Από σήμερα το απόγευμα ο Σπύρος Ζαγοραίος αναπαύεται στο Γ΄Νεκροταφείο της Νίκαιας, έναν χώρο όπου επίσης αναπαύονται οι μεγάλοι απόντες της Β΄Πειραιώς και του Αιγάλεω μαζί με τον πιο απλό λαϊκό κόσμο. Του ''πάει'' του Ζαγοραίου το Γ΄Νεκροταφείο ως τελευταία κατοικία, όσο κι αν ακούγεται κάπως. Όπως επίσης του ''πήγε'' του Καζαντζίδη το κοιμητήριο της Ελευσίνας νά'ναι δίπλα στη λατρεμένη μάνα του, αλλά και του Μάνου Χατζιδάκι αυτό της Παιανίας ώστε να είναι μακριά από τη μεταθανάτια λαϊκή επιδοκιμασία, την οποία εχθρευόταν.
Ο κιθαρίστας έδωσε την εκκίνηση για να ακουστεί η ''Προσευχή' και τότε σύσσωμη η πομπή τραγούδησε: Έφαγα τη γη να σ' αναζητάω, σκίζω τα βουνά και παντού ρωτάω, ποιος είδε τα μάτια που αγαπάω...Αθάνατος!
Στον προαύλιο χώρο του νεκροταφείου, στεφάνια, πολλά λευκά στεφάνια:
Και πρόσωπα σκυθρωπά ανθρώπων που γνώρισαν τον Ζαγοραίο κι έναν καλό λόγο είχαν να πουν: βετεράνοι μπουζουκτσήδες, λαϊκοί τραγουδιστές, δημοσιογράφοι, ραδιοφωνικοί παραγωγοί. Μου έκανε εντύπωση που πολλοί τον αποκαλούσαν ''παππού''. Φανερώνει μεγάλη οικειότητα ο συγκεκριμένος χαρακτηρισμός μεταξύ ατόμων που δεν έχουν εξ αίματος συγγένεια. Άκουσα ακόμη πολλές ιστορίες για τον Ζαγοραίο στα πηγαδάκια που σχηματίστηκαν. Από ευτράπελα στα πάλκα και στα αναψυκτήρια που τραγούδησε μέχρι προσωπικές δραματικές του στιγμές: Αντιμετώπισε με γενναιότητα τον χαμό του γιού του, αλλά πάνω κει σταμάτησε το τραγούδι και η υγεία του πήρε την κάτω βόλτα...Ποιος θα εξηγήσει στην 84χρονη κυρία Ζωή πως ο ''παππούς'' έφυγε; Ο, επί 65 χρόνια, πιστός της σύντροφος στον κοινό τους ιδιωτικό και καλλιτεχνικό βίο;...Σε τηλεοπτικό γύρισμα - θυμήθηκε η Μαρίνα Βολουδάκη, μία από τις τελευταίες συνεργάτιδες του - τη σήκωσαν από δίπλα του στο πάνελ γιατί δεν ήταν διάσημη. Ο Ζαγοραίος πέταξε το μικρόφωνο: Την ξέρετε ποια είναι αυτή και της φέρεστε έτσι; Άμα τραγουδήσει θα το καταλάβετε...
Ο κιθαρίστας έδωσε την εκκίνηση για να ακουστεί η ''Προσευχή'', η μεγαλύτερη επιτυχία του Ζαγοραίου σε στίχους του Δημήτρη Γκούτη από το 1962. Και τότε σύσσωμη η πομπή τραγούδησε: Έφαγα τη γη να σ' αναζητάω, σκίζω τα βουνά και παντού ρωτάω, ποιος είδε τα μάτια που αγαπάω...Αθάνατος!
Αντιθέτως, με τη θρυλική Καίτη Γκρέυ κατάφερα να συνομιλήσω και να μου πει τα εξής συγκινητικά για τον Σπύρο Ζαγοραίο:
"Δουλέψαμε πάρα πολλά χρόνια με τον Σπύρο. Ντόμπρος, ήξερε να ''αγγίζει'' τους ανθρώπους, καλός με τους συναδέλφους και με τον κόσμο. Γνωστό ότι τους καλλιτέχνες τους κυνηγάνε οι γυναίκες! ''Εγώ τη Ζωίτσα μου δεν τη λερώνω'' έλεγε, ενδεικτικό τού πόσο αγάπησε τη γυναίκα του. Όταν δουλεύαμε μαζί εγώ του έκανα ντουέτα, μετά έβγαλε τη Ζωίτσα και μάλιστα είχαν πάει στο Λονδίνο και έσκισαν σε σειρά συναυλιών. Τον αγαπούσα και μ' αγαπούσε πολύ! Ξέρεις τι τον έκανε διαφορετικό από τους άλλους; Το ότι ήταν αληθινός, γνήσιος και ειλικρινής πρώτα με τον εαυτό του και μετά μ' όλους τους άλλους. Μιλήσαμε τελευταία φορά πριν ένα χρόνο. Ξέρεις, πέρασα κι εγώ μεγάλη περιπέτεια με τον θυρεοειδή μου, που παραλίγο να μου βγει τό'να μάτι. Όποτε του τηλεφωνούσα, ''Η Ζωίτσα μου'' μού'λεγε. Ήταν εκείνος καλά ακόμη κι είχε καταπέσει εκείνη. Κι όταν σηκώθηκε, κατέπεσε αυτός. Πολύ ταιριαστό ζευγάρι, αυτό θα έχω να θυμάμαι πέραν της δικής μας μεγάλης φιλίας και συνεργασίας."
(το ζεύγος Σπύρος & Ζωή Ζαγοραίου σε μία σπάνια εμφάνιση στον ελληνικό κινηματογράφο)
Λίγα λόγια κι από τον Γιώργο Νταλάρα, του οποίου ο πατέρας, ο ρεμπέτης Λουκάς Νταράλας, και ο Σπύρος Ζαγοραίος συνδέονταν με μεγάλη φιλία:
"Όταν φεύγει ένας άνθρωπος τόσο ζυμωμένος μέσα σ' αυτό που λέγεται λαϊκό τραγούδι είναι πικρό το αντίο για όλους μας. Εγώ όμως έχω λόγους που είμαι εδώ. Ο Σπύρος ήταν πολύ φίλος του Λουκά, του πατέρα μου, με μια φιλία πολύ ιδιαίτερη σε μία εποχή με όλα τα άσχημα και τα κακά, αυτή μετά τον Εμφύλιο. Παίζανε μαζί και όταν πρωτοβγήκα κι εγώ στο μεϊντάνι - που λένε - ήταν ο πρώτος που με εντόπισε. Είχα φύγει τότε δίπλα από την Καίτη Γκρέυ, πού'χε κάνει μεγάλη επιτυχία με το ''Βουνό'' του πατέρα μου, γιατί δεν με ενδιέφεραν και πολύ τα τραγούδια, προείχε ο βιοπορισμός. Ο Σπύρος με πήρε μαζί του στην Πλάκα κι εκεί ένα βράδυ κάλεσε τον Μάτσα ειδικά για να μ' ακούσει. Έτσι έγινε κι έτσι άρχισαν όλα! Μάλιστα, επειδή ήμουν ανήλικος τότε υπόγραψε η μάνα μου. Ήταν πολύ φίλοι και με τη μάνα μου ο Σπύρος, εφόσον με τον πατέρα μου ήταν σαν αδέρφια. Παλιότερα είχαμε μεγάλη επικοινωνία, τελευταία όχι. Να σου πω γιατί; Όταν είσαι νέος και ζεις τόσα έχεις μια λανθάνουσα έπαρση για την ίδια την ύπαρξη - κι όχι μόνο εγώ τότε, αλλά κι εσύ ενδεχομένως τώρα. Νoμίζουμε ότι όλος ο κόσμος είναι δικός μας, απλώνεις το χέρι και τον πιάνεις! Δεν είναι όμως έτσι! Το βάρος είναι μεγάλο να βλέπεις ανθρώπους να λιώνουν, να σβήνουν, να φεύγουν...Να χάνουν την ''Ανδρεία'' τους, αν θες...Δεν το αντέχω...Δεν μπορώ όμως να μην παρίσταμαι και στον τελευταίο αποχαιρετισμό τους..."
Λιτός στις δικές του δηλώσεις ο Τάσος Μπουγάς, ο άνθρωπος που, κατά την προσωπική μου εκτίμηση, πήρε την πιο λούμπεν εκδοχή του λαϊκού Ζαγοραίου και την έφτασε στα άκρα με τον δικό του τρόπο:
" Έφυγε ένας μεγάλος τραγουδιστής, τον οποίο εγώ έχω τραγουδήσει από μικρό παιδί και σε πάλκα και σε μαγαζιά και σε δίσκους. Έχω κάνει πολλές ''αντιγραφές'' τα τραγούδια του. Εύχομαι εκεί που θα πάει να είναι καλά! Και οι υπόλοιποι, όλοι να είμαστε καλά!"
Ο τελευταίος λόγος στον κύριο Κωνσταντίνο Φαρμάκη, που μπορεί να μην υπήρξε συνάδελφος του Ζαγοραίου, μοιράστηκε όμως μαζί του αρκετές προσωπικές στιγμές:
"Το 1973 - 74 ξέχωρα από την καλλιτεχνική του δραστηριότητα είχε ανοίξει για τον γιο του μια επιχείρηση με φυσίγγια κυνηγίου - αγαπούσε πολύ το κυνήγι ο Σπύρος. Με ήξερε από μικρό παιδί και μ' αγαπούσε κι έτσι εργάστηκα στην επιχείρηση ως πλασιέ φυσιγγίων στην επαρχία. Το 1980 είχα ένα ατύχημα με το αμάξι του γιου του. Έμεινα σχεδόν δυόμισι μήνες στο νοσοκομείο. Ερχόταν κάθε μέρα στο ΚΑΤ και μ' έβλεπε. Όταν βγήκα ήμουν άνεργος, αφού πήρε καιρό να επανέλθει το χέρι μου κι επίσης ντρεπόμουν να με χαρτζιλικώνει. Εκείνος το κατάλαβε και, ενώ θα μπορούσε να πηγαίνει μόνος του, με έκανε οδηγό του προς τα αναψυκτήρια που τραγουδούσε. Κάθε βράδυ, λοιπόν, μου έδινε κανονικό μεροκάματο σα να ήμουν τραγουδιστής στο σχήμα του κι εγώ. Αργότερα, θυμάμαι που η τηλεόραση προτιμούσε άλλους τραγουδιστές και του φέρθηκε ρατσιστικά, απέναντι στην αναπηρία του κυρίως. Σπύρε Παπαδόπουλε, που ήσουν; Ακόμη έχω φυλαγμένες κασέτες με τον ίδιο να ''ξαναπερνάει'' τραγούδια στο εξοχικό στον Κάλαμο..."
Μεταξύ άλλων, το τελευταίο αντίο στον Σπύρο Ζαγοραίο είπαν και ο τραγουδοποιός Παντελής Αμπαζής, ο ερευνητής του λαϊκού τραγουδιού Κώστας Μπαλαχούτης, ο συνθέτης και παραγωγός δίσκων Μωυσής Άσερ, ο δημοσιογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός Γιώργος Τσάμπρας, οι μπουζουκτσήδες Γιάννης Μωραΐτης και Δημήτρης Χιονάς, οι ερμηνευτές Γιάννης Λεμπέσης, Μαρία Κατινάρη.
σχόλια