Ο Σύλλογος Ερασιτεχνικής Αστρονομίας Θράκης έκλεισε δέκα χρόνια από την ημέρα ίδρυσής του και μας φιλοξένησε στην Αλεξανδρούπολη για να μας μιλήσει για τα χρόνια που πέρασαν και για αυτά που θα ακολουθήσουν. Ο Ανδρέας Αμανατίδης, Πρόεδρος του Ερασιτεχνικού Συλλόγου Αστρονομίας Θράκης μαζί με άλλους τρεις νέους ανθρώπους, την Αγγειοπλάστη Κατερίνα, το Βασίλη Καραδάτκο και τη Σοφία Ελευθεριάδου, μού εξηγούν πώς δημιουργήθηκε ξαφνικά μια ομάδα αστρονομίας από το πουθενά.
Στις 4 Οκτώβρη του 2003, ο κύριος Δημήτρης Πρασόπουλος έκανε μια ανάρτηση στο astrovox.gr αναζητώντας ανθρώπους που ενδιαφέρονται για την αστρονομία. Σταδιακά μαζεύτηκε μια παρέα που κανόνιζε στην αρχή να βγαίνει για καφέ και παράλληλα να συζητά. Μια Κυριακή του Μαΐου το 2004 αποφάσισαν να το κάνουν πιο επίσημο και να ιδρύσουν τον Ερασιτεχνικό Σύλλογο Αστρονομίας Θράκης που θα είχε ως έδρα την Αλεξανδρούπολη και θα επεκτεινόταν στην Ορεστιάδα, το Διδυμότειχο, το Σουφλί, την Κομοτηνή και την Ξάνθη. Διοργανώθηκαν ομιλίες, διημερίδες, ενημερώσεις σε σχολεία, δημιουργήθηκε δανειστική βιβλιοθήκη, αγόρασαν τηλεσκόπια και άρχισαν να οργανώνουν εξορμήσεις για αστροπαρατήρηση.
Οι πρώτοι Σύλλογοι Αστρονομίας ιδρύθηκαν στον Βόλο και στην Κέρκυρα, μάλιστα όπως μας λέει ο Αντρέας Αμανατίδης, «ο Βόλος έχει κάνει σπουδαίες ενέργειες: έχει δημιουργήσει δικό του περιοδικό, έχει κάνει προσωπικό αγώνα για να συνεχίσει να διδάσκεται το μάθημα της Αστρονομίας στα σχολεία και φυσικά έχει καθιερώσει τον μαθητικό διαγωνισμό Αστρονομίας στον οποίο έχουν διακριθεί σπουδαία μυαλά. Πολλοί μαθητές που αποκτούν επαφή με κάποιο σύλλογο ερασιτεχνικής αστρονομίας, μετά επιλέγουν να πάνε να σπουδάσουν φυσικοί και να ακολουθήσουν τον κλάδο της αστροφυσικής». Η Κατερίνα Αγγειοπλάστη ως δασκάλα έχει φτιάξει κάποια προγράμματα για το διάστημα προσπαθώντας να φέρει πιο κοντά τους μαθητές της στην επιστήμη. «Τα παιδιά διαβάζουν από μικρή ηλικία κόμικ, βλέπουν στην τηλεόραση παιδικές σειρές που έχουν μέσα επιστημονικούς όρους και η εξοικείωση με την αστρονομία έρχεται γρήγορα και φυσικά. Η αστρονομία για τα παιδιά λειτουργεί ως ένα τεράστιο εφαλτήριο για την φαντασία τους».
Ο στόχος μας ήταν να βρούμε ένα σκοτεινό μέρος που να μην έχει υγρασία. Όσο καλύτερες είναι οι συνθήκες, τόσο λιγότερο τρεμοπαίζουν τα αστέρια.
Ναι όμως το Σύμπαν ξενίζει. Φαίνεται απέραντο, ψυχρό, αδιάφορο και απειλεί την αποκλειστικότητα που θέλουν να έχουν οι άνθρωποι. Σχεδόν κάθε άτομο που ξεκίνησε να έχει μια έλξη για την αστροπαρατήρηση ένιωσε στην αρχή πως είναι ο μοναδικός στον πλανήτη, ειδικά στα χρόνια του σχολείου. «Μερικά πράγματα που συνειδητοποιείς μόλις ξεκινήσεις να ασχολείσαι με το αντικείμενο, είναι πως δε χρειάζεται να είσαι καλός στην φυσική και στα μαθηματικά, αρκεί να ψάξεις, να διαβάσεις και να έχεις μεράκι. Η επόμενη συνειδητοποίηση είναι πως οι αστροφωτογραφίες που βλέπεις να κυκλοφορούν στο διαδίκτυο δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα και μπορεί να σε απογοητεύσουν στην αρχή. Το κέρδος όσο περνά ο καιρός από την ενασχόλησή μας με την αστρονομία, είναι πως μας έχει κάνει καλύτερους ανθρώπους», τονίζουν τα παιδιά. «Στην κοινωνικοποίηση, στη δεκτικότητα, στη μείωση του εγωισμού μας και στη διαπίστωση πως αν κοιτάξεις τον ουρανό αμέσως τα προβλήματά σου φαίνονται πιο μικρά και πιο απλά.
«Ο καλύτερος ουρανός που έχουμε δει; Ήταν στην Σαμοθράκη».
Ένας άλλος άνθρωπος που συνδέεται με τον ΣΕΑΘ είναι ο Άγις Κοθάλης. Είχα την τύχη να τον γνωρίσω το 2012 στο Αστροκάμπινγκ της Θάσου και βρεθήκαμε προσφάτως για να μιλήσουμε για τον αστροτουρισμό στην Ελλάδα. «Η αστρονομία μού άρεσε από παιδί. Η πρώτη ανάμνησή μου είναι μέσα σε ένα παιχνιδάδικο με τη μαμά μου. Εκείνη μού έδειχνε διάφορα παιχνίδια κι εγώ επέμενα να πάρω ένα παιχνίδι διαστημόπλοιο. Στη έκτη δημοτικού μου δάνεισε ένας φίλος το τηλεσκόπιό του για να μού φύγει η λόξα, που φυσικά δε μού έφυγε ποτέ και ακολούθησε και δεύτερο και τρίτο τηλεσκόπιο. Όταν έγινα 18 γράφτηκα στο ΣΕΑΘ και πηγαινοερχόμουν στις συναντήσεις. Γνώρισα αξιόλογους ανθρώπους με διάθεση και μεράκι που είχαν σαν όνειρο να φτιάξουν κάτι στον τόπο τους. Ο στόχος τους ήταν ένας: να παρασύρουν όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα στον κόσμο της αστρονομίας. Με τον καιρό επέλεξα να ασχοληθώ με την δημιουργία εκδηλώσεων.
Μια μέρα ήμασταν με έναν φίλο μέσα στο αμάξι και τού έλεγα πως θέλω να κάνω μια κατασκήνωση με άστρα. Μού άρεσε το κάμπινγκ, μού άρεσε η αστρονομία και είπα να τα συνδυάσω με κάποιον τρόπο. Έτσι μπήκε η ιδέα και ξεκίνησα στα 18 μου με λίγη βοήθεια από έναν άνθρωπο που είχε περισσότερη εμπειρία. Μού είπε «κάν' το»! «Πού να το κάνω;» ήταν η αμέσως επόμενη ερώτηση. Ο στόχος μας ήταν να βρούμε ένα σκοτεινό μέρος που να μην έχει υγρασία. Όσο καλύτερες είναι οι συνθήκες, τόσο λιγότερο τρεμοπαίζουν τα αστέρια. Αυτός ήταν Θασίτης και έριξε την ιδέα να γίνει στην Θάσο, στο όρος Υψάριο. Λίγους μήνες πριν το κάνουμε πήγαμε να το δούμε και μας ενθουσίασε το μέρος, μιας και κρύβει την Καβάλα και δεν θα είχαμε θέμα φωτορρύπανσης.
Το 2009 ήταν η πρώτη χρονιά και ήταν γύρω στα ογδόντα άτομα. Ήταν περισσότερο δοκιμαστική χρονιά. Ανεβάσαμε ρεύμα, νερό, όλες τις εγκαταστάσεις (κουζίνες, είδη υγιεινής). Από τότε γίνεται κάθε χρόνο με όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή. Το βράδυ κλείνουν τα φώτα και ξεκινούν οι παρατηρήσεις με τα τηλεσκόπια. Ο πιο ωραίος ουρανός που έχω δει; Έχω τρεις εμπειρίες στο μυαλό μου. Πάνω στο καράβι πηγαίνοντας για Λήμνο, έπειτα στην Κυρά Παναγιά, ένα νησάκι στις Σποράδες και τέλος στην Τενερίφη που είναι ένα πολύ καλό σημείο καθώς είναι κοντά στον ισημερινό και αυτό ευνοεί τις συνθήκες παρατήρησης. Η Τενερίφη, φημίζεται για τον αστροτουρισμό της.»
Φεύγουμε από το Αστροκάμπινγκ και πηγαίνουμε στο μέρος που υπάρχουν ίσως οι πιο ενθουσιώδεις ερασιτέχνες αστρονόμοι, σε ένα σχολείο. Στο 3ο Γυμνάσιο Κομοτηνής ο καθηγητής κ. Δημήτριος Πρασόπουλος, φυσικός και Γενικός Γραμματέας του ΣΕΑΘ έχει φτιάξει μαζί με τους μαθητές του μια ομάδα αστρονομίας. Μας φιλοξένησαν σε ένα μάθημα και έγραψαν σε μικρά χαρτάκια τη δική τους απάντηση για το εάν θα πρέπει να διδάσκεται η αστρονομία στα σχολεία.
Βρίσκεστε στο διάστημα και από εκεί παρατηρείτε τη Γη. Τι βλέπετε;
Μαργαρίτα: Βλέπω από το διάστημα τη Γη. Τι βλέπω πάνω στη Γη; Το απόλυτο χάος, ανθρώπους που παλεύουν για τη ζωή τους, που κλέβουν ο ένας τον άλλον και που είναι τόσο πωρωμένοι με το internet, που δεν ξέρουν τι χρώμα έχει ο ήλιος.
Κυριάκος: Βλέπω το άγαλμα της Ελευθερίας, το Big Ben και το Φρούριο της Νυμφαίας.
Μαρία: Βλέπω τη Γη από μια άλλη πλευρά. Πάντα φανταζόμουν τη Γη σαν ένα πλανήτη με τρία έντονα χρώματα. Το γαλάζιο, το πράσινο και το άσπρο. Όλοι περνούσαν καλά και η μόλυνση του περιβάλλοντος δεν ήταν τόσο έντονη, δυστυχώς όμως δεν ήταν όλα έτσι. Η Γη είναι αρκετά σκούρη και η μόλυνση μεγάλη. Κοιτάζοντάς την από το διάστημα νομίζω πως θα εκραγεί!
Τάσος: Βλέπω το αστεροσκοπείο του Γκρίνουιτς.
Αναστασία: Από το διάστημα βλέπω άλλους πλανήτες δίπλα μου. Όταν όμως κοιτάξω κάτω βλέπω τη Γη, ανθρώπους γνωστούς, μα και διαφορετικούς, ανθρώπους που περνάω ώρες μαζί τους. Ανθρώπους που αγαπώ και με αγαπούν. Αυτό θα ήθελα να δω πραγματικά από το διάστημα. Εκείνους που με αγαπούν.
Παναγιώτης: Πρώτη φορά βλέπω τόσο φανταστικά πράγματα. Είδα το μάτι του Δία, παρατήρησα τα δαχτυλίδια του Κρόνου και τη σκόνη από πάγο. Παρατήρησα φανταστικά νεφελώματα, αστέρες γιγάντιους να στέκονται ακίνητοι, ασάλευτοι στο κενό χωρίς να πέφτουν και τα αστέρια που δεν τα χωράει ο νους σας, τόσο μικρά από τη Γη, τόσο μεγάλα από το διάστημα!
Αθηνά: Εγώ βλέπω τα πάντα, ακόμα και τη ζωή του πιο μικρού οργανισμού. Τη ζωή που περνάει από τα μάτια μου κάθε μέρα, τη ζωή των μαθητών, των πλουσίων, των φτωχών, των υγιών και των αρρώστων. Βλέπω τα δάση, τα βουνά, τα ποτάμια, την Αριζόνα που δεν ξέρω αν θα επισκεφτώ, αλλά και τις πυραμίδες που σίγουρα θα επισκεφτώ. Το ταξίδι αυτό είναι περιπλανητικό, το φαντάζομαι καθώς είμαι δίπλα στον γιαλό.
Καλεσμένος για τη γιορτή των δέκα χρόνων του συλλόγου, ήταν ο κύριος Διονύσης Σιμόπουλος αστροφυσικός και διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου που μίλησε για τον άνθρωπο και τη σχέση του με το σύμπαν. «Ξέρετε, εμάς τους αστρονόμους μας αποκαλούν αρχαιολόγους του Σύμπαντος. Πριν από μερικά χρόνια όταν ζούσε ο υπουργός Αντώνης Τρίτσης μού είχε πει: «Εσάς τους αστρονόμους σας συμπαθώ ιδιαίτερα διότι είστε σαν τα κουνούπια, ανωφελείς και 'αβλαβείς'. Δεν ξέρω κατά πόσο είναι έτσι, αλλά πράγματι είμαστε αρχαιολόγοι του Σύμπαντος, αυτά που κοιτάμε δεν υπάρχουν, είναι αναμνήσεις».
Τον ρώτησα να μας πει για τον ωραιότερο ουρανό που έχει δει:
«Το θερμό εκείνο απόγευμα του περασμένου Αυγούστου, ο δημοσιογράφος με τον οποίο μιλούσα είχε ήδη πάρει όλες τις πληροφορίες που ήθελε στην απ' ευθείας ραδιοφωνική μας συνομιλία για το φαινόμενο της βροχής διαττόντων που αναμένονταν να λαμπρύνει τον ουρανό εκείνο το βράδυ. Έτσι κλείνοντας την σύντομη τηλεφωνική μας συνέντευξη, και σε μια προσπάθεια να τη διανθίσει με κάποιον τρόπο, με ρώτησε για το μέρος που περνούσα τις διακοπές μου. Η απάντηση που βγήκε από το στόμα μου ήταν τελείως αυθόρμητη: «βρίσκομαι στο ομορφότερο χωριό της Ελλάδας» τού είπα, και σας ορκίζομαι ότι δεν υπερέβαλα καθόλου. Γιατί από τον Γρύλλο ο βραδινός ουρανός φαίνεται σα να σκύβει σε βαθιά υπόκλιση αγγίζοντας κατά κάποιον τρόπο τη Γη μας, και ίσως γι' αυτό τα άστρα να φαίνονται πιο λαμπερά όταν τα κοιτάζω από τον Αϊ Γιώργη.
Σ' αυτό λοιπόν το σκηνικό βρέθηκα εκείνο το βράδυ της 12ης Αυγούστου όταν αφέθηκα ν' αγναντεύω τον ουρανό προσπαθώντας να παρακολουθήσω την ετήσια επανεμφάνιση της βροχής των Περσίδων. Οι διάττοντες αυτοί εμφανίζουν μια αυξημένη παρουσία τα τελευταία χρόνια κι έτσι ήμουν έτοιμος να ευχαριστηθώ το θέαμα περισσότερο αισθητικά παρά με οποιαδήποτε διάθεση μελέτης του. Γύρω στις 2:00 το πρωί ξαπλωμένος σε μια ελληνικότατη ξαπλώστρα, χάζευα κυριολεκτικά το υπέροχο θέαμα που απλωνόταν πάνω στον πεντακάθαρο ουρανό που τον διέσχιζαν κάπου-κάπου οι φωτεινές αναλαμπές των Περσίδων. Με την ίδια συχνότητα που εμφανίζονταν τα ουράνια μετέωρα άλλαζαν και στο μυαλό μου, αλυσιδωτά το ένα μετά το άλλο, δεκάδες θέματα και ιδέες. Κι έτσι δεν ήταν καθόλου παράξενο να πάει και πάλι ο νους μου στην πρώτη εκείνη παρατήρηση που είχα κάνει με τηλεσκόπιο το 1960.
Σήμερα έχουν περάσει 54 ολόκληρα χρόνια από εκείνο το καλοκαίρι, κι όμως η θύμησή του μένει ανεξίτηλα χαραγμένη βαθιά μες στο μυαλό μου. Σε μια πανέμορφη πραγματικά περιοχή στις πλαγιές του Παρνασσού, χιλιάδες πρόσκοποι απ' όλον τον κόσμο γιορτάζαμε το Χρυσό Ιωβηλαίο του θεσμού στη χώρα μας μ' ένα «Τζαμπορυ», με μια κατασκήνωση αλλιώτικη από τις άλλες. Τα βράδια ιδιαίτερα ήταν πραγματικά αξέχαστα. Πάνω στον ουρανό τα άστρα του Γαλαξία σχημάτιζαν την φωτεινή τους αψίδα που οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ονομάσει «γέφυρα του χρόνου». Κι εκεί, ανάμεσα στους αστερισμούς, που είχαμε μάθει πριν από χρόνια κοιτάζοντας τον ουρανό από τις πλαγιές του Παναχαϊκού, βλέπαμε και το Φεγγάρι.
Στις πλαϊνές σκηνές είχαν κατασκηνώσει οι πρόσκοποι της Αμερικής που όπως θα περίμενε κανείς, ιδιαίτερα την εποχή εκείνη, ήταν η καλύτερα εξοπλισμένη ομάδα. Στο άνοιγμα που δημιουργούσαν οι σκηνές τους βρίσκονταν τρία μικρά τηλεσκόπια στημένα πάνω στα τρίποδά τους που στα ασυνήθιστα τότε μάτια μας φάνταζαν σαν τεράστιες εξώκοσμες μηχανές. Και όμως, για τρία συνεχόμενα βράδια, κανείς «από τους έχοντες και κατέχοντες» δεν τους έδινε σημασία, γεγονός που έκανε την λαχτάρα μου ακόμη πιο μεγάλη. Ως που στο τέλος δεν μπόρεσα να κρατηθώ άλλο. Με «συμπαραστάτες» στην απρόσκλητη «έφοδο» το Βασίλη και το Σάκη πήρα την μεγάλη απόφαση να δοκιμάσω τη δεξιοτεχνία μου στα Αγγλικά ζητώντας τους να δούμε το Φεγγάρι. Και όπως ήταν φυσικό, αλλά σ' εμάς αδιανόητο, κανείς δεν έφερε την παραμικρή αντίρρηση. Μας έδειξαν μάλιστα με μεγάλη τους χαρά πώς να χρησιμοποιήσουμε το προσοφθάλμιο για να σκοπεύσουμε καλύτερα τα αντικείμενα της παρατήρησής μας.
Έτσι καθώς το Φεγγάρι ξεμύταγε πάνω από την κορυφή του Παρνασσού, τα έκθαμβα μάτια μας αντίκρισαν ένα θέαμα κυριολεκτικά απερίγραπτο: κρατήρες επί κρατήρων φαίνονταν λες και βρίσκονταν σε απόσταση αναπνοής, ενώ οι τεράστιες ξερές πεδιάδες που ο Γαλιλαίος είχε βαφτίσει «θάλασσες» διασχίζονταν από τεράστιες χαράδρες και οροσειρές. Εκείνη την εποχή ο άνθρωπος δεν είχε πετάξει ακόμη στο Διάστημα και κανείς μας δεν μπορούσε τότε ούτε καν να φανταστεί ότι σε εννέα χρόνια κάποιος συνάνθρωπός μας θα έκανε κυριολεκτικά μια βόλτα στο Φεγγάρι. Κι όμως (τι σού 'ναι η ανθρώπινη φαντασία!) εκείνο το βράδυ αισθάνθηκα ότι το προαιώνιο αυτό όνειρο της ανθρωπότητας είχε ήδη γίνει πραγματικότητα με πρωταγωνιστή εμένα.
Σ' εκείνη την πρώτη μου παρατήρηση η φαντασία είχε τον πρώτο λόγο, γιατί είναι η ανθρώπινη σκέψη και φαντασία που δημιουργούν τα όνειρα! Είναι εκείνο το κάτι που κάνει τη ζωή μας πιο πλούσια, πιο ενδιαφέρουσα, πιο δημιουργική. Είναι αυτό που μας βοηθάει να ταξιδέψουμε μακριά, έστω κι αν παραμένουμε στο ίδιο μέρος. Είναι η στάση μας και τα συναισθήματά μας, η διάθεση και η συμπεριφορά μας, ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε πρόσωπα και πράγματα. Ευμετάβλητα, όσο τα σχήματα και τα χρώματα ενός παιδικού καλειδοσκοπίου. Κι όμως μπορούν και επηρεάζουν σε αφάνταστο βαθμό ολάκερη τη ζωή μας και κατ' επέκταση ολάκερο τον κόσμο. Και ίσως αυτή να ήταν και η αιτία που χρόνια τώρα διακονώ την υπέροχη αυτή επιστήμη».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε πρώτη φορά το 2014.
