Κυριακή 17 Αυγούστου
εβδομάδα πρεμιέρας η εβδομάδα που μας πέρασε…
…στις 11 Αυγούστου 1943
γίνεται στο Ζάλτσμπουργκ η πρεμιέρα του Κοντσέρτο για Κόρνο αρ.2 σε Μι ύφεση μείζονα του Richard Strauss. Στο έργο αυτό είναι διάχυτος ο μοναδικός λυρισμός του Strauss, ο οποίος αντανακλά το Ρομαντικό όραμα του συνθέτη που όμως ανοίγει ήδη φτερά προς τον μοντερνισμό του 20ου αιώνα.
Strauss - Horn Concerto No 2 in E-flat major
O Richard Strauss (Μόναχο, 1864 - Γκάρμις-Παρτενκίρχεν, 1949) ήταν γερμανός συνθέτης και αρχιμουσικός.Λίγο μετά τον θάνατο του R.Wagner και του J.Brahms, αναδείχθηκε ως ο σημαντικότερος εν ζωή γερμανός συνθέτης. Κατά τη διάρκεια μιας καλλιτεχνικής καριέρας η οποία διήρκεσε περίπου οκτώ δεκαετίες, καταπιάστηκε σχεδόν με όλα τα μουσικά είδη, όμως έμεινε γνωστότερος για τα συμφωνικά του ποιήματα [tone poems, τα οποία γράφτηκαν την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα] και τις όπερές του [από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα]. Καθώς η συνθετική του «ενηλικίωση» συνέπεσε με την εποχή όπου οι λέξεις «αστός» και «καλλιτέχνης» γίνονταν όλο και πιο ασύμβατες μεταξύ τους, ο Strauss κατάφερε να διαχειριστεί αυτούς τους δύο κόσμους (της τέχνης και της κοινωνίας) με έναν αξιοσημείωτο συνδυασμό ειλικρίνειας και ειρωνείας.
Αντίθετος προς τις μεταφυσικές αναζητήσεις του R.Wagner και αδιάφορος προς τις φιλοσοφικές προθέσεις του G.Mahler, o Strauss αξιοποίησε στο έργο του τα παράδοξα, τις αντιφάσεις και την πιθανότητα εμβάθυνσης στη σύγχρονη καθημερινή ζωή. Οι νέες δυνατότητες που οραματίστηκε για τη μουσική διατυπώνονται καθαρά μέσα από τον εκλεκτικισμό της όπερας Der Rosenkavalier [ο Ιππότης με το Ρόδο] στην οποία η σκόπιμη αντιπαράθεση σύγχρονων και αναχρονιστικών στοιχείων δημιουργεί έναν στυλιστικό πλουραλισμό ο οποίος σκιαγραφεί τον έντονο μουσικό πειραματισμό που θα ακολουθήσει προϊόντος του 20ου αιώνα.
====
…στις 16 Αυγούστου 1932
γίνεται στη Νέα Υόρκη η πρεμιέρα του συμφωνικού ποιήματος Cuban Overture του George Gershwin [ Τζορτζ Γκέρσουιν] από τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης στο πλαίσιο μιας συναυλίας-αφιέρωμα στον συνθέτη.
Το έργο είναι γεμάτο από ρυθμούς της Καραϊβικής και της Κούβας [ως αποτέλεσμα της σύντομης διαμονής του Gershwin στην Αβάνα το Φεβρουάριο του 1932], οι οποίοι εκτελούνται μεταξύ άλλων και από παραδοσιακά κρουστά των ίδιων περιοχών: bongo, claves, gourd, και maracas. Η συναυλία είχε τεράστια επιτυχία, και ο ίδιος ο συνθέτης είχε πει «Ήταν, πιστεύω, η πιο συναρπαστική βραδιά της ζωής μου ... 17.845 άνθρωποι πλήρωσαν για να παρευρεθούν και μόνο περίπου 5.000 έμειναν έξω από τις κλειστές θύρες προσπαθώντας να εισέλθουν -ανεπιτυχώς.»
George Gershwin / Cuban Overture
Ο George Gershwin (Μπρούκλιν, Νέα Υόρκη, 1898 - Χόλυγουντ, Καλιφόρνια, 1937) ήταν αμερικανός συνθέτης και πιανίστας, γιός ρώσων εβραίων μεταναστών που έφτασαν στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1893. Το μελωδικό χάρισμα του Gershwin υπήρξε πρωτοφανές. Τα τραγούδια του περιέχουν όλη την «ουσία» της ζωής στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του 1920, και γι’ αυτό το λόγο παρέμειναν κλασικά στο είδος τους. Τα μεγαλύτερης κλίμακας έργα του αν και μελωδικά αξιοσημείωτα, «υποφέρουν» από τις ατέλειες της μουσικής παιδείας του συνθέτη στη θεωρία, την αντίστιξη κλπ. Έλαβε μαθήματα από τους Henry Cowell και Joseph Schillinger και αναμφίβολα θα είχε καταφέρει σημαντικά και σπουδαιότερα συμφωνικά επιτεύγματα αν ο βίος του δεν ήταν τόσο βραχύς. Όπως και να ‘χει, αυτή η μίξη του πρωτόγονου και του επιτηδευμένου χάρισε στη μουσική του Gershwin μια γοητεία που κάθε άλλο παρά υποτιμητική μπορεί να θεωρηθεί.
=====
…επίσης στις 16 Αυγούστου 1876
γίνεται στο Μπαϊρόιτ η πρεμιέρα της όπερας σε τρείς πράξεις Siegfried [Ζίγκφριντ]σε μουσική και λιμπρέτο του Richard Wagner [Ρίχαρντ Βάγκνερ].
Είναι η τρίτη κατά σειρά όπερα από την επική τετραλογία του Wagner, Der Ring des Nibelungen [Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν, οι άλλες τρείς είναι: 1η Das Rheingold – Ο Χρυσός του Ρήνου, 2η Die Walküre – Βαλκυρία (βλέπε http://www.lifo.gr/team/bitsandpieces/49747 ), και 4η Götterdämmerung – Το Λυκόφως των Θεών]. Τα πρώτα προσχέδια της όπερας αυτής χρονολογούνται από το 1851 –25 χρόνια πριν από την πρεμιέρα(!). Αυτή η πολύ μεγάλη χρονική διάρκεια ευθύνεται τρόπον τινά και για μια κάποια στιλιστική ασυνέπεια που εμφανίζει ο Siegfried: οι δύο πρώτες πράξεις πλησιάζουν περισσότερο στο πιο πρώιμο στυλ των Das Rheingold και Die Walküre, ενώ η τελευταία πράξη εμφανίζει το πιο πρόσφατο και ωριμότερο συνθετικό ύφος του Wagner. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι ο ρόλος του Siegfried είναι ένας από τους πιο απαιτητικούς στο ρεπερτόριο των τενόρων καθώς ο τραγουδιστής δεσπόζει επί σκηνής κατά το μεγαλύτερο μέρος των 4 ωρών που διαρκεί περίπου η όπερα.
Ο Siegfried, ο γιος του Siegmund και της Sieglinde, μετά τον θάνατο της μητέρας του μεγάλωσε με τον Mime, τον αδερφό του Alberich. Ο Siegfried ζητά από τον Mime τα κομμάτια που έχουν απομείνει από το Nothung, το σπαθί του πατέρα του, για να φτιάξει ένα νέο ξίφος για τον εαυτό του. Και ο Mime είχε προσπαθήσει στο παρελθόν να δημιουργήσει ένα νέο σπαθί αλλά απέτυχε γιατί όποιος γνωρίζει τον φόβο δεν μπορεί να συναρμολογήσει τα κομμάτια του Nothung. Έτσι ο Siegfried που είναι ατρόμητος καταφέρνει να δημιουργήσει εκ νέου το σπαθί.
Ο Wotan [ο ανώτατος Θεός, πατέρας του Siegmund και παππούς του Siegfried] εμφανίζεται στη σπηλιά του Mime προσποιούμενος τον Ταξιδιώτη, και προσπαθεί να μάθει το όνομα εκείνου που προτίθεται να συναρμολογήσει το σπαθί. Ο Mime του λέει ότι δεν γνωρίζει και δεν του αποκαλύπτει ότι φρόντισε να μεγαλώσει τον Siegfried χωρίς να του μάθει τι είναι φόβος. Ο Ταξιδιώτης ωστόσο φεύγοντας προειδοποιεί τον Mime να φυλάγεται από τον ατρόμητο. Ο Mime αν και αρχίζει να φοβάται για τη ζωή του, ωθεί τον Siegfried να πάει να σκοτώσει τον δράκο και να πάρει πίσω το δαχτυλίδι του αδερφού του. Εν τω μεταξύ σχεδιάζει ήδη να σκοτώσει τον Siegfried αφού ολοκληρώσει την αποστολή του για να του αποσπάσει το δαχτυλίδι.
Ο Wotan, και πάλι μεταμφιεσμένος σε Ταξιδιώτη, συναντά τον Alberich και τον προειδοποιεί ότι ο αδερφός του ο Mime σχεδιάζει να κρατήσει όλο τον θησαυρό για τον εαυτό του δηλητηριάζοντας τον Siegfried αφού εκείνος σκοτώσει τον δράκο και πάρει το δαχτυλίδι.
Με το σπαθί πια έτοιμο ο Siegfried κατευθύνεται προς το δάσος για να σκοτώσει τον γίγαντα Fafner που έχει μεταμορφωθεί σε δράκο και φυλάει το στοιχειωμένο μαγικό δαχτυλίδι του Alberich. Ο Siegfried τα καταφέρνει και παίρνει το δαχτυλίδι χωρίς όμως να γνωρίζει τις ιδιότητές του. Τότε συναντά ένα πουλί το οποίο τον συμβουλεύει να διεκδικήσει το θησαυρό, να δώσει προσοχή στα απαίσια σχέδια του Mime ο οποίος σκοπεύει να τον σκοτώσει, και να σώσει μια γυναίκα που βρίσκεται βυθισμένη σε μαγικό ύπνο επάνω στην κορυφή ενός βουνού περικυκλωμένη από φωτιά. Επιστρέφοντας, ο Mime του προσφέρει ένα δηλητηριασμένο πότο, όμως ο Siegfried γνωρίζοντας πλέον τις προθέσεις του τον σκοτώνει. Με το πουλί για οδηγό ο Siegfried ξεκινά το ταξίδι του προς το βουνό, όπου κοιμάται η Brünnhilde.
Καθώς πλησιάζει προς το βουνό, ο Ταξιδιώτης εμφανίζεται μπροστά του. Ο Siegfried δεν γνωρίζει ότι ο ξένος που βρίσκεται μπροστά του είναι ο παππούς του, και τον αντιμετωπίζει με αγένεια και χωρίς σεβασμό. Ο Ταξιδιώτης προσπαθεί να τον εμποδίσει να προχωρήσει προς το βουνό και τότε ο Siegfried σπάει το δόρυ του Wotan με το Nothung δίνοντας έτσι τέλος στην παντοδυναμία των Θεών.
Ο Siegfried ανηφορίζει στο βουνό όπου βρίσκεται η Brünnhilde διασχίζει ηρωικά το πύρινο φράγμα που την περιβάλει και την ξυπνάει με ένα φιλί. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή συνειδητοποιεί την έννοια του φόβου. Η Brünnhilde ξυπνά. Δεν είναι πλέον παρά μια ανυπεράσπιστη θνητή γυναίκα, η οποία μόλις συνειδητοποιεί επίσης την έννοια του φόβου και παραδίδει τον εαυτό της στην αγάπη του Siegfried. Και οι δύο μοιράζονται την έκσταση της αγάπης του ενός για τον άλλο. Η Brünnhilde θα προικίσει τον Siegfried με τη σοφία της κι εκείνος με τις ηρωικές του πράξεις θα δώσει τέλος στην παλαιά τάξη πραγμάτων κι ένας νέος κόσμος θα αναδυθεί.
Siegfried - Solti in Bayreuth 1983
to be continued… καθώς την επόμενη ακριβώς ημέρα γίνεται η πρεμιέρα της 4η και τελευταίας όπερας της τετραλογίας Götterdämmerung [Το Λυκόφως των Θεών].
====
…τέλος σαν σήμερα, στις 17 Αυγούστου 1876
γίνεται στο Μπαϊρόιτ η πρεμιέρα της όπερας με πρόλογο και τρείς πράξεις Götterdämmerung [Το Λυκόφως των Θεών]σε μουσική και λιμπρέτο του Richard Wagner [Ρίχαρντ Βάγκνερ]. Είναι η τέταρτη και τελευταία όπερα από την επική τετραλογία του Wagner, Der Ring des Nibelungen. Ο Wagner συνειδητοποιώντας ότι το ιστορικό υπόβαθρο που απαιτείται για την παρακολούθηση της τελευταίας αυτής όπερας του κύκλου είναι ήδη πάρα πολύ μεγάλο, προσθέτει ένα πρόλογο στην αρχή παραθέτοντας ευρηματικά και εν συντομία τα κυριότερα από όσα έχουν προηγηθεί. Οι δεξιότητες και η αντοχές που απαιτούνται από τους συντελεστές (τραγουδιστές και ορχήστρα) σε συνδυασμό με την μεγάλη έκταση και την έντονη θεατρική δράση, καθιστούν και αυτό το εγχείρημα του Wagner ένα από τα πιο δύσκολα κι όμως τόσο ανταποδοτικά έργα του οπερατικού ρεπερτορίου.
Η Brünnhilde στέλνει τον Siegfried να γνωρίσει τον κόσμο και να κάνει ένδοξες πράξεις, παρακαλώντας τον να μην ξεχάσει την αγάπη τους. Ο Siegfried δίνει στην Brünnhilde το δαχτυλίδι ως ένδειξη της πίστης του κι εκείνη σε αντάλλαγμα του προσφέρει το άλογο της, τον Grane.
Στις όχθες του Ρήνου κατοικούν οι Gibichungs, μια ραδιούργα αριστοκρατική οικογένεια που αποτελείται από τον βασιλιά Gunther, την αδελφή του Gutrune και τον Hagen, τον ετεροθαλή αδελφό του Gunther ο οποίος έχει πατέρα τον Alberich. OHagen είναι η ενσάρκωση του κακού, κατακυριευμένος από τη μανία του να αποκτήσει το δαχτυλίδι και να κυριεύσει τον κόσμο.Μηχανεύεται μια ύπουλη συνωμοσία για να καταστρέψει τον Siegfried συμβουλεύοντας τον Gunther να παντρευτεί την Brünnhilde, και τη Gutrune να παντρευτεί Siegfried.
Ο Siegfried φτάνει άθελα του στο κάστρο των Gibichungs εξαπατημένος από τον Hagen, ο οποίος του έδωσε να πιεί ένα μαγικό φίλτρο που προκαλεί αμνησία, κι έτσι η μνήμη του έσβησε: ξεχνάει εντελώς την Brünnhilde και ερωτεύεται την Gutrune. Ο Gunther και ο Siegfried αδελφοποιούνται με όρκο αίματος και ο νεαρός ήρωας υπόσχεται να βρει την Brünnhilde και να την φέρει για νύφη στον Gunther. Έπειτα ο Siegfried και ο Gunther ξεκινούν για το βουνό όπου βρίσκεται η Brünnhilde ενώ ο Hagen χαίρεται προκαταβολικά για την απόκτηση του δαχτυλιδιού.
Η Βαλκυρία Waltraute, αδελφή της Brünnhilde, την παρακαλεί να παραδώσει το δαχτυλίδι, προβλέποντας την πτώση των Θεών, εκτός εάν αυτό επιστραφεί στις Rhinemaidens. Της περιγράφει την μελαγχολία του Wotan από τότε που έσπασε το δόρυ του και ότι ο ίδιος περιμένει σιωπηλά την πτώση του, και θρηνεί για την αγαπημένη του Brünnhilde του με απέραντη θλίψη. Η Brünnhilde απορρίπτει την παράκληση της αδερφής της αρνούμενη να αποχωριστεί το δαχτυλίδι που αντιπροσωπεύει την αγάπη του Siegfried.
Ο Siegfried μεταμφιεσμένος ως Gunther διαπερνά τις φλόγες, ζητά την Brünnhilde για γυναίκα του και βγάζει το δαχτυλίδι από το χέρι της. Έπειτα μπαίνουν στη σπηλιά για να ξεκουραστούν και να περάσουν τη νύχτα, βάζοντας ωστόσο το Nothung ανάμεσά τους προκειμένου να διαφυλαχθεί η τιμή της.
Ο Alberich εμφανίζεται ενώπιον του Hagen και του θυμίζει ότι τώρα το δαχτυλίδι βρίσκεται στα χέρια του Siegfried ο οποίος πρέπει να εξολοθρευτεί. Την αυγή ο Siegfried με τη βοήθεια μαγικών δυνάμεων επιστρέφει πρώτος στο κάστρο των Gibichungs και αναγγέλλει την άφιξη του Gunther και της μέλλουσας συζύγου του, της Brünnhilde. Όταν φτάνει η Brünnhilde σαστίζει βλέποντας να φορά το δαχτυλίδι ο Siegfried καθώς το προηγούμενο βράδυ το φορούσε ο Gunther, ο άντρας που την άρπαξε για να την κάνει γυναίκα του. Μαθαίνει ότι ο Siegfried πρόκειται να παντρευτεί την Gutrune, εξοργίζεται από την προδοσία και ορκίζεται να εκδικηθεί. Ο Siegfried, καθώς βρίσκεται ακόμα υπό την επήρεια του μαγικού φίλτρου, δεν μπορεί να θυμηθεί το παρελθόν και αρνείται τις κατηγορίες της.
Ο Hagen προσφέρεται να εκδικηθεί για την ταπείνωση της Brünnhilde σκοτώνοντας τον Siegfried. Η Brünnhilde τυφλωμένη από το πάθος της εκδίκησης, αποκαλύπτει ότι η πλάτη του ήρωα είναι ευάλωτη, καθώς είναι το μόνο σημείο του σώματος του το οποίο δεν προστατεύεται από τη σοφία της. Κατά τη διάρκεια της γαμήλιας προετοιμασίας ο Gunther –πιστεύοντας ότι ο Siegfried τον έχει προδώσει– αποφασίζει να υποστηρίξει την συνωμοσία του Hagen και της Brünnhilde.
O Siegfried καταφέρνει να ξεφύγει από τους διώκτες του και συναντά τις Rhinemaidens οι οποίες τον συμβουλεύουν να επιστρέψει το δαχτυλίδι στον Ρήνο, καθώς αυτό ευθύνεται για όλα τα δεινά του. Όμως αυτός αρνείται να το επιστρέψει. Ο Hagen δίνει στον Siegfried ένα αντίδοτο που επαναφέρει την μνήμη του. Ο ήρωας ξαναθυμάται το παρελθόν του, όμως ενώ μιλά στην αγαπημένη του Brünnhilde, ο Hagen τον μαχαιρώνει στην πλάτη. Ο Δίκαιος και η Μνήμη, τα δύο κοράκια του Wotan έχοντας παρακολουθήσει τη δολοφονία του ήρωα, μεταφέρουν τα νέα στον αφέντη τους. Ο Siegfried καθώς αφήνει την τελευταία του πνοή προφέρει το όνομα της Brünnhilde.
Το άψυχο σώμα του Siegfried μεταφέρεται στο παλάτι των Gibichungs.Η Gutrune κατηγορεί τον Gunther για τον φόνο, όμως ο Hagen υποστηρίζει υπερήφανα ότι σκότωσε έναν προδότη. Αμέσως μετά σε μια διαμάχη για τη διεκδίκηση του δαχτυλιδιού ο Hagen σκοτώνει και τον Gunther.
Η Brünnhilde μαθαίνει για την δολοπλοκία των Gibichungs από τις Rhinemaidens. Διατάσσει να στηθεί μια νεκρική πυρά για τον Siegfried, βγάζει το δαχτυλίδι από το χέρι του, ανάβει την πυρά και ιππεύει τον Grane (το άλογό της) προς τα κει για να καούν μαζί με τον αγαπημένο της Siegfried.
Οι Rhinemaidens παίρνουν το δαχτυλίδι από τις στάχτες της Brünnhilde. Ο Hagen προσπαθεί να τους κλέψει το δαχτυλίδι αλλά πνίγεται στα νερά του ποταμού. Ο κόσμος εξαγνίζεται από την κατάρα του δαχτυλιδιού από τα νερά του Ρήνου και την τεράστια πυρκαγιά που κατέστρεψε την Valhalla (χώρα των Θεών). Το κατακλυσμιαίο τέλος των Θεών δίνει τη θέση του σε μια νέα τάξη πραγμάτων. Ένας νέος κόσμος αναδύεται γεμάτος ευγενή συνείδηση και υψηλές ανθρώπινες αξίες.
Wagner, Götterdämmerung, Boulez, Bayreuth '79
Το 1876 στο Φεστιβάλ του Mπαϊρόιτ για πρώτη φορά η τετραλογία παρουσιάζεται ολόκληρη παρόλο που οι δύο πρώτες όπερες [Das Rheingold – Ο Χρυσός του Ρήνου και Die Walküre – Βαλκυρία] έκαναν μεμονωμένα την πρεμιέρα τους πολύ νωρίτερα. Συνολικά το όλο εγχείρημα χρειάστηκε 25 χρόνια για να ολοκληρωθεί.
Ο Richard Wagner (Λειψία, 1813 - Βενετία, 1883) ήταν γερμανός ρομαντικός συνθέτης, αρχιμουσικός, ποιητής και συγγραφέας και αδιαμφισβήτητα ένας από εκείνους τους δημιουργούς που άλλαξαν με το έργο τους την πορεία της μουσικής. Η μουσική του έντονα εκφραστική και ιδιαίτερα περιγραφική, κυριάρχησε στον 19ο αιώνα και δίχασε το μουσικό κόσμο. Ακόμα κι έναν αιώνα μετά το θάνατό του εξακολουθεί να ασκεί έντονη επιρροή σε αμέτρητους συνθέτες. Ο ίδιος εμπνεύστηκε μεταξύ άλλων από το πνεύμα της Γερμανικής Όπερας όπως αυτό εμφανίζεται στα έργα του Carl Maria von Weber, και σε κάποιο βαθμό από τους μεγαλεπήβολους στόχους του Giacomo Meyerbeer, τον οποίο κατά τ’ άλλα περιφρονούσε. Όνειρό του ήταν το «Συνολικό Έργο Τέχνης», μια ιδέα που επεξεργαζόταν ήδη από το 1850 (αρκετά πριν από τη σύνθεση του Τριστάνου). Με τον όρο αυτό δεν εννοούσε την ταυτόχρονη εφαρμογή όλων των τεχνών (ποίησης, μουσικής, μιμητικής, χορού, αρχιτεκτονικής και ζωγραφικής) όπως στην Μπαρόκ όπερα, αλλά μια νέου είδους «διαπλοκή» όλων αυτών.
-Ειρήνη Χατζηθέμελη
σχόλια