Κύριε Ελίτ, από πότε είστε εδώ;
Από το 1949. Ξέρετε τι ήταν η Φωκίωνος Νέγρη πριν το '49; Ποτάμι. Πεζοδρομήθηκε την τελευταία εικοσαετία. Και να, εδώ, λίγο πιο πάνω, έμενε ο Μανώλης Χιώτης με τη Μαίρη Λίντα. Το μόνο καλό σπίτι εκεί ήταν το δικό του. Το αυτοκίνητο του, όμως, δεν πήγαινε μέχρι το σπίτι του. Είχε βράχια ο δρόμος. Τη Μαίρη Λίντα την έχω φωτογραφίσει κοριτσάκι. Την έφερε εδώ ο Χιώτης. Να σας πω ακόμη, μιας και με ρωτάτε, ότι η Φωκίωνος Νέγρη είχε μονοκατοικίες με κήπους. Έτσι τη γνώρισα εγώ. Ήταν ένας καταπληκτικός δρόμος. Σήμερα όμως έχει τρεις όψεις. Ελάτε το πρωί στις οκτώ, είναι παράδεισος. Βγαίνει ο ήλιος από χαμηλά και φωτίζει την καταπράσινη πλατεία με το δρόμο. Το μεσημέρι έχει έντονη κίνηση. Το βράδυ, όμως... μην πλησιάζετε. Υπάρχουν και πολλές μοτοσικλέτες. Τότε δεν υπήρχαν ούτε αυτοκίνητα. Ήταν διαφορετικός ο κόσμος. Λίγος ο κόσμος. Τώρα είμαι ξένος στη γειτονιά μου. Βγείτε. Ρωτήστε που ο είναι ο Ελίτ. Δεν θα σας πουν. Και είμαι 56 χρόνια εδώ. Είμαι ο πιο παλιός της γειτονιάς. Άλλοι φύγανε από τη γειτονιά και άλλοι πεθάνανε. Όλος ο θεατρόκοσμος ερχόταν εδώ, στην ταβέρνα του Αγγελόπουλου της Φωκίωνος Νέγρη.
— Το πραγματικό σας όνομα ξέρω πως είναι Τάσος Κουτσούκος. Το Ελίτ πως προέκυψε;
Αυτό είναι το όνομα του μαγαζιού μου. Οι φίλοι μου, το 1949, πρότειναν να βαφτίσουμε έτσι το φωτογραφείο τότε που ψάχναμε να του δώσουμε όνομα. Στη συνέχεια, όλοι οι ηθοποιοί που φωτογράφισα στη ζωή μου με φώναζαν και φωνάζουν Ελίτ.
— Θα ήθελα να μας δώσετε λίγα βιογραφικά στοιχεία σας.
Γεννήθηκα στην Κωνσταντινούπολη, το 1915. Στην Αθήνα ήρθα όταν ήμουν δεκαπέντε χρονών, δηλαδή το '30. Όμως, στο χώρο της φωτογραφίας είχα μπει πριν έρθω εδώ. Όταν ήμουν οκτώ χρονών, για να μην κάθομαι και παίζω, με πήγαν οι δικοί μου σ' ένα φωτογραφείο. Εκεί σκούπιζα το μαγαζί και βοηθούσα σε διάφορες δουλειές. Όταν ήρθα στην Ελλάδα, πήγα και εργάστηκα στο γνωστό για την εποχή του φωτογραφείο του Ξανθάκη, στην οδό Σταδίου. Το 1936 πήγα στο στρατό, ενώ στον πόλεμο του '40 πολέμησα στο μέτωπο της Αλβανίας. Στα χρόνια της Κατοχής εργαζόμουν στον Ξανθάκη. Όταν όμως πέθανε, ανέλαβα εγώ το μαγαζί του για ένα χρόνο. Την ίδια χρονιά δημιούργησα και τη δική μου οικογένεια. Στη συνέχεια, όπως σας είπα, το 1949, άνοιξα τούτο εδώ το μαγαζί.
Ο Μίμης Πλέσσας, νέος, πολύ νέος, πέρασε από εδώ. Τον Μπιθικώτση τον είχα φωτογραφίσει προτού γίνει διάσημος. Τώρα είναι όλοι διάσημοι και δεν μπορείς να τους πλησιάσεις πια.
— Είχατε γνωρίσει τη Νέλλη;
Τη γνώριζα ως όνομα. Ήξερα που ήταν το φωτογραφικό ατελιέ της στην οδό Ερμού, αλλά δεν έτυχε να συνεργαστώ μαζί της. Ύστερα έφυγε για την Αμερική. Και έμεινε εκεί τριάντα χρόνια.
— Αισθανόσαστε τη διαφορά που φέρνει η μία δεκαετία από την άλλη;
Βεβαίως. Το βλέπω και από τους ανθρώπους που φωτογράφισα. Ο Μίμης Πλέσσας, νέος, πολύ νέος, πέρασε από εδώ. Τον Μπιθικώτση τον είχα φωτογραφίσει προτού γίνει διάσημος. Τώρα είναι όλοι διάσημοι και δεν μπορείς να τους πλησιάσεις πια.
— Πενήντα έξι χρόνια στον ίδιο χώρο; Στο ίδιο μαγαζί; Σαν όνειρο μοιάζει.
Βλέπετε αυτές τις εσοχές στους τοίχους του μαγαζιού; (Μου δείχνει τις εσοχές κατά μήκος των τοίχων, που μοιάζουν με μακρόστενα παράθυρα). Στο πίσω μέρος του μαγαζιού –πίσω από τη Θήρας, επί της Επτανήσου-υπήρχε ένα οικόπεδο του ίδιου ιδιοκτήτη που είχε και το μαγαζί μου. Το οικόπεδο το προόριζε για θερινό θέατρο και το μαγαζί μου για φουαγιέ του θεάτρου. Αυτά το κοψίματα στους τοίχους υπάρχουν από τότε.
— Η Αθήνα του '49, μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μετά τα Δεκεμβριανά, βγαίνει έξω και διασκεδάζει; Πάει θέατρο;
Ναι, έτσι ήταν. Εγώ δεν διασκέδαζα. Χαιρόμουν όμως με τη δουλειά μου. Αυτή ήταν η διασκέδαση μου. Τα θέατρα πήγαιναν καλά, ήταν όλα δικά μου, αλλά ήταν μόνο δέκα.
— Τι εννοείται ήταν όλα δικά σας;
Ότι σε όλα φωτογράφιζα τις πρόβες και τις παραστάσεις τους. Σήμερα, που ανέρχονται σε διακόσια πενήντα τον αριθμό, δεν έχω κανένα.
— Θυμάστε τότε αν οι μεγαλύτεροι σας σε ηλικία θέλανε μια άλλη αισθητική στις φωτογραφίες τους από αυτή που άρεσε σε σας;
Ναι, επέμεναν στο παλιό στιλ. Κάθονταν οι άνδρες στην καρέκλα και έφερναν το χέρι τους εμπρός, στη ράχη της καρέκλας, έτσι ώστε να φαίνεται καθαρά στη φωτογραφία το δαχτυλίδι που φορούσαν. Η κυρία, η γυναίκα στεκόταν όρθια. Αφέντης ήταν ο κύριος εκείνη την εποχή.
— Είμαι θυμωμένη, ξέρετε, γιατί έχουν χαθεί του κόσμου τα αρχεία.
Α, καλά. Που είναι η κληρονομιά μας; Αυτό περιμένει και το Θεατρικό Μουσείο, να του χαρίσω το αρχείο μου. Η Μελίνα ήθελε να μου δώσει χρήματα. Και της είχα πει όχι. Το Ζάππειο μου το δίνετε για να κάνω έκθεση;
— Τα χρόνια της δικτατορίας πως ήταν στην Αθήνα;
Τη βραδιά του Πραξικοπήματος, το '67, ήρθαν και μου είπαν «Τι κάνετε εδώ;» Τους λέω «Τι θέλετε να κάνω;» -«Κλείστε» μου λένε. «Μα, κλειστά έχω». –Όχι. Κατεβάστε τα ρολά».-«Μα, δεν έχω ρολά». –«Να φύγετε, να πάτε μέσα». Και πήγα μέσα στο ατελιέ. Οι αστυνομικοί ήταν όλη τη νύχτα εδώ απέξω. Όταν ήρθε η χούντα, πήγαν στο θέατρο Τέχνης και αφαίρεσαν όλες τις φωτογραφίες της Μελίνας, που τις είχα κάνει εγώ. Και απορούσαν όλοι γιατί δεν έρχονται και στο μαγαζί να πάρουν και από εδώ τις φωτογραφίες της. Και να φανταστείτε πως είχα στους τοίχους του μαγαζιού μου και το Βασιλιά και τη Μελίνα. Όμως εγώ ήμουν φωτογράφος, και δεν κινδύνευαν από εμένα. Ενώ τον Κάρολο Κουν τον κυνήγησαν.
— Πως επιλέξατε να γίνετε θεατρικός φωτογράφος;
Ίσως συνέβη από την αρχή. Το φωτογραφείο του Ξανθάκη είχε στενές σχέσεις με το ελληνικό σινεμά. Με το Θέατρο Τέχνης συνεργάστηκα χάρη στον Δημήτρη Χατζημάρκου, που ήταν μεγάλος πρωταγωνιστής του. Η πρώτη παράσταση που φωτογράφισα ήταν «Η Μικρή μας Πόλη», στο Θέατρο Τέχνης.
— Θέλω να σας πω ότι έχω δει κάποιες φωτογραφίες σας από τις παραστάσεις του Θεάτρου Κάρολου Κουν. Για παράδειγμα, αυτές του 1962, από τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, που ανέβηκε στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν, με σκηνικά και κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη. Ακόμη, του 1964, από την παράσταση «Πέρσες» του Αισχύλου στο Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν, με σκηνικά και κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη. Και του 1969, από την παράσταση «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή στο Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν, με σκηνικά και κοστούμια του Γιάννη Μόραλη. Πως ήταν η σχέση σας με τον Κάρολο Κουν;
Ο Κουν με ρώτησε πως μου φαίνονταν οι παραστάσεις του. Ήμουν, βλέπετε, ο πρώτος του θεατής. Δούλεψα και κουράστηκα πολύ μαζί του. Ξέρετε τι είναι να με καλεί το Θέατρο Τέχνης, η ώρα οκτώ το βράδυ, και να περιμένω στο φουαγιέ μέχρι τις δώδεκα τα μεσάνυχτα, με τρεις καφέδες και ένα πακέτο τσιγάρα; Κατά τις δώδεκα, έβγαινε ο Κουν. Άντε, να πιει έναν καφέ –μετά από ογδόντα φωτισμούς που έκανε μέσα. «Κύριε Ελίτ, αρχίζουμε». –«Δόξα τω Θεώ» έλεγα. «Όχι, όχι εσείς τώρα». Τελικά; Φωτογράφιζα στις επτά η ώρα το πρωί. Ούτε φυλακισμένος να ήμουν. Δεν μπορούσα ούτε καν να κινηθώ, για να μη διακόψω τις πρόβες. Στο σπίτι δε, να με περιμένει σύζυγος και δυο παιδιά. Και το μαγαζί. Όταν τελείωνα τη φωτογράφηση το πρωί, ερχόμουν στο μαγαζί για να εμφανίσω και να τυπώσω τις φωτογραφίες τους, γιατί το βράδυ είχαν επίσημη παράσταση. Πόσες φορές δεν έμενα για μερόνυχτα άυπνος, και στο τέλος δεν ήξερα να πάω σπίτι μου... Μια άλλη φορά, την ίδια μέρα που έκαναν επίσημη παράσταση, είχα πει στον Κουν ότι τα παιδιά θέλουν διάβασμα. Σας λέω, ήμουν αληθινός.
— Με το Εθνικό Θέατρο;
Η συνεργασία μας ξεκίνησε από μια φωτογράφιση της Μελίνας Μερκούρη. Την είχα φωτογραφίσει στις πρόβες που κάνανε για την παράσταση. «Η Ωραία Ελένη», που θα ανέβαινε στο Ρεξ. Τότε, διευθυντής του Εθνικού ήταν ο Χουρμούζιος. Κάποια στιγμή μου είπε ότι είδες τις φωτογραφίες της Μελίνας και του άρεσαν. Μου πρότεινε μάλιστα να τραβήξω τις πρόβες που έκαναν για την παράσταση «Η στρίγγκλα που έγινε αρνάκι» και να του δώσω δείγματα. Πήγα και φωτογράφισα. Πράγματι, αφού είδε τις φωτογραφίες, μου είπε χαρακτηριστικά: «Από σήμερα είσαι φωτογράφος του Εθνικού Θεάτρου». Έμεινα αρκετά χρόνια εκεί. Το Εθνικό ήταν καλός πελάτης, γιατί έκανε δύο τρία έργα της τη σεζόν και ανέβαζε παραστάσεις σε δύο σκηνές. Τους έχω κάνει ένα καταπληκτικό αρχείο. Ξέρετε πως διέκοψα τη συνεργασία μαζί τους;
— Πως;
Με έθιξε ο Αλέξης Μινωτής. Ήταν σκληρός μαζί μου. Μου ζήτησε κάποια στιγμή να βγάλω την υπογραφή μου από τις φωτογραφίες μου.
— Πόσα χρόνια συνολικά δουλέψατε για το θέατρο;
Τριάντα χρόνια. Πολλές οι δυσκολίες τότε. Να φανταστείτε –για παράδειγμα σας το λέω- ότ το 1965 ήθελα να χρησιμοποιήσω φίλτρα για να φωτογραφίσω την παράσταση «Ο Βασιλιάς πεθαίνει». Τα φίλτρα αυτά τα πουλούσαν μόνο στο Λονδίνο. Πως να πας τότε εκεί; Ε, αντί για φίλτρα, χρησιμοποίησα ζελατίνες ζαχαροπλαστικής.
— Το θέατρο, ως γνωστόν, είναι εφήμερη τέχνη. Τι μένει από μια παράσταση;
Το αρχείο.
— Γιατί δεν κάνετε εκθέσεις;
Οι εκθέσεις θέλουν λεφτά. Που να τα βρω;
— Ίσως ένας θεατρικός επιχειρηματίας να μπορούσε να γίνει χορηγός σε μια έκθεσή σας.
Κι εκείνος τι θα κέρδιζε;
— Κάνετε αυτοκριτική;
Στη δουλειά μου είμαι αληθινός και αυστηρός. Δεν είχα αναπτύξει προσωπικές σχέσεις με όσες προσωπικότητες φωτογράφισα. Και, για να πω την αλήθεια, που είναι πικρή, έχασα πολλά θέατρα έτσι.
— Λεφτά βγάλατε από τη δουλειά σας;
Ποτέ. Εδώ περνούσαν φωτογραφίες στις εφημερίδες και τα περιοδικά –όχι μόνο εκείνης της εποχής, αλλά και της σημερινής-χωρίς καν να αναφέρουν το όνομά μου. Όχι μόνο το δικό μου, εν γένει το όνομα του φωτογράφου. Ξέρετε πόσες φωτογραφίες μου αναγνωρίζω, χωρίς να έχουν το όνομα μου; (Μου δείχνει το τεύχος ενός ένθετου περιοδικού σε μεγάλη εφημερίδα, που κάνει αφιέρωμα στη Μαρινέλλα, με αφορμή την παρουσία της στο Μέγαρο Μουσικής. Ούτε αυτή η φωτογραφία έχει το όνομα του. Είναι μια φωτογραφία της Μαρινέλλας του 1968, αμέσως μετά το χωρισμό της με τον Καζαντζίδη. Η ερμηνεύτρια, με κοντό μαλλί, πουλόβερ ζιβάγκο, και μαύρα γυαλιά με χοντρό σκελετό).
Το βράδυ όταν κλείνει το μαγαζί του, ο κύριος Ελίτ μπαίνει στο στούντιο του –που βρίσκεται ως προέκταση στο πίσω μέρος του μαγαζιού- και εργάζεται εκεί ως τις πρωινές ώρες. Το στούντιο έχει κρατήσει την αύρα όλων αυτών των ιερών τεράτων του κινηματογράφου και του θεάτρου που φωτογραφήθηκαν εκεί. Εάν βρισκόταν στο Παρίσι, θα είχε άλλη τύχη. Το στούντιο αυτό σίγουρα θα το είχαν κάνει ένα μικρό μουσείο. Όπως είναι το Μουσείο της Κούκλας στο δρόμο πίσω από το Μπομπούρ. Η Ελλάδα είναι ακόμη μακριά από τις φωτογραφικές μητροπόλεις. Ξέχασα να ρωτήσω τον κύριο Ελίτ αν έχει υπόψη του τον Μοχόλι Νάγκι και το κίνημα του Μπάουχάουζ. Αλήθεια, το πολύτιμο φωτογραφικό αρχείο του ποια τύχη θα έχει;
Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO το 2006
