Ήταν ένα ζεστό καλοκαιρινό πρωινό και έξω από το επιβλητικό οικοδόμημα της Ακαδημίας Αθηνών τουρίστες αναζητούσαν λίγη δροσιά κάτω από τα σκιερά δέντρα. Ελάχιστα μέτρα πιο πέρα τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων σε γειτονικό περίπτερο αναφέρονταν στο νέο κύμα καύσωνα που πλήττει την Ευρώπη. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Κλιματικό Ινστιτούτο του Πότσνταμ της Γερμανίας ανακοίνωσε πως τα πέντε θερμότερα καλοκαίρια από το 1500 μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί μέσα στον 21ο αιώνα. Με αυτές τις σκέψεις μπήκα στο κτίριο του πνευματικού ιδρύματος, όπου μας περίμενε ένας άνθρωπος που γνωρίζει άριστα το αντικείμενο της κλιματικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών.
Ο Κωνσταντίνος Συνολάκης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1956 και σπούδασε στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας. Σήμερα είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας και στο Πολυτεχνείο Κρήτης, καθώς και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Έχει δημοσιεύσει πάμπολλες έρευνες πάνω σε θέματα όπως η σεισμολογία και η ωκεανογραφία, ενώ έχει αναπτύξει το υπολογιστικό μοντέλο προσομοίωσης ΜΟSΤ για την πρόγνωση της διάδοσης των παλιρροϊκών κυμάτων. Επίσης, έχει βραβευτεί και τιμηθεί για το έργο του πολλές φορές.
Παράλληλα, ήταν ο άνθρωπος του οποίου η μελέτη για το Μάτι πυροδότησε συζητήσεις, αφού κατέδειξε την παντελή κατάρρευση της κρατικής μηχανής. Μάλιστα, λίγο πριν ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας απαρίθμησε στατιστικά στοιχεία από τη μελέτη του: «Το 92% των κατοίκων στις πληγείσες περιοχές δεν είχε καμία ενημέρωση για την εξέλιξη της πυρκαγιάς όσο διαρκούσε και δήλωσε ότι την αντιλήφθηκε μόνο του ή από γείτονες. Το 85% των επιζώντων απομακρύνθηκε από μόνο του, ενώ το 15% έμεινε στο σπίτι του. Το 20% αυτών που απομακρύνθηκαν διέφυγε με τα πόδια, το 70% με αυτοκίνητο. Περίπου το 50% διέφυγε προς την παραλία και το 50% προς Νέα Μάκρη και Ραφήνα. Κανείς από τους περίπου 1.200 ερωτηθέντες από έναν πληθυσμό πάνω κάτω 3.500 που υπολογίζεται ότι ήταν σε Μάτι και Νέο Βουτζά εκείνη την ημέρα δεν φέρεται να είχε κάποια πληροφόρηση πριν από το συμβάν για φυσικές καταστροφές ή επικείμενους κινδύνους στην περιοχή».
Aυτό που είδαμε στο Μάτι οφείλεται στην αδικαιολόγητη άγνοια ακόμη και των στοιχειωδών υποχρεώσεων των δημόσιων λειτουργών αλλά και στην ανικανότητα της κοινωνίας μας να αντιμετωπίσει ακραία φαινόμενα και περιστατικά
Ο διακεκριμένος επιστήμονας θεωρεί ξεκάθαρα ότι στο Μάτι «αυτό που είδαμε οφείλεται στην αδικαιολόγητη άγνοια ακόμη και των στοιχειωδών υποχρεώσεων των δημόσιων λειτουργών αλλά και στην ανικανότητα της κοινωνίας μας να αντιμετωπίσει ακραία φαινόμενα και περιστατικά».
Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο κ. Συνολάκης εξηγεί τι πήγε λάθος στο Μάτι, αναλύει τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να μειώσουμε την επικινδυνότητα στη χώρα μας, πώς να αντιμετωπίζουμε τις πυρκαγιές, μιλά για τα πανεπιστήμια, τους νέους, την κρίση αλλά και τι εκείνος θεωρεί σημαντικό στη ζωή.
— Ένας χρόνος από την τραγωδία στο Μάτι. Ποιοι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτή την εκατόμβη νεκρών;
Αισθάνομαι ότι μετά από έναν χρόνο το αρχικό μου συμπέρασμα αποδείχτηκε, δυστυχώς, σωστό. Το βασικότερο πρόβλημα είναι ότι δεν δόθηκε ποτέ εντολή εκκένωσης. Αν είχε παρθεί έγκαιρα αυτή η απόφαση, θα είχαν σωθεί ζωές. Αυτό το συμπέρασμα επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι τρεις μήνες μετά το Μάτι, μια πυρκαγιά στην Καλιφόρνια κατέκαψε πάνω από 500 τ.χλμ. σε διάστημα 15 ημερών και είχε 83 θύματα. Κι αυτό σε μια περιοχή 27.000 κατοίκων, με κλιματικές συνθήκες ξηρές, παρόμοιες με αυτές της Αττικής. Αυτό συνέβη επειδή δόθηκε εντολή απομάκρυνσης του πληθυσμού άμεσα και υπήρχε ενημέρωση από το αντίστοιχο 112 αλλά και από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο, όπως και με tweets της αστυνομίας. Άρα, δεν πρέπει να περιμένουμε να φτάσει η πυρκαγιά στις αυλές των σπιτιών μας για να δοθεί η εντολή για εκκένωση. Κρίνεται, λοιπόν, υποχρεωτικό όχι μόνο να υπάρχουν σχέδια εκκένωσης που να λαμβάνουν υπόψη τον χρόνο αποχώρησης αλλά και δίοδοι διαφυγής.
— Με ποιους τρόπους θα μπορούσαμε να μειώσουμε την επικινδυνότητα στη χώρα μας;
Ένα διαχρονικό πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ότι δεν έχουμε κάνει τίποτα για να μειωθεί η επικινδυνότητα, παρά μόνο σε περίπτωση σεισμού. Εκεί πράγματι εφαρμόζεται ο σχετικός αντισεισμικός κώδικας και όλες οι νεότερες κατασκευές είναι πιο ανθεκτικές σε σχέση με το παρελθόν. Από κει και πέρα, για άλλα ακραία φαινόμενα, όπως οι πλημμύρες ή οι πυρκαγιές, δεν έχουμε κάνει απολύτως τίποτα. Για παράδειγμα, σε κανένα εκπαιδευτικό ίδρυμα δεν γίνεται καμία ενημέρωση που να αφορά τα ακραία φαινόμενα, πέρα από τους σεισμούς. Μάλιστα, στις επισκέψεις μου στα σχολεία, όταν ρωτώ τα παιδιά τι χρειάζεται να κάνουν σε περίπτωση πυρκαγιάς, κανένα δεν γνωρίζει να μου απαντήσει ότι όχι μόνο δεν πρέπει να τρέξεις εκείνη τη στιγμή αλλά να πέσεις στο πάτωμα και να στριφογυρίζεις γύρω από τον εαυτό σου, καλύπτοντας το πρόσωπό σου, έως ότου η φωτιά σβήσει από τα ρούχα σου. Η ουσιαστική ενημέρωση θα μας βοηθούσε πάρα πολύ προκειμένου να έχουμε λιγότερη θνησιμότητα.
— Κάτι τέτοιο δεν θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο το 2019;
Ξέρετε, επειδή έχω επισκεφτεί πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο, έχω αντιληφθεί ότι είναι άκρως συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση η άποψη πως το χειρότερο δεν πρόκειται να μας συμβεί. Οι άνθρωποι δεν πιστεύουν ότι μπορεί να τους τύχει το κακό, με αποτέλεσμα να μη δίνουν καθόλου σημασία στις καμπάνιες ενημέρωσης της πολιτικής προστασίας ‒ και όχι μόνο στην Ελλάδα. Στο Παλού της Ινδονησίας τον περασμένο Οκτώβριο έγινε ένα μεγάλο τσουνάμι. Στη συγκεκριμένη πόλη είχαν προνοήσει, τοποθετώντας ενημερωτικές πινακίδες, οι οποίες έδειχναν τις διαδρομές που έπρεπε να ακολουθηθούν προκειμένου οι κάτοικοι να γλιτώσουν. Όταν, τελικά, έγινε ο σεισμός, δεν απομακρύνθηκε κανείς και υπήρχαν εκατοντάδες νεκροί. Κι αυτό επειδή οι περισσότεροι δεν είχαν προσέξει καν τις πινακίδες και δεν είχαν δώσει τη δέουσα σημασία. Γι' αυτό χρειάζονται υπηρεσίες ενημέρωσης και ειδικά επιχειρησιακά μοντέλα προσομοίωσης προκειμένου να ξέρουμε τι να κάνουμε στις αντίστοιχες περιπτώσεις φυσικών καταστροφών.
— Έχετε πει ότι η αντιμετώπιση πυρκαγιών χρειάζεται μια συνολική προσέγγιση, να μην είναι επικεντρωμένη μόνο στον πυροσβέστη. Τι περιεχόμενο έχει αυτή η προσέγγιση;
Η πυρόσβεση δεν θα έπρεπε να είναι ο μοναδικός γνώμονας της Πολιτικής Προστασίας. Ξεκινάς από πριν την προετοιμασία της κοινότητας με ασκήσεις απομακρύνσεων, ειδικά όταν πρόκειται για περιοχές υψηλού κινδύνου. Για παράδειγμα, στο Μάτι δεν είχε γίνει ποτέ άσκηση εκκένωσης ούτε είχαν κάποιο υπολογιστικό μοντέλο ώστε να γνωρίζουν πόση ώρα χρειάζεται για να γίνει η εκκένωση. Συγκεκριμένα, απαιτούνταν μία ώρα για να απομακρυνθούν οι πολίτες από το Μάτι. Άρα, μέχρι τις πεντέμισι το απόγευμα κάποιος από το κέντρο επιχειρήσεων έπρεπε να έχει λάβει την απόφαση εκκένωσης. Τώρα, το άλλο θέμα στο οποίο χωλαίνουμε είναι η προετοιμασία της περιοχής. Έναν χρόνο μετά την καταστροφή στο Μάτι δεν είχε απομακρυνθεί καν η καύσιμη ύλη που είχε συσσωρευτεί σε ένα οικόπεδο. Το απίστευτο ήταν ότι χρειάστηκε πράξη νομοθετικού περιεχομένου για να καθαριστούν αυτά τα καμένα και αυτό κατόπιν εντολής του πρωθυπουργού. Όταν, λοιπόν, φτάνουμε στο σημείο να φεύγουν τα καμένα επειδή δίνει εντολή ο πρωθυπουργός, αντιλαμβάνομαι με μεγάλη στενοχώρια ότι έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουμε για να αλλάξουμε τη χώρα και να την κάνουμε λίγο πιο σύγχρονη.
— Το ίδιο συνέβη και με τον αριθμό έκτακτης ανάγκης 112 που δεν λειτουργούσε.
Πράγματι, ένας τρόπος έγκαιρης προειδοποίησης του κοινού είναι ο ευρωπαϊκός αριθμός εκτάκτου ανάγκης 112. Όπως πληροφορήθηκα, η υλοποίησή του ήταν έτοιμη, αλλά έλειπε η βούληση για την εφαρμογή του. Ήδη, πάντως, έγινε το πρώτο τεστ από τον νέο υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης και αναμένεται σε λίγες μέρες να πραγματοποιηθεί και το δεύτερο. Να θυμίσουμε ότι το 112 μπορεί να στείλει γραπτά και φωνητικά μηνύματα σε όλους τους χρήστες κινητών και σε σταθερά, σε συγκεκριμένη περιοχή. Ωστόσο, είναι απαράδεκτο το γεγονός ότι όχι μόνο δεν λειτουργούσε πριν από την καταστροφή στην Ανατολική Αττική αλλά και ούτε ύστερα. Μιλάμε για έναν αριθμό που μπορεί να κληθεί από δημόσιους τηλεφωνικούς θαλάμους χωρίς τηλεκάρτα, από οποιοδήποτε δίκτυο κινητής τηλεφωνίας, από κινητό που είναι κλειδωμένο ή ακόμα και από κινητό χωρίς κάρτα SIM. Όμως, στην Ελλάδα, δυστυχώς, χρησιμοποιούμε ακόμα διαφορετικό αριθμό εκτάκτου ανάγκης για κάθε υπηρεσία (ΕΚΑΒ, Αστυνομία, Πυροσβεστική, Λιμενικό) και μόνο το 1/4 περίπου των κλήσεων για έκτακτη βοήθεια γίνεται προς το 112.
— Η Χαλκιδική ήταν επίσης ένα παράδειγμα αδυναμιών του κρατικού μηχανισμού;
Ήταν σίγουρα ένα δείγμα του πώς ένα ακραίο φαινόμενο μπορεί να γίνει καταστροφικό. Η Πολιτική Προστασία, όπως και στον σεισμό της Αθήνας, αναγκάστηκε να κατανοήσει πόσο γρήγορα πρέπει να επιδεικνύει τα αντανακλαστικά της κρατικής μηχανής. Αντανακλαστικά που τελικά δεν είδαμε ποτέ στις περσινές πυρκαγιές. Οι αποφάσεις πρέπει να ακολουθούν έναν κώδικα εντολών, όπως ακριβώς συμβαίνει στις πτήσεις των αεροπλάνων, όπου οι πιλότοι εφαρμόζουν πιστά και με πειθαρχία ένα check list στην περίπτωση μιας έκτακτης ανάγκης. Αντιθέτως, πέρσι παρακολουθήσαμε ένα κέντρο επιχειρήσεων στο οποίο αποτυπώνονταν εικόνες αποδιοργάνωσης και έλλειψης συντονισμού.
— Ήταν σοκαριστικοί και οι διάλογοι που δόθηκαν στη δημοσιότητα.
Ξέρετε, στην Ελλάδα ο εκάστοτε υπουργός έχει ασυλία και θα σας εξηγήσω γιατί το λέω αυτό. Στην Καλιφόρνια θα ήταν ανήκουστο ο κυβερνήτης της Πολιτείας να πάει κατά τις πρώτες ώρες στο κέντρο επιχειρήσεων. Ίσως βρεθεί εκεί μετά την τρίτη ημέρα. Το αναφέρω αυτό διότι οι αποφάσεις που χρειάζεται να παρθούν λαμβάνονται μόνο από τους επαγγελματίες, οι οποίοι γνωρίζουν τα επιχειρησιακά δεδομένα. Μπορεί ο υπουργός να έχει την ευθύνη της δημόσιας διοίκησης, αλλά δεν είναι το πρόσωπο εκείνο που θα πάρει αποφάσεις κατά τη διάρκεια της κρίσης. Αυτό είναι που πληρώνουμε ως κοινωνία, το γεγονός ότι το ελληνικό κράτος διαχρονικά επιδίωκε να έχει τον κεντρικό έλεγχο όλων των διαδικασιών. Συνοψίζοντας, κατά τη διάρκεια της διαχείρισης της κρίσης οι πολιτικοί δεν πρέπει να παρευρίσκονται στο κέντρο επιχειρήσεων ούτε να δίνουν εντολές, διότι πολύ απλά δεν έχουν αυτού του είδους την εκπαίδευση.
Είναι αλήθεια ότι οι επιθέσεις εναντίον μου ήταν όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο αλλά και σε επαγγελματικό. Αποκλείστηκε όλη η έρευνά μας για το Μάτι από κάθε είδους χρηματοδότηση, ενώ άλλες επιτροπές πληρώθηκαν κανονικά.
Επίσης, οι συνομιλίες που ακούσαμε με φράσεις όπως «άσ' τους να καούν, να μάθουν», παρότι θεωρώ ότι δεν είναι αντιπροσωπευτικές, καταδεικνύουν μια απάνθρωπη συμπεριφορά. Είναι δυνατόν να μη γνώριζαν ότι μαγνητοφωνούνται αυτές οι συνομιλίες; Όλο αυτό σε κάνει να αισθάνεσαι ανήμπορος απέναντι στο κράτος. Προσωπικά, ένιωσα ντροπή ως Έλληνας που έχουμε αφήσει μερικά ακραία στοιχεία να επιτρέπουν αυτές τις συμπεριφορές. Άλλωστε, αν έχουμε χαλαρώσει τόσο πολύ ως κοινωνία ώστε να μη σεβόμαστε την ανθρώπινη ζωή, νομίζω ότι το μέλλον μας προμηνύεται δυσοίωνο.
— Εκείνη την περίοδο δεχτήκατε πολλές προσωπικές επιθέσεις. Τι κρατάτε περισσότερο τώρα, με την απόσταση του χρόνου;
Είναι αλήθεια ότι οι επιθέσεις εναντίον μου ήταν όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο αλλά και σε επαγγελματικό. Αποκλείστηκε όλη η έρευνά μας για το Μάτι από κάθε είδους χρηματοδότηση, ενώ άλλες επιτροπές πληρώθηκαν κανονικά. Όμως, για να απαντήσω ευθέως στο ερώτημά σας, αυτό που με κράτησε και με πείσμωσε να ολοκληρώσουμε τη μελέτη ήταν το συναίσθημα. Πέρασα πολλές μέρες με ανθρώπους που επλήγησαν στο Μάτι και αντιλήφθηκα ότι δεν μπορούσα να διαψεύσω την επιθυμία τους να μάθουν την αλήθεια. Έκλαψα μαζί με αυτούς τους ανθρώπους, είδα τον πόνο στα μάτια τους, άκουσα τις θλιβερές ιστορίες τους. Ακόμα και μετά από δύο μήνες η μυρωδιά των καμένων ήταν ιδιαίτερα αισθητή και αποτύπωνε το μέγεθος αυτού που είχε συμβεί. Επομένως, δεν γίνεται να μείνεις ανεπηρέαστος ή αμέτοχος σε μια τέτοια καταστροφή. Δεν σας κρύβω ότι η σύζυγός μου είχε φοβηθεί πολύ και δεν ήθελε να πολυκυκλοφορούμε στην Κρήτη. Όμως επέμεινα. Προχώρησα. Κι έτσι ετοιμάσαμε την επιστημονική μας μελέτη με κύριο στόχο να μάθουμε, για να μη μας ξανασυμβεί ποτέ κάτι αντίστοιχο.
— Ανησυχείτε ότι μπορεί να υπάρξουν στο μέλλον παρόμοιες καταστροφές;
Δυστυχώς, ακόμα δεν νομίζω ότι έχουμε πλησιάσει το επαρκές επίπεδο του τρίπτυχου «προετοιμασία - προειδοποίηση - ορθή αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών». Το μεγάλο στοίχημα είναι να καταφέρουμε να λειτουργήσει το σύστημα τηλεφωνικών μηνυμάτων και τα σχέδια εκκένωσης και ευελπιστώ, συγχρόνως, να ξεκινήσει η εκπαίδευση στα σχολεία. Από τη μελέτη μας αποδείχτηκε πως η φωτιά διέσχισε την απόσταση των 7,5 χιλιομέτρων από το σημείο εκδήλωσης της πυρκαγιάς στο Νταού Πεντέλης μέχρι τη λεωφόρο Μαραθώνος σε ένα χρονικό περιθώριο μιάμισης ώρας, δηλαδή σε χρόνο αρκετό ώστε να απομακρυνθούν πεζή προς την ακτή οι κάτοικοι του Ματιού.
— Έχετε δημοσιεύσει εργασίες στις οποίες λέτε ότι οι παραλίες μας είναι προς εξαφάνιση. Θα θέλατε να μας το εξηγήσετε αυτό;
Έχουν γίνει τόσες αμμοληψίες από τις παραλίες ‒επειδή το τσιμέντο χρειάζεται μεγάλη ποσότητα άμμου‒, που έχουμε οδηγηθεί στη μείωση του ενεργού πλάτους των ακτών. Επιπρόσθετα, τα ακραία φαινόμενα έχουν συντελέσει στη διάβρωση των παραλιών με αποτέλεσμα να μην υπάρχει η ανθεκτικότητα του παρελθόντος. Ταυτόχρονα, καταστροφικές πρακτικές όπως οι εξέδρες, οι πλατφόρμες, τα δρομάκια και οι λιμενικές κατασκευές που συναντάμε στις ελληνικές ακτές συντελούν σημαντικά στην εξασθένηση αυτού του φυσικού προφυλακτήρα. Πιστεύω ότι σε μια δεκαετία μερικές παραλίες θα τις θυμόμαστε μόνο από καρτ ποστάλ.
— Τι έχουμε ακόμα να περιμένουμε από την κλιματική αλλαγή;
Πρώτα απ' όλα, αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση της εποχής μας. Η κλιματική αλλαγή πράγματι θα προξενεί πιο συχνά ακραία φαινόμενα, με μεγαλύτερη ένταση, και πρέπει να συνηθίσουμε στις κακές εκπλήξεις. Ήδη, εισπράττουμε τα δυσάρεστα αποτελέσματα. Οι μίνι τυφώνες, π.χ. στη Χαλκιδική, θα είναι πλέον συχνότεροι. Όμως, δεν μπορεί να πει κανείς ότι η κλιματική αλλαγή φταίει που κατέρρευσαν οι αυθαίρετες στέγες στη Χαλκιδική, ούτε που δεν είχαμε μεριμνήσει για ουσιαστική ενημέρωση των κατοίκων και των επισκεπτών για την ένταση των φαινομένων. Αν δεν προετοιμαστούμε αποτελεσματικά για τα έκτακτα και έντονα φαινόμενα, το μόνο που θα επιτύχουμε είναι να συνεχίσουμε να θρηνούμε συνανθρώπους μας και να κατηγορούμε την αλλαγή του κλίματος, αντί της προφανούς απραξίας μας. Ας κατανοήσουμε ότι η θερμοκρασία του πλανήτη αυξάνεται, υπενθυμίζοντας οδυνηρά την κακομεταχείριση του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο. Πάντως, η επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής θα επιτευχθεί μόνο με την εφαρμογή της Συνθήκης του Παρισιού. Αν δεν την τηρήσουμε, θα έχουμε καύσωνες με μεγαλύτερη συχνότητα. Σκεφτείτε ότι στην Αττική, στις αρχές του αιώνα, οι καύσωνες συνέβαιναν ανά δεκαπέντε χρόνια, ενώ σήμερα το διάστημα επαναληπτικότητας του καύσωνα έχει μειωθεί στα δύο με τρία χρόνια. Σε λίγα χρόνια μπορεί να οδηγηθούμε σε ακόμα επίπεδα επανάληψης ανά καλοκαίρι.
— Ποια είναι η γνώμη σας για το πανεπιστημιακό άσυλο;
Η ιδέα του πανεπιστημιακού ασύλου προστατεύει την ακαδημαϊκή ελευθερία. Κάποτε η Θεωρία της Εξέλιξης του Δαρβίνου δεν ήταν αρεστή γιατί έκριναν ότι ήταν ασύμβατη με την άποψη της εποχής ότι η Γη και ο άνθρωπος φτιάχτηκαν στο διάστημα των επτά ημερών. Το άσυλο, λοιπόν, αφορά την ελευθερία σκέψης και τη διακίνηση των ιδεών. Δυστυχώς, οδηγηθήκαμε στο σημείο να καλύπτει άνομες ενέργειες διαφόρων τραμπούκων που οχυρώνονται στα πανεπιστήμια και είτε τα σπάνε είτε εμπορεύονται ναρκωτικά. Είναι αδιανόητο ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα να κλειδώνεται ή να βάφεται το γραφείο του πρύτανη, να χτίζονται οι πόρτες καθηγητών, να βιαιοπραγούν εναντίον τους, να προπηλακίζονται διδάσκοντες και φοιτητές καθώς και να γίνεται κατάληψη επειδή κάποιοι φοιτητές επιθυμούν, για παράδειγμα, περισσότερες εξεταστικές κατά τη διάρκεια του έτους. Είναι άλλο πράγμα οι διοικητικές αποφάσεις και εντελώς διαφορετικό η έκφραση κάθε γνώμης, η οποία είναι απολύτως σεβαστή.
Σήμερα, για οποιαδήποτε διαφωνία, το πανεπιστήμιο κλείνει. Όμως, ένα κλειστό πανεπιστήμιο είναι συνώνυμο του χειρότερου σκοταδισμού. Κανένα μοντέλο φιλοσοφικής σκέψης δεν προστατεύει τη βία. Εξού και γινόμαστε μάρτυρες μιας διεστραμμένης έννοιας του ασύλου. Υποστηρίζω ξεκάθαρα ότι το άσυλο των ιδεών είναι άκρως απαραίτητο. Όχι, όμως, και η προστασία της βίας. Είναι φοβερά ενοχλητικό να εκφράζεσαι μέσω μιας μαύρης μπογιάς ή να επιβάλλεις τη γνώμη σου χτυπώντας το χέρι στο τραπέζι. Πείθεις μόνο με επιχειρήματα, ειδικά την εποχή του Διαδικτύου, κατά την οποία καθένας μπορεί ελεύθερα να λέει ό,τι θέλει αλλά και να έχει ευρύτερο κοινό.
— Πώς κρίνετε το εκπαιδευτικό μας επίπεδο;
Η εμπειρία μου από την παράλληλη απασχόληση σε Αμερική και Ελλάδα, που προβλέπεται από τον νόμο, μου έχει δείξει ότι η ψαλίδα ανάμεσά μας μεγαλώνει συνεχώς. Η διαφορά των φοιτητών μεταξύ ελληνικών και αμερικανικών πανεπιστημίων μεγεθύνεται διαρκώς. Στην Αμερική σπουδάζουν τα καλύτερα μυαλά απ' όλο τον κόσμο. Προφανώς, οι φοιτητές στη χώρα μας βρίσκονται σε πολύ καλύτερη κατάσταση σε σχέση με το παρελθόν. Ωστόσο, στο πλαίσιο του διεθνούς ανταγωνιστικού περιβάλλοντος παραμένουν σε χαμηλότερο επίπεδο. Επομένως, αν δεν καταφέρουμε να γίνουμε ανταγωνιστικοί στο παγκόσμιο παζάρι των ιδεών και να αντιληφθούμε τι είναι αυτό που παράγουμε πλέον ως κοινωνία θα εξακολουθούμε να είμαστε ουραγοί. Χρειαζόμαστε μια αναγέννηση στην τέχνη, στη λογοτεχνία, στην ποίηση, στη μουσική, αντίστοιχη της χρυσής εποχής της δεκαετίας του '60. Τότε υπήρχε στη χώρα μας ένα παράθυρο ελπίδας. Σήμερα, κάτι τέτοιο δεν διακρίνεται στον ορίζοντα.
— Είμαστε κοινωνία χαμηλών προσδοκιών;
Εξαιρετική ερώτηση. Θεωρώ ότι, πέραν αυτού, το χειρότερο είναι ότι έχουμε συνηθίσει την εξίσωση προς τα κάτω. Προφανώς και δεν έχουμε μάθει να έχουμε μεγάλες προσδοκίες. Πάρτε, για παράδειγμα, την τραγωδία στο Μάτι. Αν αξιώναμε μια διαφορετική αντίληψη από το πολιτικό μας προσωπικό θα κυριαρχούσαν άλλου είδους απαιτήσεις. Απεναντίας, είδαμε τους υπεύθυνους γι' αυτή την καταστροφή να κατεβαίνουν πάλι υποψήφιοι στις περασμένες εκλογές. Οι απαιτήσεις για μένα είναι απαραίτητες όχι μόνο στην πολιτική αλλά και γενικότερα στην παιδεία, στην πόλη ή στην καθημερινότητα.
Δείτε τι συμβαίνει με τα γκράφιτι στην Αθήνα. Συνοικίες ολόκληρες έχουν καταστραφεί και ο πρώην δήμαρχος της πρωτεύουσας δηλώνει ότι πρόκειται για μια «ωραία» ιδιαιτερότητα της πόλης. Όμως πρόκειται για ένα θέαμα τριτοκοσμικό, πανάσχημο, που επηρεάζει την ποιότητα της ζωής όλων μας. Επίσης, δεν μπορεί μια μερίδα ανθρώπων να επιβάλει την αισθητική της στους υπόλοιπους. Αυτό λέγεται δικτατορία, οι λίγοι να επιβάλλουν την άποψή τους στους πολλούς. Τέτοιου είδους λογικές θρέφουν το θράσος μερικών ανθρώπων, με αποτέλεσμα ορισμένες μειονότητες να επιτίθενται στην υπόλοιπη κοινωνία. Πρόκειται για το bullying που συναντάμε πολλές φορές και στις δημόσιες υπηρεσίες. Φυσικά, όλο αυτό είναι απόρροια μιας νοοτροπίας, της οποίας σκοπός είναι να μην αυξάνει ο πολίτης τις απαιτήσεις του σε σχέση με το κοινωνικό σύνολο.
— Τι θα συμβουλεύατε σήμερα έναν νέο;
Πρώτα απ' όλα, το πιο σημαντικό είναι η απόκτηση των βασικών σπουδών. Αναμφίβολα, κανείς δεν γνωρίζει ποια επαγγέλματα θα είναι αυτά που θα πρωταγωνιστήσουν στο μέλλον. Οι αλγόριθμοι και η τεχνολογία έχουν μεταβάλει πλήρως τα δεδομένα. Το παραδοσιακό μοντέλο «σπουδάζω, εργάζομαι, συνταξιοδοτούμαι» έχει ολοκληρώσει τον κύκλο του. Για την ακρίβεια, έχει πεθάνει. Στους φοιτητές μου, λοιπόν, τονίζω πολλές φορές ότι πρέπει να είναι ευέλικτοι σήμερα γιατί είναι η γενιά που δεν θα κάνει μόνο μία εργασία κατά τη διάρκεια της ζωής της αλλά πιθανόν αρκετές περισσότερες. Βέβαια, προϋπόθεση της ευελιξίας αυτής είναι το ανοιχτό μυαλό και η διάθεση για εξωστρέφεια. Συνεπώς, στην εποχή μας οι νέοι πρέπει να ξεφύγουν από την κυρίαρχη αντίληψη ενός μοναδικού σταθερού σημείου αναφοράς.
— Δέκα χρόνια οικονομικής κρίσης: Ήταν περισσότερα αυτά που μάθαμε ή αυτά που χάσαμε;
Ως φύσει αισιόδοξος άνθρωπος θέλω να πιστεύω ότι αυτά που μάθαμε ήταν περισσότερα. Νομίζω ότι σε δέκα χρόνια μπορεί να έχουμε ξεχάσει τις λεπτομέρειες της οικονομικής κρίσης, αλλά θα παραμείνει στη συλλογική μας μνήμη ως ένα παράδειγμα προς αποφυγή, όπως συνέβη με το Κραχ του 1929 στις ΗΠΑ.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Την ευτυχία και την προσφορά. Είναι τα μόνα υλικά που σε κάνουν ολοκληρωμένο άνθρωπο. Όμως, ουσιαστικό προαπαιτούμενο αυτών είναι να τα έχεις βρει με τον εαυτό σου.
