτός, ο δημιουργικός και της τέχνης, δεν αφορά τον πολύ κόσμο. Ενώ απευθύνεται σε όλους, μιας και όλοι πονάμε από τη διαφορετικότητα μας στη ζωή και τις επιθυμίες μας, αυτά δεν αφορούν όλους, γιατί όλοι θέλουν την ελαφρότητα της εικόνας. Όχι τη σωματικότητα, γιατί η τέχνη ξεκινάει από ένα σώμα που είναι διαφορετικό από τις άλλες εικόνες.
Περιγράφεις ένα σύστημα τελείως απάνθρωπο…..
Μια απάνθρωπη τάξη. Με ανάλογους κανόνες. Γιατί είναι η οικονομία που επιβάλει τη λογοκρισία της απέναντι στις επιθυμίες μας, τις ηδονές μας, τις ελευθερίες μας και τη διαφορετικότητα μας. Η λειτουργία ενός έργου γλυπτικής, ζωγραφικής, ποίησης οφείλει να βασίζεται στην κριτική. Η τέχνη κατά βάθος είναι μια μορφή κριτικής. Κι αυτό έπαιξε τεράστιο ρόλο. Σήμερα, η οικονομία είναι αυτή που λέει τι αξίζει και τι όχι, και όχι ο άνθρωπος και οι επιθυμείες του. Δηλαδή, δεν ισχύει το αντίθετο.
Μ’ αυτή σου την έκθεση προσπαθείς να εξανθρωπίσεις το σύστημα;
Όχι, δείχνω το ντελίριο μου, την επιθυμία μου να ανοίξω την κουρτίνα των ρούχων, της τάξης που εδώ και καιρό με διέλυσε με όλα τα μποτιλιαρίσματα των αυτοκινήτων, τα ασανσέρ και τους θεατές. Οτιδήποτε μείωνε και εξαφάνιζε την επιθυμία, την ηδονή και τη χαρά των ανθρώπων. Άντεξα σαν να έκανα μια θητεία κοινωνική αλλά κάποια στιγμή, νομίζω και λόγω της κρίσης ή λίγο πριν, χτύπησε ένας συναγερμός μέσα μου και αναρωτήθηκα «εντάξει με τον φόβο αλλά τι γίνεται με την επιθυμία;». Έτσι, κατέληξα σε μια ζωγραφική –καθώς δεν είναι σαν τη φωτογραφία που χρειάζεται την πραγματικότητα- της προσωπικής μου πραγματικότητας. Ξεγύμνωσα τα σώματα και έγινε ο, τι έγινε. Ξεκίνησα με δύο σώματα τα οποία επιθυμούνται και αγγίζονται και παρασύρθηκα σε ένα χάος του ασυνειδήτου μου. Το οποίο δεν γνώριζα και δεν ξέρω που θα καταλήξει.
Η γύμνια δεν κάνει τα σώματα ευάλωτα;
Ούτως ή άλλως οι άνθρωποι είναι θνητοί. Αυτό είναι το ευάλωτο του ανθρώπου, όχι η γύμνια του. Νομίζω δεν είναι η γύμνια το ιδανικό, αλλά ούτε το ντυμένο σώμα. Το ιδανικό είναι να μπορούμε να ζούμε. Μη νομίζεις ότι μπορούμε να κάνουμε μια κουβέντα για τον γυμνισμό. Δεν είμαι φυσιολάτρης. Σιχαίνομαι την λατρεία της φύσης γιατί περιέχει τον θάνατο. Εκτός από την κάβλα, περιέχει και τον θάνατο. Αλλά με ενδιαφέρει η αναπαράσταση του γυμνού στη ζωγραφική. Διότι είναι ένα σχέδιο που μιλάει για την επιθυμία.
Μα, υπάρχει η επιθυμία στα γυμνά σου; Εγώ διέκρινα σχεδόν μίσος.
Νομίζω ότι υπάρχει επιθυμία έστω και σαν πληγή. Περιέχω μια αυστηρότητα που δεν επιτρέπει τις ηδονές που δεν περιέχουν τη γνώση του θανάτου. Οι ηδονές αποκτούν νόημα και με εξιτάρουν από την ώρα που περιέχουν την γνώση του θανάτου. Ένα ποσοστό κινδύνου. Οι χαζοχαρούμενες ηδονές του θεάματος, δεν με ενδιαφέρουν. Όλες εκείνες οι απαλλαγμένες από το άγχος, από τις δυσκολίες, οι προστατευμένες μέσα στο κέλυφος του τίποτα, δεν με αφορούν.
Υπάρχει πάντα ένα παιδί στο βάθος του πίνακα που παρατηρεί. Ποιο είναι αυτό το παιδί; Μήπως είσαι εσύ ή απλώς μια υπενθύμιση χαμένης αθωότητας;
Με την έννοια που τα τοποθετώ και την κριτική ματιά, δεν μπορεί να είμαι εγώ. Είμαστε όλοι παιδιά, στον ερωτισμό υπάρχει πάντα ένα κομμάτι παιδικό κι εγώ έχω μια πλευρά πάρα πολύ προκλητική, γιατί κατά βάθος είμαι πολύ πουριτανός. Δηλαδή, έχω μια πλευρά εσωστρεφή, που ντρέπεται. Μια παιδική ηλικία πολύ κρατημένη και συγχρόνως πολύ περίπλοκη.
Γενικώς θα έλεγα ότι η έκθεση χαρακτηρίζεται από μεγάλη σκληρότητα.
Ή απέραντη τρυφερότητα. Κανείς δεν ξέρει…. Δεν έχω γεωμετρίες που να είναι τόσο απάνθρωπες. Δεν υπήρξα πιστός στην τάξη. Η τάξη ήταν πάντα διαλυμένη σε μένα, παρόλο που υπήρξαν ενδείξεις απάνθρωπες. Δεν υπήρξα ούτε πολύ γεωμετρικός ούτε πολύ γραφιστικός. Σκληρά λοιπόν είναι τα έργα μου, με την έννοια της ζωγραφικής της αγωνίας.
Εμένα τα πρόσωπα σου εδώ μου φαίνονται το ίδιο ψυχρά με εκείνα των ντυμένων σου ηρώων.
Νομίζω ότι παίζω ένα παιχνίδι εγκληματικό, κι αυτό έχει ηδονή. Σίγουρα δεν είναι μια ιστορία με happy end, μια ρομαντική ιστορία. Πρόκειται για μια εικόνα που προκύπτει από την αγωνία της δικής μου εποχής και της δικής μου αδυναμίας να μπορέσω να ζωγραφίσω. Μη ξεχνάς ότι είναι και με ερωτηματικά τι αξίζει στη ζωγραφική. Επίσης μια αγωνία έκφρασης. Να κάνεις κάτι που να αποκτήσει σημασία. Αλλά όταν δεν αρέσει ο Σίλε και ο Μπέικον, πώς να αρέσω εγώ; Γιατί σ’ αυτήν την κατηγορία του ερωτισμού ανήκω. Όχι τόσο του Μπέικον ο οποίος μιλάει για κάτι βίαιο, παραμορφώνοντας τα σώματα. Εγώ, κάπως σαν τον Σίλε, είμαι πιο γλυκός και στρογγυλός. Οι φόρμες μου και οι επιθυμίες μου αναζητούν την καμπυλότητα. Αλλά παρόλ’ αυτά μιλάω για την αγωνία μες στο δέρμα, για την επιφάνεια της επιδερμίδας. Ανήκω σε ένα ψιλο-εξπρεσιονιστικό τρόπο αλλά ταυτόχρονα περιέχω και πολύ εξιδανίκευση.
Μπορείς να ξεχωρίσεις ένα από τα έργα σου ;
Αυτό δεν γίνεται ποτέ. Σημασία έχει ότι μεταξύ τους έχουν διαφορές. Αν δεις τις λεπτομέρειες, είναι όλα διαφορετικά ζωγραφισμένα. Σε μερικά έργα υπάρχει μια τάξη και φαίνεται σαν οι άνθρωποι του θεάματος να φαντάζονται έναν ερωτισμό ή σαν ο ερωτισμός να είναι μέσα σε ένα θέαμα. Είναι πολύ αμφίσημο αυτό. Συνέβη σαν ένα αστείο, μια ιστορία σε ύπνωση, δεν λειτουργούσε η συνείδηση μου και έκανα διάφορες πιθανότητες μουτζουρώνοντας τον μουσαμά. Από αυτό βγήκαν διάφορα, και κατέληξαν σε κάτι. Δεν μπορώ να ξεκαθαρίσω τι λέει. Και βήμα βήμα, σκαλί σκαλί έγινε μια ιστορία. Όμως ξέρω πάρα πολύ καλά το πώς είναι το δικό μου σώμα στη ζωγραφική, που είναι διαφορετικό – και χαίρομαι – από αυτά των άλλων ζωγράφων. Αυτό εμένα μου φτάνει.
Εν κατακλείδι, θα έλεγα ότι ενώ τα έργα σου αυτά μοιάζουν να μην είναι σκοτεινά, μάλιστα είναι ιδιαιτέρως φωτεινά, στην πραγματικότητα είναι πιο σκοτεινά από οτιδήποτε έχεις κάνει ποτέ.
Επιβραβεύω και επαυξάνω. Ακριβώς έτσι. Γιατί η σκοτείνια είναι ένα στοιχείο που ανήκει -αυτό που έκανε ο Καραβάτζιο και γενικώς η ζωγραφική-, σε μια ζωγραφική η οποία παίζει με το φως και τη σκιά. Σε εμένα η σκοτείνια παίζει μεταξύ χάους και σιωπής. Η σιωπή μπορεί να είναι και χρυσή. Όπως και να έχει το πράγμα, το παιχνίδι που ααίζει σε μένα είναι τι παλεύεται, τι είναι ζωντανό, τι επιθυμεί και τι φοβάται. Υπάρχουν ζωγράφοι που το γυμνό το ζωγραφίζουν σαν να είναι κούκλα. Ο καλλιτέχνης ξέρει αν είναι προορισμένος να μιλήσει για την ηδονή, το φως, το σώμα ή όχι. Υπάρχουν άνθρωποι που χωρίς να το ξέρουν έχουν κάνει γυμνό που είναι σαν αντικείμενα, και υπάρχουν άλλοι που έχουν ζωγραφίσει αντικείμενα σαν να πάλλονται. Άνθρωποι μεθυσμένοι, σε σύγχυση. Εγώ δεν ανήκω ούτε στην μία ούτε στην άλλη κατηγορία. Πάντως δεν είμαι φασίστας να κάνω το σώμα σαν πεθαμένο. Το πάθος μου, ο παλμός μου προσπαθούν να πάρουν μια φόρμα που να κρατήσει πράγματα. Είναι δραματικά τα ερωτικά μου. Μέσα σε ένα φως απογευματινό όπως είναι η ηλικία μου.
συνέντευξη: Χρήστος Παρίδης φωτογραφίες: Kalfayan Galleries
Εδουάρδος Σακαγιάν "Χωρίς τίτλο", 2012
Kalfayan Galleries Χάρητος 11 Κολωνάκι
24 Ιανουαρίου - 23 Φεβρουαρίου 2013
σχόλια