Το Κούγκι, από ιστορικό γεγονός μείζονος σημασίας που σημειώθηκε πριν από 200 χρόνια, έχει ενταχθεί στο καθημερινό λεξιλόγιο των Ελλήνων όταν θέλουμε να σηματοδοτήσουμε την πρόθεσή μας για σύγκρουση χωρίς όρια.
Με την καθημερινή της χρήση, η λαϊκή έκφραση «θα γίνει Κούγκι» που χρησιμοποιούμε δραματικά σε περιστάσεις που θέλουμε να δηλώσουμε πως δεν μας ενδιαφέρουν οι συνέπειες, «ας ανατιναχθούν όλα», δείχνει και τη σημασία του για τη συλλογική μνήμη των Ελλήνων.
Τι συνέβη όμως στο Κούγκι και ποια η σημασία της ανατίναξης του ιστορικού μοναστηριού για την Ελληνική Επανάσταση του 1821;
Κατά την διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας, ο Αλή πασάς των Ιωάννινων επιστράτευσε Έλληνες αρματολούς που είχε υπό την επιρροή του, εναντίον των Σουλιωτών, καθώς το Σούλι αντιστεκόταν στην κυριαρχία του. Πολιόρκησε επί μακρόν την περιοχή έως ότου, το 1803, ο κλοιός άρχισε να στενεύει.
Οι Σουλιώτες αντιμετώπιζαν σοβαρές ελλείψεις στις προμήθειες τους και η παραμονή τους σε κατάσταση πολιορκίας δεν μπορούσε να συνεχιστεί. Με την προδοσία του Πήλιου Γούση - μια μορφή που επίσης έμεινε στην ιστορική μνήμη ως συνώνυμη του Εφιάλτη - ο Αλή πασάς περικύκλωσε το Σούλι, μην αφήνοντας ελπίδες στους πολιορκημένους.
Οι Έλληνες κάτοικοι του Σουλίου που κατόρθωσαν να φύγουν από το χωριό, οχυρώθηκαν σε πιο κατάλληλη θέση, στο Κούγκι Σουλίου, μια μικρή Μονή στην κορυφή ενός λόφου στην οροσειρά της Πίνδου.
Εκεί, τον Δεκέμβριο του 1803 βρισκόταν ο καλόγερος Σαμουήλ μαζί με τετρακόσιους άνδρες, και συνέχισαν να αμύνονται κατά των Τούρκων και των αρματολών του Αλή πασά. Στις 12 Δεκεμβρίου 1803, μετά από πολλές κακουχίες, πείνα και αφόρητη πίεση, οι Σουλιώτες πραγματοποίησαν επίθεση κατά την οποία πολλοί κατάφεραν να ξεφύγουν.
Οι υπόλοιποι συμφώνησαν με τους Τούρκους σε υποχώρηση, με την πρόφαση να σωθούν. Ωστόσο, κατά την υποχώρησή τους, συνέβη η ηρωική πράξη που έγραψε το Κούγκι στην ιστορία: Ο καλόγερος Σαμουήλ μαζί με πέντε άνδρες, όταν έφτασε η στιγμή να παραδώσουν τις προμήθειες και τα πυρομαχικά τους στους άνδρες του Αλή Πασά, ανατίναξαν τις πυριτιδαποθήκες, προκαλώντας τεράστιες εκρήξεις σκοτώνοντας μαζί και πολλούς άνδρες των Τούρκων.
Την ανατίναξη της Μονής στο Κούγκι ακολούθησε ακόμα ένας θρύλος της Ελληνικής Επανάστασης: Ο χορός του Ζαλόγγου, καθώς μετά την οριστική κατάληψη του Σουλίου από τα στρατεύματα του Αλή πασά, τον Δεκέμβριο του 1803, ο θρύλος λέει πως Σουλιώτισσες αποφάσισαν να πέσουν από τον γκρεμό και να σκοτωθούν, παρά να καταλήξουν στα χέρια των Τούρκων του Αλή πασά.
Σύμφωνα μάλιστα με τον θρύλο, οι Σουλιώτισσες χόρευαν τον χορό του Ζαλόγγου στην άκρη του γκρεμού, καθώς μία - μία άφηνε τον κύκλο κι έπεφτε στα βράχια.
