O κ. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος γεννήθηκε το 1944. Αποφοίτησε με άριστα από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1968 και έχει τιμηθεί για το επιστημονικό και διδακτικό του έργο με σημαντικές ελληνικές και διεθνείς διακρίσεις. Θεωρείται αυθεντία στα αυτοάνοσα νοσήματα και ήταν ο πρώτος στην Ελλάδα που ανέδειξε την ανοσολογία, από ένα τμήμα της μικροβιολογίας, σε ιδιαίτερο αντικείμενο μελέτης και διδασκαλίας. Μάλιστα, το ερευνητικό, διδακτικό και συγγραφικό του έργο έχει διεθνή ακτινοβολία και κύρος.
«Όταν διακονείς ένα επάγγελμα ή λειτούργημα ως μια προσφιλή και ευχάριστη ενασχόληση, δεν αισθάνεσαι ότι θυσιάζεις κάτι από τη ζωή σου ή ότι πληρώνεις κάποιο τίμημα. Είχα την τύχη να γίνω γιατρός, αυτό που επιθυμούσα από πολύ μικρός, και να υπηρετήσω όλες τις πτυχές της επιστήμης μου, δηλαδή του θεραπευτή, του δασκάλου και του ερευνητή. Η ενασχόληση με την ιατρική μού έδωσε πιο πολλές χαρές και ικανοποιήσεις παρά στερήσεις, ελλείμματα ή άγος» έχει δηλώσει στο παρελθόν.
Μεταξύ άλλων, έχει εργαστεί στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ (ΝΙΗ) αλλά και στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Georgetown. Από το 2017 είναι τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Ανήκει στους κορυφαίους εκπροσώπους της ιατρικής επιστήμης, ενώ η επαγγελματική του σταδιοδρομία χαρακτηρίζεται από τη διεισδυτική του σκέψη, τον παρεμβατικό του λόγο αλλά και τις τολμηρές απόψεις του.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο καταξιωμένος ακαδημαϊκός μιλά για την πανδημία, τα συστήματα υγείας, τους γιατρούς, την παιδεία, τα αυτοάνοσα, τα παιδικά του χρόνια αλλά και τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή.
Δεν μπορεί, κατά την άποψή μου, να αποπνέει κύρος και σεβασμό ένας γιατρός που παζαρεύει με τον ασθενή το φορολογητέο και το αφορολόγητο ποσό της αμοιβής του.
— Πώς θα χαρακτηρίζατε την εποχή μας και γιατί;
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την ταχύτατη παραγωγή και διασπορά της πληροφορίας, η οποία χρήζει σχολαστικής μελέτης πριν την ενστερνιστούμε, του «πολιτικά ορθού λόγου», του καταναλωτισμού, της προχειρότητας, της επιδειξιομανίας και του εαυτουλισμού. Όμως, η εποχή μας χαρακτηρίστηκε και από σημαντικά επιτεύγματα της βιοτεχνολογίας και της μοριακής βιολογίας που βοήθησαν στην αποτελεσματικότερη διάγνωση και κατανόηση των μηχανισμών γένεσης των νόσων και στη θεραπευτική αντιμετώπιση ομάδων ασθενειών. Την τελευταία τριακονταετία αναπτύχθηκαν φαρμακευτικές ουσίες με τις οποίες αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά ομάδες νοσηρών οντοτήτων, όπως τα ρευματικά αυτοάνοσα νοσήματα και ορισμένες κακοήθεις νόσοι.
— Η πανδημία είναι μια καλή αφορμή ώστε να αναβαθμιστούν τα δημόσια συστήματα υγείας; Θεωρείτε ότι το μέλλον ανήκει στο ιδιωτικό ή στο δημόσιο σύστημα υγείας;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα συστήματα υγείας χρειάζονται συνεχή εκσυγχρονισμό και αναβάθμιση. Όχι όμως σπασμωδικά και ευκαιριακά αλλά μετά από ενδελεχή μελέτη των αναγκών σε ανθρώπινο δυναμικό και υλικοτεχνική υποδομή. Η πανδημία ανέδειξε π.χ. τον πλημμελή αριθμό κλινών εντατικής θεραπείας και τη μη δυνατότητα ταχυτάτης ανάπτυξης διαθέσιμων κλινών στη χώρα μας. Το έλλειμμα αυτό ήταν γνωστό από χρόνια. Η χώρα μας διαθέτει 6 κλίνες εντατικής θεραπείας ανά 100.000 κατοίκους, ενώ ο αντίστοιχος μέσος όρος κλινών εντατικής θεραπείας στις ευρωπαϊκές χώρες είναι 11 στους 100.000 κατοίκους. Επίσης, η πανδημία ανέδειξε την έλλειψη στα νοσοκομεία αναφοράς καλά εκπαιδευμένων γιατρών (παθολόγων, χειρουργών) που θα μπορούσαν να μειώσουν τον φόρτο εργασίας των εντατικολόγων και την ανάπτυξη σ' αυτούς του «συνδρόμου του κάματος». Η διαπίστωση αυτή πρέπει να οδηγήσει το υπουργείο Υγείας στη νομοθέτηση της περιοδικής εκπαίδευσης των παθολόγων και χειρουργών στην εντατική θεραπεία δύο μήνες κάθε έτος κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής τους στην ειδικότητα και στη συνέχεια της επικαιροποίησης των ικανοτήτων τους σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Τέλος, όσον αφορά το εάν το μέλλον ανήκει στον ιδιωτικό ή στον δημόσιο φορέα Υγείας, θεωρώ αφενός ότι η άριστη σύγχρονη λειτουργία του δημόσιου συστήματος υγείας είναι εκ των ων ουκ άνευ σε μια πολιτεία με κοινωνικές ευαισθησίες και αφετέρου ότι το ιδιωτικό σύστημα υγείας μπορεί να λειτουργεί παράλληλα, ισότιμα και συμπληρωματικά με το δημόσιο σύστημα. Πρέπει, όμως, αμφότερα να ακολουθούν κανόνες καλής ιατρικής πρακτικής και να αντιμετωπίζουν τους ασθενείς με ευαισθησία, ενσυναίσθηση και υψηλό ήθος, πάντα υπό την επιτήρηση της πολιτείας.
— Πώς αξιολογείτε το γεγονός ότι ένας ιός έβαλε σε παύση όλη την ανθρωπότητα;
Η εύκολη μετακίνηση των ανθρώπων για εργασία, εκπαίδευση ή και αναψυχή οδήγησε στην ταχύτατη εξάπλωση του ιού. Παράλληλα, η αστραπιαία διάδοση της διαθέσιμης πληροφορίας οδήγησε μερικά κράτη, όπως η χώρα μας, στη λήψη μέτρων που αφενός παρέλυσαν διάφορες λειτουργίες, αφετέρου προφύλαξαν τον πληθυσμό από μεγαλύτερες απώλειες. Τώρα, με την άρση των περιοριστικών μέτρων, είναι αναγκαίο να τηρούμε αυστηρά τα μέτρα προσωπικής υγιεινής και συγχρωτισμού, έτσι ώστε να αποφύγουμε ένα ισχυρότερο επιδημικό κύμα. Επιπλέον, είναι απαραίτητη η ενδελεχής επιδημιολογική μελέτη που, μαζί με την εν τω βάθει κατανόηση της συμπεριφοράς του ιού, θα πρέπει να καθοδηγήσει τους υπεύθυνους σε πιο επιλεκτικές παρεμβάσεις σε επίπεδο γεωγραφίας, ηλικίας, απασχόλησης κ.λπ.
— Ανήκετε σ' εκείνους που έμαθαν κάτι απ' όλη αυτή την ιστορία του εγκλεισμού; Και αν ναι, τι είναι αυτό;
Θεωρώ ότι όλοι μάθαμε κάτι από τον εγκλεισμό. Πρώτον, πόσο εύκολα προσαρμοζόμαστε σε μια νέα κατάσταση και βρίσκουμε τρόπους συνέχισης της εργασίας, της ψυχαγωγίας και της άσκησης. Δεύτερον, πόσο αποτελεσματικά μπορούμε να επικοινωνούμε με τους συνεργάτες μας για να ολοκληρωθούν μελέτες και να γραφτούν εργασίες. Τρίτον, πως από το τηλέφωνο και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο λύνουμε προβλήματα των ασθενών μας. Τέταρτον, προσωπικά ο εγκλεισμός μού έδωσε άπλετο χρόνο για να τελειώσω τη δεύτερη έκδοση ενός συγγράμματός μου, να διαβάσω πολύ περισσότερη λογοτεχνία και να συνειδητοποιήσω πόσο μου έλειψε η δυνατότητα άσκησης της ιατρικής, ενώ αντίθετα μου έδειξε πόσο ευχάριστο είναι να μοιράζεσαι περισσότερο χρόνο με τον άνθρωπό σου.
— Πιστεύετε ότι δείξαμε τον καλύτερο μας εαυτό στην υγειονομική κρίση; Το αναφέρω γιατί θυμάμαι μια φράση σας, ότι «οι νεοέλληνες δεν ακολουθούν κανόνες και νόμους» καθώς και ότι «έχουν μπολιαστεί με καταναλωτισμό».
«Ο φόβος φυλάει τα έρημα» λέει ο σοφός λαός μας. Η μεγάλη πλειονότητα των Ελλήνων τήρησε τα μέτρα. Σποραδικά ελάχιστοι παρασπόνδησαν, ευτυχώς χωρίς να προκαλέσουν, στο μεγαλύτερο κομμάτι, δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία των ευάλωτων ομάδων πληθυσμού ή και του εαυτού τους.
— Σας ανησυχεί ένα ενδεχόμενο κοινωνικής απομόνωσης;
Δεν ανησυχώ για εμάς τους ηλικιωμένους. Ανησυχώ, όμως, για την επίπτωση που θα έχει η κοινωνική απομόνωση στα παιδιά, ειδικότερα σε προεφήβους και εφήβους. Ξαφνικά, τα παιδιά αυτά είχαν μια διακοπή στο πρόγραμμα που ακολουθούσαν, στερήθηκαν το ομαδικό παιχνίδι, την αλληλεπίδραση με τους φίλους τους και τη δυνατότητα διοχέτευσης της περισσής ενέργειας που έχουν.
— Σήμερα, οι γιατροί θεωρούνται «ήρωες». Όμως, πολλές φορές, έχουν κατηγορηθεί για πολλά και ειδικά για τα γνωστά «φακελάκια». Έχει χάσει, τελικά, το κύρος του το επάγγελμα του γιατρού ή όχι; Ποια είναι η άποψή σας;
Ευτυχώς, υπάρχουν οι ήρωες. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν και οι επίορκοι. Δεν μπορεί, κατά την άποψή μου, να αποπνέει κύρος και σεβασμό ένας γιατρός που παζαρεύει με τον ασθενή το φορολογητέο και το αφορολόγητο ποσό της αμοιβής του. Είναι κατάπτυστη, υποτιμητική και ποινικά κολάσιμη η συμπεριφορά γιατρού του δημόσιου συστήματος υγείας που απαιτεί, άμεσα ή έμμεσα, εκβιάζει ή αποδέχεται δωροδοκία για τις υπηρεσίες του στο δημόσιο νοσοκομείο. Δυστυχώς, οι έκνομες αυτές συμπεριφορές καλά κρατούν. Δεν τις ανέστειλε ούτε η οικονομική κρίση που πέρασε η χώρα μας. Είναι εύκολο να ανασταλεί αυτή η καλά εδραιωμένη συμπεριφορά; Θεωρώ πως όχι. Απαιτεί παιδεία, αύξηση του αριθμού των γιατρών που απεχθάνονται και καταγγέλλουν τις συμπεριφορές αυτές, καταδίκη τους και όχι κουκούλωμα από τους ιατρικούς συλλόγους.
— Πείτε μου κάτι που σας ενοχλεί στην ελληνική κοινωνία;
Το δήθεν.
— Είχατε πει κάποτε ότι «τα πανεπιστήμια βυθίζονται στο έλος της κολλητοκρατίας». Ποια είναι τα προβλήματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης; Μπορεί να υπάρξει λύση;
Πρώτα, θα τονίσω ότι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση υπάρχουν μικρές εστίες αριστείας. Αυτές, όμως, αντί να αυξάνονται, παραμένουν σταθερές ή και ελαττώνονται, ενώ η μετριοκρατία καλά κρατεί και πολλαπλασιάζεται. Σε αυτό συντελούν η ενδογαμία, η οικογενειοκρατία, η διαπλοκή και η φιλιοκρατία. Οι πρακτικές αυτές έχουν καταγγελθεί κατά καιρούς, αλλά, αντί να περιοριστούν ή να κατασταλούν, συνεχώς αυξάνονται. Εάν τύχει να γίνεις μέλος του διδακτικού προσωπικού του πανεπιστημίου, είναι αδύνατο ή πολύ δύσκολο να μην αναρριχηθείς έως τη βαθμίδα του καθηγητή. Για να διορθωθούν οι παθολογίες αυτές χρειάζεται οι ήδη υπηρετούντες στα ανώτατα εκπαιδευτικά συστήματα να αντιληφθούν το πρόβλημα και να θελήσουν να το θεραπεύσουν. Αλλιώς δεν πιστεύω ότι με νόμους μπορεί να αντιμετωπιστούν εγκατεστημένες νοοτροπίες ετών.
— Σε μια ανταγωνιστική εποχή, τι θεωρείτε χρήσιμο σήμερα για έναν νέο;
Να έχει πίστη στον εαυτό του και στις ικανότητές του. Να μη φείδεται κόπων. Να προσπαθεί συνεχώς για τη βελτίωση των γνώσεων ή των ικανοτήτων του. Να επιλέξει να υπηρετήσει το αντικείμενο που τον τραβά και αγαπά με πάθος. Να αναζητήσει δασκάλους που θα τον οδηγήσουν στην κατάκτηση της γνώσης, στην ωρίμανση δυνατής και ανθεκτικής σε πιέσεις προσωπικότητας που θα λειτουργήσει, στη διάρκεια του βίου του, σε ένα πλαίσιο κανόνων ηθικής και δεοντολογίας.
— Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει επηρεάσει αρνητικά την υγεία των Ελλήνων;
Θεωρώ πως ναι. Η απεμπόληση της παραδοσιακής μας διατροφής, οι ακατάστατες ώρες φαγητού, το κάπνισμα, οι πολλές ώρες αγχώδους εργασίας, όλα επηρεάζουν την υγεία του ατόμου και οδηγούν πρόωρα στην ανάπτυξη καρδιαγγειακών, νεοπλασματικών και μεταβολικών νοσημάτων.
— Πώς εξηγείται το ότι τα αυτοάνοσα νοσήματα έχουν εξελιχθεί σε παγκόσμια μάστιγα; Ποιες είναι οι κυριότερες αιτίες που τα προκαλούν;
Αρχικά, επιτρέψτε μου να πω ότι ό όρος «μάστιγα» δεν αντιπροσωπεύει την αλήθεια. Υπάρχουν συχνά αυτοάνοσα νοσήματα, όπως οι αυτοάνοσες νόσοι του θυρεοειδούς αδένα, που προσβάλλουν 10-20% του πληθυσμού, λιγότερο συχνές, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και το σύνδρομο Sjögren, που προσβάλλουν 1%-0,5% του πληθυσμού αντίστοιχα, και σπάνια αυτοάνοσα νοσήματα, όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, οι μυοσίτιδες, οι αγγειίτιδες και συστηματικό σκληρόδερμα, που προσβάλλουν περίπου 1-0,5 ανά 100.000. Η σύγχυση προκαλείται όταν γιατροί επονομάζουν «νόσο» την ανεύρεση στο αίμα του ασθενή αυτοαντισωμάτων, δηλαδή αντισωμάτων που στρέφονται κατά στοιχείων του οργανισμού, χωρίς το άτομο να εκδηλώνει συμπτώματα της νόσου.
Όσον αφορά τις αιτίες που τα προκαλούν, δύο είναι οι κύριοι παίκτες που συντελούν στην ανάπτυξή τους. Κυρίαρχος παράγοντας είναι η κληρονομική προδιάθεση. Είναι γνωστό ότι οι αυτοάνοσες ασθένειες επιπολάζουν σε μέλη οικογενειών και γενετικές μελέτες έδειξαν ότι τα νοσήματα αυτά σχετίζονται με γενετικούς δείκτες. Ο δεύτερος είναι περιβαλλοντικός: ιοί, μικρόβια, η υπεριώδης ακτινοβολία και φάρμακα έχουν ενοχοποιηθεί ως αίτια για την ανάπτυξη των νοσημάτων αυτών. Συμπαρομαρτούντα αίτια για την ανάπτυξη των νοσημάτων αυτών είναι οι θηλυκές ορμόνες, γι' αυτό από τα νοσήματα αυτά προσβάλλονται γυναίκες περισσότερο από τους άνδρες. Επίσης, το στρες μπορεί να συμβάλει, μια και στρεσογόνα γεγονότα (οικονομική καταστροφή, θάνατος προσφιλούς προσώπου, επώδυνο διαζύγιο) πολύ συχνά προηγούνται της έναρξης της νόσου.
— Σε τι περιβάλλον μεγαλώσατε και τι θυμάστε πιο έντονα από τα παιδικά σας χρόνια;
Μεγάλωσα σε αστική οικογένεια των Ιωαννίνων, με μορφωμένους γονείς, αυστηρούς κανόνες και αρχές που μου δίδαξαν τις αξίες της φιλομάθειας, της καλής οργάνωσης του χρόνου, την ελευθερία της έκφρασης γνώμης, τον σεβασμό της προσωπικότητας του άλλου και τη βοήθεια στον αδύνατο. Μια σκηνή μεταξύ των πολλών που μου έρχονται περιοδικά σαν μικρά βίντεο, και που δεν θα ξεχάσω όσο ζω, είναι να βρίσκω τον πατέρα το πρωί, κουρασμένο και σκεπτικό, να αποτελειώνει ακόμα μια απολογία σε ανυπόστατες κατηγορίες που εξαπέλυαν εναντίον του «εθνικόφρονες» που δεν άντεχαν το δημοκρατικό του ήθος.
— Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε στην ιατρική και τι έχετε μάθει προσωπικά από την ενασχόλησή σας με αυτήν;
Θεωρώ ότι την αγάπη για την ιατρική αρχικά μου την εμφύσησε η μάνα μου. Ήταν άριστη μαθήτρια, τελείωσε τη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων και ήθελε να σπουδάσει ιατρική. Το οικογενειακό της περιβάλλον αποφάσισε ότι ήταν καλύτερα γι' αυτήν να γίνει σύζυγος και μάνα. Έτσι, της έμεινε απωθημένη επιθυμία να γίνει γιατρός, την οποία τεχνηέντως πέρασε σ' εμένα. Την ιδέα, όμως, να γίνω γιατρός την ενδυνάμωσαν το παράδειγμα, η συμπεριφορά, η προσφορά και η αντιμετώπιση που είχα στα προεφηβικά μου χρόνια, λόγω ασθένειας, από δύο λειτουργούς γιατρούς της πόλης μας.
Υπηρετώ την ιατρική από τη θέση του γιατρού, του δασκάλου και του μελετητή της ανθρώπινης παθολογίας πάνω από πενήντα χρόνια. Δεν αισθάνομαι ότι εργάζομαι. Η τέχνη και επιστήμη του γιατρού είναι για μένα το πάθος, το χόμπι μου. Εάν ασχολείσαι σοβαρά με το λειτούργημα αυτό, μελετάς και ερευνάς καθημερινά, τότε καταλαβαίνεις ότι γίνεσαι αποτελεσματικότερος για τους αρρώστους σου, τους μαθητές και τους συναδέλφους σου.
— Ποια είναι η πιο δύσκολη στιγμή που έχετε αντιμετωπίσει;
Στην ακαδημαϊκή μου ζωή είχα πάντα επιτυχίες. Ξέρω ότι αυτό ακούγεται εγωιστικό, αλλά είναι η πραγματικότητα. Μέχρι που αποφάσισα να θέσω υποψηφιότητα, μετά από πανθομολογούμενη ευδόκιμο δεκαετή υπηρεσία, στην Ιατρική Σχολή Ιωαννίνων. Ισχνή πλειοψηφία εκλεκτόρων επέλεξε τον συνυποψήφιό μου, του οποίου τα επιστημονικά προσόντα υπολείπονταν πασιφανώς. Η αδικία αυτή με πλήγωσε, με θύμωσε, αλλά με ενδυνάμωσε και με οδήγησε να επιτελέσω περισσότερο και ποιοτικότερο επιστημονικό έργο.
— Ως γιατρός έχετε έρθει σε επαφή πολλές φορές με τη συνέχεια ή το τέλος της ανθρώπινης ζωής. Σας τρομάζει καθόλου ο θάνατος;
Η αρχή και το τέλος είναι ουσιώδη στοιχεία της ζωής. Δεν με τρομάζει η ιδέα του θανάτου, αλλά δεν κρύβω ότι με φοβίζει ο τρόπος του θανάτου και το γεγονός ότι δεν θα προφτάσω να τελειώσω εκκρεμότητες.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Τι να εκφράζεσαι ελεύθερα, αγνοώντας τις επιπτώσεις. Να ακολουθείς τα πιστεύω σου, χωρίς τον φόβο κριτικής. Να αναγνωρίζεις παραλήψεις και σφάλματα. Να είσαι ωφέλιμος στους νεότερους.
σχόλια